Trong suốt thời gian làm việc, đi dạy, Thảo gặp cực kỳ nhiều bạn trẻ đặt câu hỏi: Làm thế nào để trở thành một chuyên gia trong ngành Marketing? Ngoài những đầu sách và vài ba lời khuyên nhủ về mindset (mà Thảo tin rằng bạn ấy sẽ trôi tuột ngay sau khi nghe), Thảo cũng chẳng biết chia sẻ gì hơn. Rất ít những bạn nhỏ bây giờ chịu xông pha, cạnh tranh để học điều gì đó, để trở nên tốt hơn. Hướng đi nào cho Marketer?
Tại sao lại là 3 điều này: Toolset – Skillset – Mindset?
Hãy tưởng tượng bạn muốn trở thành một đầu bếp sushi. Việc đầu tiên bạn được học và làm là gì? Hầu hết mọi người sẽ nghĩ là “cắt cá”.
Nhưng không.
“Lính mới” sẽ bắt đầu từ việc lau dọn mọi thứ, đảm bảo căn bếp luôn sạch sẽ, gọn gàng và học keyword đầu tiên trong ngành này. Đó là vệ sinh.
Vị trí “lính mới” này đâu đó kéo dài khoảng suốt vài tháng đến vài năm, tùy vào tình hình phát triển của bạn.
Sau đấy bạn sẽ bắt đầu được học cách chọn gạo và nấu cơm. Kỹ năng này cũng kéo dài thời gian tương tự như việc đầu tiên bạn được học.
Tiếp theo, những kiến thức mới mẻ hơn bắt đầu được khai phá. Cách để lựa chọn một con cá tươi ngon. Rong biển như thế nào là đủ chuẩn. Rau củ được sử dụng trong sushi cũng có một quy trình học tập, kiểm duyệt cực kỳ gắt gao. Sau một thời gian rất dài, lượng kiến thức lý thuyết đủ nhiều, bạn mới được bắt tay vào thực hành.
Ban bắt đầu được học về những kinh nghiệm lựa chọn “tool” cho mình. Tool ở đây là những đồ nghề phục vụ cho việc làm ra được một món ăn, chủ yếu là dao.
Ví dụ một con dao dành cho Itamae sẽ có giá dao động từ khoảng 6.000.000vnd đến vài trăm triệu, tùy thuộc vào những câu chuyện và chất lượng của con dao đấy. Con dao này có giá khoảng 399usd ~ 9.400.000vnd. Để trở thành một Itamae đúng chuẩn, mọi thứ chưa dừng lại ở đó.
Trong cuốn sách The Connoisseur’s Guide to Sushi: Everything You Need to Know About Sushi, Dave Lowry mô tả bốn tiêu chí để đánh giá một Itamae đúng chuẩn:
Cách họ lựa chọn và xử lý nguyên liệu, thức ăn;
Cách họ bảo quản, sử dụng các dụng cụ thực phẩm của họ (về cơ bản là dao);
Cách họ đối xử với khách hàng của họ;
Cách họ cư xử với người xung quanh, cách di chuyển và phong thái làm việc.
Đâu phải làm đầu bếp là chỉ cần quan tâm đến chuyên môn. Để trở thành Itamae, được người đời gọi là Itamae, con đường đó thật sự rất dài.
Có một ai đó từng chia sẻ với Thảo về việc này, đại ý rằng nếu một con dao xịn mà rơi vào tay một đầu bếp thiếu kiến thức và kỹ năng, thì cũng chẳng khác gì con dao cùn cắt trái cây tại nhà.
Đúng thật là như vậy. Trong việc nấu ăn:
Toolset: Bạn biết và hiểu để chọn lựa được con dao nào tốt, dụng cụ nào phù hợp cho việc nấu ăn.
Skillset: Kỹ năng sử dụng tool thật tốt, cần được mài dũa qua thời gian.
Mindset: Kiến thức, tư duy, kinh nghiệm.. cần được trải nghiệm và nếm đủ thất bại thì bạn mới có được những thông tin này.
Vậy, rốt cuộc chúng ta hiểu gì về bản chất của 3 điều này?
Bộ công cụ: Những cơ chế nào giúp bạn, để phát triển và hoàn thiện kỹ năng, đạt được mục tiêu của mình? Ví dụ: nền tảng, kỹ thuật, mô hình, phương pháp tiếp cận..
Kỹ năng: Cách (những kỹ năng, thói quen) bạn hành động và cư xử dựa trên năng lực, kiến thức và hiểu biết của bạn.
Tư duy: Cách bạn nhìn, cảm, nhận thức và qun sát thế giới xung quanh – nó bao gồm cả niềm tin và cách bạn đưa ra quyết định về hành vi của mình. Cách bạn giải thích và phản ứng với các tình huống bất ngờ diễn ra.
(Thảo tìm hiểu từ nhiều nguồn để đưa ra được lý luận này; chủ yếu từ notosh.com)
Các cấp độ và thứ tự để phát triển
Nếu buộc phải xem xét và sắp xếp, có lẽ Thảo sẽ xếp toolset là nấc thấp nhất trong chuỗi này.
Vì đây dường như chỉ là việc chúng ta học thuộc lòng, không phải sử dụng quá nhiều kỹ năng tư duy, phân tích và đưa ra quyết định mới.
Sau khi chúng ta học thuộc lòng và sử dụng các công cụ đến mức độ trở thành phản xạ, thói quen, chúng ta nâng cấp độ trở thành skillset. Ở đây, bắt đầu có phát triển việc sử dụng tool có nhận thức và suy tính hơn. Không phải chỉ là những việc ứng dụng tool một cách cứng nhắc, sách vở.
Sau một thời gian dài rất dài, chúng ta phối hợp để học cách sử dụng tool nhuần nhuyễn và học được kỹ năng sử dụng tool có hiểu biết hơn, đến một mức độ phù hợp, chúng ta bắt đầu có những nhận thức và đánh giá cá nhân. Gần như nó trở thành một niềm tin và kiến thức của bản thân về một vấn đề cố hữu nào đó. Đến đây, chúng ta đã tự mình nâng cấp bản thân lên cấp độ mindset – có tư duy.
Tuy nhiên đến đây chúng ta không dừng lại.
Toolset giúp chúng ta biết được tool nào sử dụng lúc nào, cho việc gì.
Skillset giúp chúng ta sử dụng những tool đó đúng, đủ.
Còn mindset giúp chúng ta tìm ra được cách sử dụng tool và skill trở nên hay ho, thú vị và hiệu quả hơn.
Đơn giản hơn, khi chúng ta đã có tư duy tốt, không dừng lại ở đó, chúng ta phải quay lại tối ưu hóa toolset và skillset.
Vậy chúng ta cần lựa chọn để phát triển từ đâu trước?
Hãy nhớ lại câu chuyện “học làm đầu bếp sushi”, thời gian đầu luôn là những công việc mang tính chất có vẻ nhàm chán, nhưng thực chất, đâu đó vẫn có những ý nghĩa nhất định.
Một đầu bếp sushi cần sự tỉ mỉ và cẩn trọng, đến mức chi tiết, tinh vi. Vì vậy việc thử thách chuyện bạn có thể ‘giữ vệ sinh’ không gian bếp là cách để bạn có thể tự kiểm tra xem mình có thực sự có những tính cách, thói quen phù hợp với công việc này hay không. Sâu xa hơn nữa, việc này giúp các đầu bếp sushi trong tương lai hiểu được tầm quan trọng và tạo nên phản xạ mindset tốt trong thời gian làm việc nữa đấy.
Nếu chỉ đôi ba tuần, bạn cảm thấy việc này thật nhàm chán và vô vị, thì đúng rồi đấy. Bạn không phù hợp với công việc này đâu.
Hãy cùng Thảo đọc qua câu chuyện về Leonardo da Vinci những ngày đầu đi học vẽ. Đây là một câu chuyện Thảo rất thích.
Chuyện kể rằng khi Leonardo lên 14, cha cậu quyết định cho cậu theo học nhà điêu khắc nổi tiếng Verocchio. Trong lần gặp mặt đầu tiên, Verocchio đã bảo Leonardo cho xem những bức hoạ cậu từng vẽ. Sau khi xem xong, người thầy giáo đã nói: “Vẽ tranh phải học từ những điều cơ bản nhất.”
Ngày sau đó, Verocchio không dạy Leonardo những lý thuyết hội hoạ hay phương pháp vẽ tranh nào. Ông chỉ đưa cậu học trò nhỏ một quả trứng gà và yêu cầu cậu vẽ quả trứng đó.
Nghe lời thầy, Leonardo chăm chú vẽ quả trứng. Verocchio không dạy thêm điều gì suốt một thời gian dài sau đó, chỉ yêu cầu cậu vẽ trứng. Dù rất chăm chỉ nhưng Leonardo cũng không khỏi chán nản.
Một ngày nọ cậu bèn hỏi thầy: “Thưa thầy, vì sao thầy lại muốn con vẽ trứng gà?”. Verocchio từ tốn hỏi: “Sao vậy, con không muốn vẽ quả trứng nữa à?”
Leonardo đáp: “Ngày nào cũng vẽ trứng gà thì có tác dụng gì ạ?”
Thầy giáo Verocchio mới chỉ vào những quả trứng và nói: “Hãy quan sát thật kỹ. Trứng gà có quả to, quả nhỏ, có quả nhọn, quả thì tròn hơn. Trong vạn quả trứng không thể có hai quả giống nhau. Thậm chí cùng một quả trứng nhưng nếu nhìn từ những góc độ khác sau sẽ có nhiều phiên bản khác nhau. Ánh sáng nhiều hay ít cũng khiến màu sắc trứng thay đổi. Vẽ trứng đâu có dễ. Con học vẽ mà không khổ luyện sao có thể làm nên chuyện?”
Sau lời chỉ dạy của thầy, cậu bé Leonardo không hỏi gì thêm và tiếp tục vẽ trứng gà.
Không chỉ riêng công việc vẽ vời, hoặc học để trở thành đầu bếp sushi. Bất kỳ một ngành nghề nào cũng cần chúng ta có những bước đầu tiên.
Marketing cũng thế.
Hướng đi nào cho Marketer?
Thảo gặp rất nhiều các bạn sinh viên, phần lớn các bạn hiện nay khi nhắc đến vị trí công việc Marketer đều nghĩ mình chỉ cần biết chạy Facebook Ads. Thế là đủ.
Đây là một sai lầm thường gặp. Biết được Facebook Ads vận hành ra sao và ứng dụng nó vào trong việc chạy, có thể hiểu đơn giản thời điểm nào nên target khách hàng ra sao.. những thông tin cơ bản đó, cũng có thể được xem là bạn đã hoàn thiện được toolset và skillset.
Tuy nhiên marketing không đơn thuần chỉ là Facebook Ads.
Nói đi cũng phải nói lại. Rất nhiều nhà tuyển dụng cũng chỉ tuyển nhân sự dựa trên những mô tả công việc thực thi như kiểu:
Biết viết blog
Biết chạy Facebook Ads, Google Ads
Biết design hình ảnh trên social cơ bản
Khiến ứng viên chỉ hiểu đơn thuần và tập trung cho những task thực thi như vậy. Mà bỏ quên đi những thông tin tư duy, kiến thức liên quan đến marketing khác.
Ví dụ một vài từ khóa liên quan đến mindset marketing mà có thể bạn đã hoặc chưa biết:
UX UI
Hiểu biết và sắp xếp những kiến thức có hệ thống
4P
7P
Insight
Key visual
Target audience
Hành vi khách hàng
Persona
Gamification
Social planning
Và cực kỳ nhiều nữa
Mindset được hiểu gọn gàng nôm na là sự kết hợp giữa Kiến thức – Kỹ năng – Kinh nghiệm – Đánh giá.
Để đạt được mindset, không dễ.
Nhưng cũng không quá khó nếu chúng ta hiểu được tầm quan trọng và biết cách để phát triển cho phù hợp.
Hướng đi nào cho Marketer?
Những kiến thức marketing cơ bản bạn có thể quan sát từ những campaign xung quanh mình, từ bạn bè, thầy cô, đồng nghiệp, ở việc đọc sách và học ở trường lớp.
Hoặc có rất nhiều bên cung cấp những khóa học về tư duy marketing, được cấp cả chứng nhận nữa đấy. Bạn có thể thử tìm hiểu những khóa học tại những thông tin dưới đây:
Những quyển sách thú vị bạn có thể tìm hiểu về marketing:
GAM7 No.8 Launching – Để kích hoạt chiến dịch Marketing bùng nổ.
Chuyện đọc sách là việc cập nhật thêm thông tin cho mình. Để biến nó trở thành kiến thức, tri thức,... bạn có thể bắt đầu những công việc để thực hành, giúp mình được có cơ hội thực hành những thông tin mình được học.
Bạn có thể bắt đầu bằng những công việc liên quan về việc sản xuất nội dung (content create):
Tạo một blog cá nhân cho mình (sử dụng WordPress cũng là một ý hay)
Xây dựng một kênh trên Social như: Facebook, Tiktok, Instagram, Youtube, Pinterest
Trở thành CTV của các kênh báo chí, kênh thông tin điện tử
Tại sao việc sản xuất nội dung lại rất quan trọng với một bạn Marketer?
Để sản xuất được nội dung, chúng ta không đơn thuần mở trình duyệt lên và.. viết.
Chúng ta còn cần phải có rất nhiều những kỹ năng, kiến thức, mindset trước đó. Để có thể có một bài viết hoàn chỉnh, nào là research, cách hệ thống hóa nội dung, outline.. trăm tí thứ.
Đó là lý do cũng là nghề viết, nhưng có người thu nhập 20.000 đồng/bài, có người tính tiền theo mỗi chữ đấy. Thảo cũng đã từng gặp gỡ nhiều bạn bè là người viết. Được lắng nghe rất nhiều những câu chuyện và bài học hay. Đỉnh điểm có người đạt giá $1/chữ, tương đương 23.700 đồng/chữ.
Nhẩm tính, mỗi bài viết trên blog của Thảo trung bình khoảng 1000 chữ: 2.3700.000/bài viết. Đó là số tiền xứng đáng và thực sự khác biệt giữa cho những người có mindset và số còn lại thì không.
Sau đó, tùy thuộc vào việc bạn dự định phát triển sự nghiệp ra sao, mà bạn hãy nghiên cứu và đầu tư cho phù hợp.
Ở trong ngành marketing thì có rất nhiều phòng ban, với nhiều vị trí, trách nhiệm khác nhau:
Nhóm General marketing:
Chief marketing officer
Director of marketing
Marketing analyst
Marketing coordinator
Marketing consultant
Marketing manager
Marketing and promotions manager
Marketing specialist
Vice president of marketing
Nhóm Brand marketing:
Brand activation manager
Brand manager
Brand marketing manager
Brand strategist
Director of brand marketing
Director of brand strategy
Nhóm Content marketing:
Content director
Content manager
Content marketing manager
Content marketing producer
Content specialist
Content strategist
Content writer
Nhóm Digital marketing:
Digital marketing manager
Digital strategist
Director of digital marketing
Director of web marketing
Director of SEO operations
Internet marketing specialist
Internet marketing specialist
Paid search manager
Pay-per-click manager
SEM manager
SEM specialist
SEO manager
SEO specialist
Web marketing manager
Web marketing specialist
Nhóm Marketing communications:
Analyst relations manager
Analyst relations specialist
Corporate communications assistant
Corporate communications manager
Director of communications
Marketing communications manager
Marketing communications specialist
Media relations coordinator
Public relations manager
Nhóm Marketing research:
Director of market research
Insights analyst
Market research analyst
Market research interviewer
Marketing data analyst
Product research analyst
Qualitative research assistant
Nhóm Product marketing:
Digital product marketing manager
Director of product marketing
Junior product marketing associate
Portfolio marketing manager
Product marketing manager
Senior product marketing manager
Solutions marketing manager
Nhóm Social media marketing:
Community manager
Digital communications professional
Digital media director
Director of social media
Director of social media marketing
Engagement coordinator
Engagement manager
Multimedia communications specialist
Social media editor
Social media manager
Social media marketing manager
Social media strategist
(Tham khảo từ aha.io)
Còn nhiều vị trí nữa, tùy thuộc vào việc bạn đang làm ở client hay agency mà được phân bổ và gọi tên.
Thường nhóm nhân sự mới trong một đội ngũ, phòng ban,... sẽ có thế mạnh về toolset và skillset. Nhóm quản lý sẽ có thế mạnh hơn về mindset. Việc đội ngũ có những nhóm người có thế mạnh khác nhau giúp cho công ty không bị quá mất cân bằng.
Sẽ ra sao nếu một phòng ban chỉ có duy nhất một (hoặc hai) người, giỏi hết mọi thứ từ toolset, skillset và mindset? Thảo sẽ có thêm một bài phân tích sau về 'one-man band' (ban nhạc một người) để chúng ta có thêm nhiều góc nhìn hơn.
Lời kết
Có nhiều cách để chúng ta phát triển sự nghiệp, nhưng để hiểu tường tận gốc rễ thì không dễ. Nhất là khi kiến thức này còn bao la và rộng lớn vô cùng.
Xác định được điều gì là sức nặng, bạn sẽ biết cách để đầu tư và phát triển cho hợp lý. Mindset mà thiếu đi toolset, skillset cũng không thể nào vững vàng hoàn toàn được.
Hãy nhớ câu “Vững như kiềng ba chân”. Biết cách cân đối cho phù hợp.