Tin giả từ lâu đã là “đặc sản” của mạng xã hội. Bạn có nhớ những lần bạn bè hoặc bản thân vô tình chia sẻ một sự kiện chấn động, chỉ để sau đó phát hiện, tin giả được “châm ngòi” bởi một chị gái… bán kem trộn?
Nhưng nếu nạn nhân (cũng là người phát tán) của tin giả là các bậc phụ huynh, thế hệ ông bà mình, câu chuyện sẽ rẽ sang một hướng khác. Cách giải quyết đâu dễ như khi khuyên một người bạn.
“Mẹ chị từng nghĩ, cứ ai mặc đồ vest rồi nói chuyện tin tức là của đài VTV” - Ngọc Minh, một độc giả của Vietcetera bày tỏ.
Hồi bé, ba mẹ liên tục khuyên chúng ta phải cẩn trọng với Internet đầy rẫy hiểm nguy, nhưng khi hòa vào thế giới mạng, họ lại là nạn nhân bất đắc dĩ của Internet. Trải nghiệm của tôi-mẹ-và tin giả, cũng giống như nhiều người khác, từng là trách móc, cằn nhằn và đổ lỗi. Nhưng khi bình tĩnh ngồi lại để nghe lý do và kiên nhẫn với mẹ, tôi cảm thấy những nút thắt dần được tháo gỡ, và những cuộc đối thoại của thế hệ trở nên dễ dàng hơn.
Sao mẹ dễ chia sẻ tin giả thế!?
Mẹ cô đơn hơn tôi nghĩ
Mẹ mở một tiệm salon nhỏ tại nhà và làm việc một mình. Vì không phải công việc hành chính - hết 8 tiếng 1 ngày là xong, khách hàng có thể đến vào bất kỳ giờ giấc oái oăm nào. Mẹ tôi dành hầu hết thời gian trong ngày ở nhà để “không mất khách”. Một lần, mẹ từng nói vu vơ với bà bạn: “Chị thích mấy cái líp (clip) với đọc tin trên mạng ghê, cứ vắng vắng khách là mở ra xem cho đỡ buồn”. Và mẹ tôi dường như không phải người duy nhất tìm niềm vui ở mạng xã hội.
Tại Mỹ, nhiều người dùng mạng có độ tuổi 60 trở lên thường rất cô đơn, mạng xã hội trao cho họ cơ hội thể hiện cái tôi cá nhân, cũng như kiếm tìm cảm giác kết nối. Không lạ khi họ nhạy cảm hơn nhiều với những tin tức viral.
Kiến thức công nghệ hạn chế
Mẹ tôi không lớn lên với công nghệ nên không hiểu thế giới 4.0 được vận hành thế nào. Một tin tức được lan truyền liên tục, nhiều bình luận, like và share thì khả năng cao mẹ sẽ gửi gắm niềm tin vào. Bất kỳ ai không được trang bị kiến thức thời đại số cũng dễ bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng đám đông, không riêng gì mẹ.
Và tôi “xắn tay” giải quyết vấn đề bằng cách
Dạy mẹ cách kiểm chứng nguồn tin
Khi mẹ cảnh báo tôi bằng vài mẩu tin nghe có vẻ “sai sai” trên Facebook, tôi sẽ khuyên mẹ tra Google (rất may mẹ biết truy cập Gu-gồ). Kể cả tin xuất hiện trên trang báo lớn và uy tín, thì vẫn nên đọc thật kỹ nội dung bài viết, biết đâu tất cả hiểu lầm đến từ title. Tin giả, và thậm chí báo chính thống, đôi khi đặt những “cái tít” rất vang, nên bước đầu tiên tôi làm là khuyên mẹ tìm hiểu tận cùng sự việc. Quy trình này cần đến một cách từ từ và kiên nhẫn.
Giữ thái độ tích cực và tôn trọng
Hướng dẫn bạn bè cách dùng một phần mềm khác với hướng dẫn ba mẹ. Người lớn tuổi thường không nhanh nhạy với công nghệ, họ có thể hỏi đi hỏi lại một vấn đề mà ta cho là rất đơn giản như: “Làm sao để thả tim, bình luận và like cái này hả con?”. Và nếu liên tục tỏ ra khó chịu, bạn sẽ không còn cơ hội được nghe lý do đằng sau hành động đó.
Câu chuyện tương tự với tin giả, mẹ cũng muốn học cách kiểm chứng và tiếp cận nguồn tin chất lượng, nhưng vì đã gắn những lần hỏi han với cảm xúc tiêu cực, khả năng cao mẹ sẽ không muốn “phiền” đến bạn.
Hỗ trợ mẹ kiểm soát ứng dụng
Có vô số vấn đề về mạng xã hội mẹ gặp phải. Đôi khi tài khoản Facebook bị mời vào hội nhóm nào đó và mẹ, dù muốn hay không, cũng phải lướt qua các tin giả đó. Tài khoản cũng từng bị hacker chiếm quyền chỉ vì mẹ click vào một tin giả với tiêu đề cám dỗ “3 con giáp chắc chắn sẽ giàu có vì số trời đã định”.
Tôi giải thích kỹ cho mẹ các vấn đề này và hướng dẫn cách để rời nhóm, bỏ like fanpage, unfollow hoặc thậm chí chặn một ai đó. Ngoài ra, cài đặt thêm các phần mềm đọc báo uy tín cho mẹ cũng là điều cần thiết. Facebook sẽ không phải là nơi duy nhất để mẹ đọc tin.
Hãy mở lòng và bao dung hơn
Các cuộc đối thoại thế hệ không phải lúc nào cũng diễn ra suôn sẻ, và hướng dẫn ba mẹ “bộ quy tắc” dùng mạng văn minh lại càng là vấn đề. Nhưng khi tôi kiên nhẫn giải thích cho mẹ hiểu điều này sẽ ảnh hưởng đến mẹ (“nhắc nhẹ” cái lần mẹ mất tài khoản vì click đường link lạ) và những người xung quanh, mẹ sẽ lắng nghe nhiều hơn.
Luôn có một lý do nào đó đằng sau việc một bài viết mẹ tôi chia sẻ. Mẹ có thể muốn thể hiện quan điểm cá nhân, muốn trò chuyện hay đơn giản, muốn được quan tâm.
Còn nhớ tháng 4, khi COVID-19 trở thành tâm điểm của xã hội, mẹ chia sẻ bài viết “súc miệng bằng nước muối mặn sẽ diệt được COVID” và bảo tôi phải súc nước muối hằng ngày, hay chấn động hơn là đọc tin “máy bay chính phủ phun thuốc khử trùng diệt COVID-19”, mẹ dặn tôi tuyệt đối không ra ngoài buổi tối.
Tôi suýt ngã ngửa vì những “giai thoại” từ trên trời rớt xuống, nhưng sau tất cả, tôi hiểu mọi hành động đều xuất phát từ sự yêu thương, bảo bọc của mẹ.
Hướng dẫn bố mẹ, ông bà thích nghi với sự đảo điên của kỷ nguyên số cũng là tự dạy dỗ chính bản thân mình. Đây là thời điểm để cả bạn và các thành viên cùng hàn lại sợi dây thế hệ và tìm một tiếng nói chung.
Biết đâu sau này, bạn cần nhờ con mình hướng dẫn cách đương đầu với tin giả thời 5.0.