Có không ít người bị sức hút từ thị trường chứng khoán hay tiền mã hóa. Tuy nhiên, đó không phải ở chính cổ phiếu hay đồng coin, mà ở những sản phẩm có tên gọi là phái sinh (derivatives).
Chứng khoán phái sinh sau 5 năm ra mắt tại Việt Nam đã trở thành một kênh đầu tư hấp dẫn, và là công cụ phòng ngừa rủi ro cho chứng khoán cơ sở.
Trong số các sản phẩm phái sinh, options và futures là 2 loại phổ biến nhất với các trader nhỏ lẻ. Có điều, các sản phẩm này được những người am hiểu so sánh với lửa, vì nếu bất cẩn trong sử dụng thì hệ lụy có thể rất nghiêm trọng.
Nếu bạn vừa "chập chững" bước chân vào thị trường phái sinh, bài viết này sẽ giúp bạn hiểu hơn về những cơ hội, rủi ro cũng như đưa lời khuyên để đầu tư hiệu quả.
Nhắc đến phái sinh là nhắc đến đòn bẩy. Hiểu về đòn bẩy như thế nào?
Options và futures "giúp" gì?
Đặc điểm chung của options hay futures là khả năng khuếch đại vốn đầu tư, có thể lên 5, 10, 20, hoặc thậm chí 100 lần tùy vào sản phẩm.
Ví dụ, vào ngày 18/07/2022, giá của 1 cổ phiếu Apple là 150 USD/cổ. Một call option cổ phiếu Apple (APPL) ở mức giá 160 USD, đáo hạn ngày 19/08 có giá là 1,99 USD.
Như vậy, một hợp đồng tính trên 100 cổ phiếu sẽ có giá là 199 USD.
Trong trường hợp này, thay vì số vốn cần cho 100 cổ phiếu Apple là 15 nghìn USD, thì một người chỉ cần bỏ ra 199 USD để cược trên sự thay đổi giá của 100 cổ phiếu Apple.
Còn giả sử tại một thời điểm trong ngày 18/07/2022 giá của cổ phiếu Apple tăng 2% tức 153 USD/cổ, thì giá trị của hợp đồng option nói trên sẽ có giá trị là 287 USD (các tham số định giá option không đổi).
Trong trường hợp này, người mua hợp đồng option đã có mức lợi nhuận là 44,22% - gấp hơn 20 lần so với biến động của giá cổ phiếu Apple.
Tương tự như vậy, một hợp đồng futures của 100 cổ phiếu Apple giá 150 USD/cổ, với mức ký quỹ 15% thì chỉ cần 2.250 USD (15% x 100 x 150 USD).
Nếu giá cổ phiếu tăng lên 2% tức là thành 153 USD, mức lợi nhuận sẽ là 300 USD. Mức này tương đương với 13,33% (300/2.250), gấp hơn 6 lần so với mức tăng của tài sản cơ sở.
Tại sao đòn bẩy lại thu hút?
Trong trường hợp phán đoán đúng hướng đi của giá tài sản, thì dù số vốn bỏ ra bàn đầu nhỏ so với giá trị của tài sản cơ sở, một trader vẫn có thể kiếm được một tỷ suất lợi nhuận rất cao từ options hay futures. Đây chính là lý do quan trọng khiến các sản phẩm này mê hoặc nhiều người.
Tuy nhiên, nguyên tắc trong tài chính là kỳ vọng lợi nhuận cao rất thường đi kèm với rủi ro cao. Trong trường hợp giá tài sản cơ sở đi ngược với hướng phán đoán, thì khoản lỗ cũng sẽ bị khuếch đại lên rất nhiều.
Trở lại ví dụ ở trên nhưng với trường hợp hợp đồng futures, nếu giá của cổ phiếu Apple giảm xuống còn 147 USD (giảm 2%) thì khoản lỗ 300 USD là 13,33%. Còn nếu giá cổ phiếu giảm xuống còn 127,5 USD/cổ - tương đương giảm 15% thì toàn bộ số tiền ký quỹ sẽ bị thua sạch.
Tuy vậy, đó chưa phải là tất cả rủi ro trong việc trade các sản phẩm phái sinh như options hay futures.
Ta đối mặt với những rủi ro gì khi đầu tư phái sinh?
Không dễ để nhận diện rủi ro khi đầu tư vào thị trường này. Với hiệu ứng của đòn bẩy, một sự biến động nhỏ trong giá của tài sản cơ sở cũng đã có thể dẫn đến một biến động rất lớn ở tài sản phái sinh.
Rủi ro phổ biến nhất trong đầu tư phái sinh là trader dùng đòn bẩy (margin) và bị yêu cầu bổ sung ký quỹ (margin call) hay thanh lý hợp đồng bắt buộc (liquidation/forced selling).
Tuy nhiên, điều đáng nói hơn ở đây là ở một số sàn giao dịch, có hiện tượng thao túng giá. Đây chính là rủi ro thứ 2: những cú đẩy/đạp giá (pump/dump) bất ngờ.
Ở thị trường chứng khoán Việt Nam, hợp đồng futures của VN30 đã không ít lần gây cháy tài khoản cho các trader nhỏ lẻ, vì biến động bất ngờ của giá đóng cửa (ATC) của VN30.
Còn hiện tượng quét lệnh diệt 2 đầu long/short trên các sàn tiền mã hóa thì xảy ra như cơm bữa. Cụ thể, chỉ trong tích tắc vài giây, giá có thể tăng vài %, rồi lập tức giảm vài % trước khi quay về mức bình thường trước đó.
Với rủi ro thứ 3 này, hãy tưởng tượng bạn dùng đòn bẩy 50 lần, thì chỉ cần tài sản cơ sở lỗ 2% thì coi như khoản đặt cược bị thổi bay.
Rủi ro thứ 4 mà ít trader nhận biết được, là việc dùng các sản phẩm phái sinh đòi hỏi sự tập trung và theo dõi thị trường sát sao. Các lệnh phải được thực hiện trong thời gian ngắn, bởi vì một biến động nhỏ của giá cũng khiến vị thế hợp đồng bị thay đổi nhiều.
Và đó là ta còn chưa tính tới lãi vay phải trả thường rất cao trong trường hợp dùng margin. Trong trường hợp giữ vị thế trong thời gian dài thì có khi lợi nhuận không đủ bù cho phần lãi phải trả.
Vậy hiểu và sử dụng phái sinh sao cho đúng?
Khi các sản phẩm tài chính phái sinh được tạo ra, mục đích ban đầu là để phòng ngừa (hedging) rủi ro và được dành chủ yếu cho các tổ chức, các nhà đầu tư chuyên nghiệp.
Chẳng hạn, nếu sợ giá một loại tài sản biến động nhiều, bạn có thể xác định giá trong tương lai thông qua một hợp đồng, hay mua một quyền chọn được bán hay mua ở một mức giá định trước trong tương lai, hay thỏa thuận hoán đổi (swaps).
Như vậy thì dù có tình huống xấu xảy ra, thiệt hại về tài chính cũng được giảm đáng kể.
Việc sử dụng phái sinh vì vậy được ví như sử dụng lửa. Nó mang lại những lợi ích nhất định, nhưng cũng sẽ rất nguy hiểm nếu sử dụng không đúng cách và bất cẩn.
Khoản tiền bỏ ra ban đầu tương đối nhỏ so với tài sản cơ sở, kết hợp cùng sự không chắc chắn của giá cả trong tương lai khiến việc đầu cơ ngày càng phổ biến.
Người ta có thể cá cược giá tăng hoặc giảm (call/put), mua hoặc bán (long/short) các sản phẩm phái sinh.
Và trong ngắn hạn, đây như một trò chơi có tổng bằng 0. Phần thắng của người này là phần thua của người kia.
Kết
Có những người xem đầu tư phái sinh là một phần công việc tạo ra thu nhập, nhưng đáng tiếc thực tế cho thấy chỉ một tỷ lệ rất nhỏ là có thể trụ được. Đầu tư phái sinh phức tạp hơn đầu tư chứng khoán hay các loại tài sản khác, và vì thế không dành cho số đông.
Những người trader được coi là thành công, hầu hết là những người biết kiểm soát cảm xúc, vượt qua được cái tôi của mình, có tính kỷ luật, và biết quản lý rủi ro.
Hình minh họa đến từ nguồn mở Streamline.
Cuộc thi đầu tư Go Crypto - Path For Financial Freedom là chương trình đầu tiên kích hoạt chuỗi hoạt động dành cho sinh viên của Remitano. Remitano là một trong những giao dịch tiền mã hoá uy tín nhất trên thế giới, có mặt & phục vụ trên hơn 50 quốc gia.
Với sứ mệnh đưa tiền mã hoá đến gần hơn với giới trẻ thông qua sân chơi đầu tư thực tế, mang đến trải nghiệm thật, rủi ro bằng 0, Go Crypto hy vọng sẽ xây dựng một nền tảng kiến thức & kinh nghiệm vững chắc, từ đó giúp các bạn trẻ tự tạo nên hạnh phúc & tự do tài chính cho riêng mình.
Ngoài ra, Remitano còn tổ chức các buổi coaching 1-1 về kiến thức tài chính & lựa chọn nghề nghiệp trong lĩnh vực Blockchain. Tham gia để nhận quà theo tuần, với tổng giá trị giải thưởng lên đến 100tr VND tại đây.