'Đội lái' là khái niệm ẩn chứa nhiều bí ẩn với nhà đầu tư chứng khoán - nhất là nhóm người chơi mới, thiếu kinh nghiệm. Lý do là vì hành tung của các đội lái khá kín đáo và chỉ được nhận biết thông qua tham chiếu chuyên môn.
Vậy đội lái là ai, "lái” bằng cách nào và nhà đầu tư trẻ có nên hợp tác cùng đội lái? Hãy cùng Vietcetera tìm hiểu nhé!
Nhận diện đội lái
Để có đủ khả năng thao túng cả một thị trường đầu tư, các thành viên của đội lái sẽ phải hội đủ một số tiêu chí chính: có chuyên môn sâu, quan hệ rộng và tiềm lực tài chính mạnh.
Điều này khiến xuất thân của những đội lái cũng rất đặc thù: họ thường là cổ đông nội bộ của các công ty (nhân viên, ban lãnh đạo), các những nhóm nhà đầu tư có thâm niên và kể cả các quỹ đầu tư trên thị trường.
Đáng nói là hoạt động của đội lái là hành vi trái luật nhưng đến nay vẫn phổ biến nhờ các kẽ hở pháp lý.
Cụ thể, việc thao túng chứng khoán (theo lý thuyết) có thể cấu thành tội trạng và bị phạt bởi Uỷ ban chứng khoán. Song trên thực tế, việc kết tội này khá khó khăn do khó xác định bằng chứng rõ ràng (thao túng chứng khoán thường thông qua việc mua bán cổ phiếu với số lượng lớn - hành vi này không sai luật).
Bên cạnh đó, việc xử phạt nếu có cũng có phần "nhẹ cân" khi chỉ dừng lại ở mức vi phạm hành chính. Dễ thấy tính răn đe của hình phạt này với nhóm đối tượng có quyền và tiền như đội lái chẳng thấm là bao.
Kỹ nghệ thao túng
Có nhiều cách để đội lái thao túng thị trường. Trong đó, phổ biến nhất là việc thao túng các mã cổ phiếu theo mô hình 'cây thông Noel' theo các bước:
- Đầu tiên, đội lái sẽ tìm các tài sản của một công ty hoặc đơn vị trong tầm ngắm thao túng. Trong trường hợp này là cổ phiếu có thanh khoản kém để dễ gom hàng.
- Sau khi gom đủ hàng, đội lái sẽ phối hợp với lãnh đạo công ty hoặc các nhà môi giới để tung các tin đồn có lợi cho công ty.
- Tiếp theo, đội lái sẽ đẩy giá trần tăng liên tục và lúc này, nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ muốn kiếm lời nhanh sẽ có cảm giác FOMO mà mua vào với giá trần.
- Cuối cùng, đội lái sẽ xả hàng (bán ra cổ phiếu) dần dần cho đến khi nhà đầu tư nhỏ lẻ tháo chạy.
- Hệ quả: cổ phiếu giảm sàn liên tục, tạo thành mô hình 'cây thông Noel'. Một ví dụ dễ thấy của mô hình này chính là tình trạng của mã VKC từ tháng 8 - tháng 10 năm 2021 vừa qua trên sàn chứng khoán.
Không chỉ với thị trường chứng khoán, cách thức này trên thực tế cũng được các đội lái thực hiện tại các lĩnh vực khác.
Đơn cử, cơn sốt bất động sản hồi 2011 ở các khu vực vùng ven Hà Nội (Sóc Sơn, Đông Anh) có xuất phát từ việc các đội lái gom đất giá rẻ, thực hiện các giao dịch trao tay với giá bị đẩy lên cao trong thời gian ngắn. Điều này khơi lên lòng tham của các nhà đầu tư khác tham gia mua ở mức giá cao hơn. Hệ quả là 10 năm sau, những khu đất này vẫn chưa quay lại được mức giá đỉnh cũ.
Còn ở lĩnh vực tiền mã hoá (cryptocurrency), biểu hiện của cách thức thao túng này chính là hiện tượng ‘pump and dump’ với hệ quả tiêu biểu là “cú sập” đồng SALT vào năm 2018 hoặc đồng Squid Game gần đây.
Vậy làm thế nào để nhận ra cổ phiếu đang bị lái?
Một số yếu tố dễ nhận diện cổ phiếu lái là cổ phiếu tăng trần liên tục nhưng thanh khoản những phiên tăng đầu tiên rất thấp - chỉ vài nghìn hay vài chục nghìn cổ được giao dịch. Đối với cổ phiếu đang bị dìm giá, mỗi phiên giao dịch đều có các lệnh đặt bán cổ phiếu rất to nhằm chặn không cho giá cổ phiếu tăng.
Đứng trước những cổ phiếu có dấu hiệu bị lái, một số lời khuyên dành cho bạn:
- Nếu bạn là những nhà đầu tư mới hoặc nghiệp dư
Thường vì thiếu kinh nghiệm quan sát thị trường nên khả năng cao dù giá cổ phiếu vào gần đỉnh bạn vẫn có thể lỗ 30-50% vì lúc giảm sàn liên tục thì không thoát được.
Lời khuyên: Hãy tránh những cổ phiếu lái, chọn những cổ phiếu cơ bản vì sự lựa chọn trên thị trường là rất nhiều.
- Nếu bạn là nhà đầu tư lâu năm, thích mạo hiểm hay thích lướt sóng
Một khả năng quan sát thị trường tốt kèm một chút may mắn sẽ giúp bạn nắm được thời điểm mua vào sớm và bán ngay t+3, t+4 với khả năng lãi trong tầm 20-30%.
Lời khuyên: dù hạn chế rủi ro hơn so với nhóm nhà đầu tư mới, nếu quyết định đầu tư vào nhóm cổ phiếu bị lái bạn vẫn nên cẩn trọng. Cụ thể, bạn chỉ trích một phần nhỏ của khoản đầu tư tổng và sẵn sàng chấp nhận thua lỗ từ các cổ phiếu này để có được tâm lý thoải mái hơn khi đầu tư vào nhóm này.
Nhà đầu tư có nên tham gia cùng đội lái?
Theo khảo sát nhiều người chơi chứng khoán lâu năm, nếu không thuộc nhóm thích mạo hiểm, bạn KHÔNG NÊN tham gia cùng đội lái vì 2 lý do chính:
Thứ nhất, góp phần làm môi trường đầu tư trở nên lành mạnh.
Bản chất của đội lái là thao túng nên việc xuất hiện của những nhóm này sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến sự ổn định của thị trường cũng như quá trình đầu tư lành mạnh của nhiều chứng sĩ. Ở mức độ nghiêm trọng hơn, nếu việc “ủng hộ” những đội lái trở nên phổ biến và khó kiểm soát sẽ dễ tiếp tay cho những vấn nạn như rửa tiền hoặc tội phạm kinh tế (quy mô cá thể hoặc tổ chức) trỗi dậy.
Thứ hai, bảo vệ “sức khỏe” nguồn vốn đầu tư.
Đối với nhà đầu tư mới không chuyên càng không nên tham gia cùng đội lái nếu bạn muốn giữ nguồn vốn của mình dễ kiểm soát.
Do thiếu kinh nghiệm, bạn sẽ đối mặt với rất nhiều rủi ro cùng các ảnh hưởng xấu đến tâm lý đầu tư. Ngoài ra, việc mua các cổ phiếu lái ngay khi vừa tập đầu tư sẽ dẫn đến thói quen không tốt như đầu tư "liều" (không suy nghĩ), không tập được cảm nhận thị trường hay khả năng dự đoán mức tăng giảm - những nhân tố quan trọng giúp các nhà đầu tư trẻ thành công trên đường dài.
Còn với nhà đầu tư có kinh nghiệm, nhờ khả năng tiếp cận thông tin tốt bạn có thể nhận ra các tài sản bị lái từ sớm, từ đó tham gia đầu tư để có thể đạt được lợi nhuận ổn trong thời gian ngắn.
Tuy nhiên, chơi cùng đội lái vẫn là con dao hai lưỡi. Đội lái có thể xả hàng sớm hơn dự kiến hoặc xả hàng sau khi kéo chỉ 4-5 phiên, điều này khiến cho nhà đầu tư bị mắc kẹt với khoản đầu tư của mình. Nói cách khác, nếu chơi cổ phiếu lái - trừ khi bạn có thông tin rất xác thực, hãy luôn bán vào T+3. Ngoài ra, chỉ mua sớm một phần nhỏ của ‘portfolio’ và không nên chờ đợi đến khi cổ phiếu đã tăng trần 5-7 phiên liên tục mới mua vào.