Thu nhập là một thành tố quan trọng trong tài chính cá nhân. Thế nhưng, nếu so sánh với các thành tố khác như tiết kiệm hoặc đầu tư, thu nhập thường không được quan tâm đúng mức. Tôi có một vài câu hỏi dành cho bạn:
Bạn đang có những nguồn thu nhập nào?
Thu nhập của bạn cố định hay thay đổi từng tháng?
Những yếu tố nào ảnh hưởng đến thu nhập của bạn?
Thu nhập của bạn tăng dần, giảm dần hay giữ nguyên theo thời gian?
Đó là những câu hỏi cơ bản để bạn có một cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn về mô hình thu nhập của mình. Nếu như bạn còn chút ngập ngừng khi trả lời những câu hỏi trên, những thông tin được chia sẻ trong bài viết dưới đây sẽ giúp bạn làm rõ.
Tiền chúng ta kiếm được đến từ đâu?
Về cơ bản, tổng thu nhập của một con người đến từ hai nguồn: vốn con người (human capital) và vốn tài chính (financial capital).
Vốn con người - hình thức thu nhập cơ bản nhất
Vốn con người là tổng thể kiến thức, kỹ năng và trình độ chuyên môn mà bạn tích lũy được. Tất cả những nguồn thu mà bạn phải sử dụng sức lao động của mình để có được, đều được quy về vốn con người.
Ví dụ, bạn là một sinh viên mới ra trường, được một công ty truyền thông trả lương 12 triệu cho trình độ và kinh nghiệm bạn tích lũy được trong 4 năm đại học. Ngoài công việc full-time, bạn nhận thêm một số công việc freelance và nhận được chi phí 3 triệu mỗi tháng. Như vậy, thu nhập hàng tháng của bạn là 15 triệu, đến hoàn toàn từ vốn con người.
Thế nhưng, sức lao động của con người là có hạn. Dù chăm chỉ đến mấy, không ai có thể miệt mài lao động quá 24 tiếng mỗi ngày. Đây là lý do rất nhiều người có mưu cầu về nguồn thu nhập thụ động, tiền tự sinh ra tiền. Lúc này, chúng ta cần đề cập đến nguồn thu nhập thứ hai: thu nhập từ vốn tài chính (financial capital).
Vốn tài chính - tài sản tăng dần theo thời gian
Hiểu đơn giản, vốn tài chính là tổng giá trị tài sản của bạn, trừ đi các khoản nợ. Ví dụ, sau 10 năm chăm chỉ làm việc và phát triển bản thân, bạn tích lũy được 1 tỷ và gửi ngân hàng với lãi suất 6%/ năm. Với khoản tiền này, mỗi tháng bạn nhận về 5 triệu tiền lãi. Như vậy, ngoài khoản thu nhập từ sức lao động, mỗi tháng bạn nhận về 5 triệu mà không cần phải làm gì.
Dưới đây là một biểu đồ kinh điển về mối tương quan giữa vốn con người và vốn tài chính trong một đời người. Cụ thể, vốn con người sẽ giảm dần theo thời gian (vì càng lớn tuổi, sức lao động của chúng ta càng giảm). Trong khi đó, vốn tài chính có thể rất thấp khi bạn còn trẻ, nhưng sẽ tăng dần cho thời gian, nếu như bạn có trách nhiệm với tài chính của mình.
Thu nhập của chúng ta có thể đến từ hai nguồn: từ chính sức lao động hàng ngày, và từ những tài sản mà ta tích lũy được theo thời gian. Việc của chúng ta vì thế là vừa tối ưu thu nhập từ sức lao động, vừa tích luỹ vốn tài chính của mình càng sớm càng tốt.
Mô hình thu nhập của bạn là gì?
Trong những năm đầu tuổi trẻ, thu nhập của bạn chủ yếu đến từ vốn con người. Thế nhưng, không phải ai cũng có những xu hướng phát triển giống nhau. Mô hình thu nhập đến từ vốn con người vì thế có thể được chia ra làm 4 trường hợp.
Thu nhập đi ngang
Trong suốt sự nghiệp, thu nhập của nhóm này không có sự tăng lên hoặc giảm xuống quá nhiều. Điển hình là những người làm trong nhà nước, dù có tăng theo số năm kinh nghiệm, nhưng nhìn chung tốc độ tăng khá chậm và có lộ trình rõ ràng.
Thu nhập linh hoạt
Thu nhập hàng tháng thay đổi theo khối lượng công việc hoặc hiệu quả công việc mà họ đạt được. Ví dụ như những người làm nghề bán hàng, được hưởng lương theo số khách hàng mà họ mang về cho công ty.
Thu nhập giảm dần
Đây là nhóm có thu nhập rất cao ở những năm đầu sự nghiệp, nhưng giảm dần theo thời gian. Điển hình là nhóm nghệ sĩ, cầu thủ, vận động viên thể thao. Họ thường rất toả sáng, nhanh chóng kiếm nhiều tiền trong những năm đầu họ được công chúng chú ý. Nhưng trong nhiều trường hợp “ánh hào quang" ấy nhanh chóng giảm dần khi có những thế hệ mới xuất hiện.
Thu nhập tăng dần
Đây là nhóm “gừng càng già càng cay”. Theo kinh nghiệm và trải nghiệm trong nghề, thu nhập của nhóm này tăng dần theo thời gian bởi giá trị họ cung cấp được cho xã hội ngày càng lớn. Ví dụ rõ ràng nhất cho nhóm này là những người làm tư vấn: tư vấn tài chính, tư vấn luật... Rất nhiều cá nhân hay doanh nghiệp sẵn sàng trả mức chi phí lớn để nhận được những tư vấn chuyên sâu từ họ.
Làm sao để tối ưu hóa mô hình thu nhập của bản thân?
Sau khi xác định được bạn đang nằm ở nhóm nào trong 4 trường hợp trên, việc tiếp theo cần làm là đưa ra một chiến thuật phù hợp để tối ưu hóa mô hình thu nhập đó. Không có mô hình nào là tốt hơn những mô hình còn lại. Điều quan trọng là bạn hiểu rõ mình thuộc nhóm nào, để tập trung năng lực kiếm tiền ở những thời điểm vàng trong sự nghiệp.
Ví dụ, nếu bạn ở nhóm có thu nhập giảm dần, bạn hiểu được rằng những năm đầu sự nghiệp là thời điểm bạn có tiềm năng đạt mức thu nhập cao nhất. Vì vậy, bạn sẽ tập trung kiếm tiền và có ý thức tích luỹ sớm cho những giai đoạn phía sau.
Ngược lại, nếu bạn nằm trong nhóm thu nhập tăng dần, bạn sẽ không đặt ra kỳ vọng kiếm thật nhiều tiền cho bản thân ở những năm đầu tiên. Bạn hiểu được rằng đây là thời điểm để bạn tích lũy kiến thức, kinh nghiệm thực chiến, làm nền tảng cho giai đoạn đột phá sau này.
Ngoài ra, ta cũng cần xây dựng vốn tài chính càng sớm càng tốt
Như đã nói, thu nhập từ sức lao động của con người là có hạn. Trong khi đó, thu nhập thụ động từ các tài sản tài chính có thể đưa bạn đến những mục tiêu tài chính lớn trong cuộc đời.
Quay lại với ví dụ ở phần 1, sau 20 năm làm việc, bạn đạt mức thu nhập thụ động từ lãi suất gửi tiết kiệm là 10 triệu mỗi tháng. Số tiền này đủ cho bạn chi trả các chi phí sinh hoạt cơ bản trong cuộc sống. Đây là dấu mốc quan trọng, bởi lúc này bạn có quyền lựa chọn có cần thiết phải tiếp tục làm việc hay không. Nói cách khác, bạn đã đạt được đến trạng thái tự do tài chính.
Quay lại với các nguồn thu nhập thụ động từ tài chính, có một số tài sản có sinh ra thu nhập tiền mặt định kỳ mà bạn có thể xem xét:
Tiền gửi tiết kiệm ngân hàng.
Trái phiếu.
Cổ phiếu doanh nghiệp ổn định có trả cổ tức tiền mặt.
Nhà cho thuê.
Việc của bạn là lựa chọn sản phẩm tài chính phù hợp và tính toán làm sao để khoản thu nhập thụ động đó đủ cho nhu cầu chi tiêu theo lối sống mà bạn mong muốn.
Thế nhưng, thu nhập từ vốn tài chính không đến với tất cả mọi người, mà chỉ đến với những người có ý thức tích lũy và đầu tư. Nếu không làm được việc này, bạn sẽ sống cả đời chỉ dựa trên sức lao động của mình, và có thể sẽ gặp nhiều bấp bênh ở giai đoạn cuối đời khi sức lao động không đủ để nuôi sống bạn.