Được chuyển ngữ từ bài viết “A Brief History of Romantic Love and Why It Kind of Sucks” đăng trên blog cá nhân của tác giả Mark Manson.
Những sự thật về tình yêu
Sự thật đầu tiên: Đâu đó trong quá trình tiến hóa từ sinh vật phù du đến người hiện đại, loài vượn người đã phát triển khả năng gắn bó tình cảm với nhau. Loại tình cảm gắn bó ấy, sau này được biết đến là “tình yêu”.
Và kể từ đó, quá trình tiến hóa này đã tạo ra một loạt các ca sĩ kiếm được hàng triệu đô từ việc viết những bài hát sến sẩm về tình yêu.
Sự thật thứ hai: Con người phát triển khả năng gắn bó với nhau — cụ thể hơn là khả năng yêu thương nhau — bởi vì điều đó đã giúp chúng ta sinh tồn. Điều này nghe không lãng mạn hay gợi cảm cho lắm, nhưng đó là sự thật.
Chúng ta không tiến hóa cùng răng nanh, vuốt sắc hay sức mạnh khỉ đột vô song. Thay vào đó, chúng ta tiến hóa cùng khả năng gắn bó cảm xúc với gia đình và cộng đồng - nơi được duy trì bằng xu hướng hợp tác với nhau.
Những cộng đồng và gia đình như vậy hóa ra lại hiệu quả hơn bất cứ móng vuốt hay răng nanh nào. Loài người sớm thống trị hành tinh là vì vậy.
Sự thật thứ ba: Là con người, theo bản năng chúng ta phát triển lòng trung thành và tình cảm thân mật với những người trung thành và thân thiết nhất với ta. Đây chính là bản chất của tình yêu: lòng chung thủy và tình cảm cho một người khác đến mức vô lý – tới độ ta có thể khiến bản thân lâm nguy, thậm chí hy sinh tính mạng vì người đó.
Nghe có vẻ điên rồ, nhưng sự cộng sinh này đã giữ cho các sinh vật nương vào nhau đủ lâu để tồn tại trên các hoang mạc, sinh sôi trên hành tinh và phát minh ra Netflix.
Sự thật thứ tư: Hãy cùng dành vài phút để tri ân tiến hóa bởi nhờ đó mà ta có Netflix.
Sự thật thứ năm: Triết gia Hy Lạp cổ đại Plato từng lập luận rằng, loại tình yêu cao cả nhất thực ra là một kiểu gắn bó không tình dục, không lãng mạn.
Loại tình yêu này gọi nôm na là “tình thân”. Theo ông giải thích (một cách chính xác) rằng đam mê, tình cảm lãng mạn và tình dục thường khiến ta “lỡ dại” rồi hối hận. Trong khi đó kiểu tình yêu không đam mê giữa 2 thành viên trong gia đình hoặc 2 người bạn thân mới là đỉnh cao của đức hạnh trong trải nghiệm sống.
Trên thực tế, Plato, cũng như hầu hết mọi người ở thế giới cổ đại, có góc nhìn hoài nghi với tình yêu lãng mạn, nếu không muốn nói là kinh sợ.
Sự thật thứ sáu: Như hầu hết mọi chuyện, Plato đã đi trước mọi người. Đó là lý do vì sao tình yêu không tình dục thường được gọi là “platonic love”.
Sự thật thứ bảy: Trong hầu hết lịch sử loài người, tình cảm lãng mạn được nhìn nhận như một loại bệnh lý. Cũng không khó để lý giải hiện tượng này: tình yêu lãng mạn khiến con người (đặc biệt là người trẻ) đôi khi hành động hết sức ngớ ngẩn.
Có một lần vào năm 21 tuổi, tôi bỏ học một buổi, mua vé xe buýt và đi liền qua 3 bang nhằm tạo bất ngờ với cô gái tôi yêu. Cuối cùng, cô ấy hoảng sợ và tôi sớm phải “quay xe” trong cảnh một thân một mình như lúc đi.
Tôi đã tưởng chuyến xe ấy là một ý tưởng hay vì nó trông lãng mạn. Cảm xúc của tôi trở nên loạn nhịp trong suốt khoảng thời gian đó. Tôi bị lạc trôi trong thế giới ảo mộng, nhưng tôi cũng yêu thích điều này. Nhưng giờ đây, trải nghiệm này chỉ là một trong những điều xấu hổ tôi từng làm hồi trẻ dại, khi mà chẳng biết gì hơn.
Tình yêu được nhìn nhận như thế nào trong lịch sử?
Chính vì yếu kém trong khoản ra quyết định như vậy nên người cổ đại mới hoài nghi về tính thiết thực của tình yêu lãng mạn. Thay vì tôn vinh, rất nhiều nền văn hóa đã đối xử với nó như một loại bệnh mà tất cả chúng ta đều không may trải qua, tương tự như thủy đậu.
Trên thực tế, những câu chuyện kinh điển như Illiad hay Romeo và Juliet không hề tôn vinh tình yêu. Chúng đều là lời cảnh báo trước những hệ quả tiêu cực tiềm ẩn của tình yêu, hay việc tình yêu lãng mạn có nguy cơ tàn phá ra sao.
Trong hầu hết lịch sử nhân loại, con người không kết hôn vì cảm xúc dành cho nửa kia. Ở thế giới cổ đại, cảm xúc chẳng có nghĩa lý gì.
Tại sao vậy?
Vì ngoài cảm xúc, chúng ta còn những cánh đồng phải cày, những con bò phải cho ăn và kẻ địch phải chiến đấu.
Thời đó không có thời gian cho sự lãng mạn. Và chắc chắn là cũng không có sự khoan nhượng dành cho những hành vi mạo hiểm mà tình yêu cổ súy. Có quá nhiều công việc sống còn phải giải quyết.
Hôn nhân chỉ nhằm mục đích duy trì nòi giống và mang nặng tính kinh tế. Tình yêu lãng mạn, kể cả khi được cho phép, cũng chỉ là chỗ dành riêng cho những gã trai đểu và những cô bồ.
Đối với hầu hết dân số trong phần lớn lịch sử loài người, để tồn tại là chuyện “ngàn cân treo sợi tóc”. Khi đó, con người có tuổi thọ trung bình còn thấp hơn mấy con mèo của mẹ tôi. Mọi thứ bạn làm đều phải nhắm đến mục tiêu cơ bản nhất là sinh tồn.
Hôn nhân được gia đình sắp đặt không phải vì họ thích thú gì nhau, và đặc biệt không phải vì yêu, mà là để nông trại của họ thắt chặt mối quan hệ. Hai gia đình có thể chia sẻ chút lúa mì cho nhau khi trận lụt hay đợt hạn hán tiếp theo ập tới.
Hôn nhân đơn thuần là sự sắp đặt kinh tế, được thiết kế để vun đắp sự sinh tồn và thịnh vượng của cả hai gia đình. Nên nếu một cậu trai trẻ cảm thấy rạo rực và muốn băng qua thị trấn để đi trốn với một cô gái bán sữa, điều này không chỉ bất tiện - nó còn đe dọa đến sự tồn tại của cộng đồng. Và điều này từng bị nhìn nhận đến mức như vậy.
Từ khi nào mà ta tin vào tình yêu?
Mọi thứ mới bắt đầu thay đổi chỉ đến khi thời đại công nghiệp gõ cửa. Mọi người bắt đầu làm việc ở trung tâm thành phố và những nhà máy. Thu nhập và sau đó là tương lai của nền kinh tế không còn bị ràng buộc bởi đất đai.
Mọi người đã có thể kiếm tiền độc lập với gia đình. Họ không phải dựa dẫm vào tài sản thừa kế hoặc mối quan hệ gia đình như cách xã hội thời cổ đại vận hành. Do vậy, các yếu tố kinh tế và chính trị trong hôn nhân dần bị suy giảm như một lẽ tất yếu.
Những thực tại mới của nền kinh tế thế kỷ 19, khi giao thoa với ý tưởng về quyền cá nhân và mưu cầu hạnh phúc từ thời kỳ Khai Sáng, đã châm ngòi cho sự bùng nổ của Thời đại Chủ nghĩa Lãng mạn.
Lý tưởng mới không còn dừng lại ở việc cưới vì yêu mà còn là tình yêu hạnh phúc đến khi “đầu bạc răng long”. Do đó từ khoảng 150 năm trước, lý tưởng nổi tiếng mang tên “hạnh phúc mãi mãi về sau” mới được ra đời.
Sau đó khi thế kỷ 20 lăn bánh, giữa giai đoạn Hitler cùng vài cuộc diệt chủng, Hollywood và các công ty quảng cáo đã tận dụng mộng tưởng “hạnh phúc mãi mãi về sau” và vắt sữa nó trong suốt 100 năm kế tiếp.
Vấn đề ở đây là, sự lãng mạn và tất cả ý nghĩa chúng ta thường gán cho nó là một phát minh thời hiện đại. Nó thường được quảng bá và marketing chủ yếu bởi nhóm những doanh nhân nhận ra sự lãng mạn sẽ làm bạn trả tiền vé xem phim và/hoặc một món trang sức mới.
Tình cảm lãng mạn là một chủ đề ăn khách. Chúng ta đều tận hưởng khi thấy anh hùng cứu mỹ nhân, khi xem cái kết có hậu và thích thú tin vào “hạnh phúc mãi mãi”. Nó mang lại cảm giác tốt đẹp. Vì thế, những thế lực truyền thông nổi lên trong thế kỷ 20 liền khai thác và tận dụng chủ đề này.
Nhưng tình cảm lãng mạn, và tình yêu nói chung, phức tạp hơn rất nhiều những gì phim Hollywood hay quảng cáo cửa hàng trang sức khiến chúng ta tin. Không đâu cho ta biết tình yêu có thể làm “hao tâm tổn sức” và chẳng mấy hấp dẫn.
Hoặc tình yêu đôi khi có thể gây khó chịu, thậm chí đau đớn, đến mức trở thành điều chúng ta không muốn vào một số thời điểm. Hay tình yêu đòi hỏi kỷ luật cá nhân cùng nỗ lực bền bỉ nhất định qua nhiều năm, nhiều thập kỷ, cả cuộc đời.
Những sự thật này không hấp dẫn. Và cũng không bán chạy chút nào.
Sự thật đau lòng về tình yêu chính là những nỗ lực mà bạn phải bỏ ra trong một mối quan hệ, điều chỉ bắt đầu sau khi tấm màn sân khấu khép lại và phần credit hiện lên. Nỗ lực thực sự bao gồm những buồn chán, ảm đạm và sự kém hấp dẫn mà chẳng ai nhìn thấy hay cảm kích.
Như mọi thứ trên truyền thông, sự khắc họa của tình yêu trong văn hóa đại chúng bị giới hạn thành một thước phim chỉ toàn cảnh nổi bật. Tất cả sắc thái và sự phức tạp của một mối quan hệ thực sự bị gạt đi để dành chỗ cho tiêu đề kích thích, chia ly oan trái, cú twist điên rồ và kết thúc có hậu.
Hầu hết chúng ta đều đã quá đắm chìm trong những thông điệp này xuyên suốt cuộc đời, đến độ ta đã từng nhầm lẫn giữa vẻ hấp dẫn và drama của tình cảm lãng mạn với toàn bộ bản chất của mối quan hệ.
Khi bị cuốn đi bởi sự lãng mạn, ta không thể tưởng tượng đến ngày mọi thứ giữa ta và đối phương có thể thành công cốc. Chúng ta không thấy được những khuyết điểm hay thất bại, vì tất cả những gì ta thấy là tiềm năng vô biên và sự khả thi của họ.
Đây không phải là tình yêu. Đây là ảo mộng. Và như mọi ảo mộng, mọi chuyện thường không kết thúc suôn sẻ.
Điều này dẫn tôi đến sự thật thứ tám: Chỉ vì bạn yêu một người không có nghĩa là bạn nên đến với họ.
Việc “rơi vào lưới tình” với một người không đối xử tốt với mình là hoàn toàn có thể. Đó có thể là người làm ta cảm thấy tệ về bản thân, không tôn trọng ta như ta tôn trọng họ, hoặc có đời sống rối loạn đến độ dìm ta xuống đến khi ta chết đuối trong “vòng tay yêu thương” của họ.
Và việc có tình cảm với ai đó có những tham vọng khác biệt, hoặc mục đích sống hoàn toàn trái ngược, cũng hoàn toàn khả thi. Họ có thể giữ những niềm tin khác lạ về triết lý, thế giới quan hoặc có lộ trình cuộc đời đơn thuần theo hướng ngược lại với bạn vào một thời điểm không thích hợp.
Tóm lại việc yêu một người không tốt cho bạn và hạnh phúc của bạn là chuyện có thể xảy ra.
Đó là lý do xuyên suốt hầu hết lịch sử loài người, hôn nhân là chuyện được sắp đặt bởi phụ huynh. Vì họ là người mang góc nhìn khách quan về việc con của họ có kết hôn với một tên tồi hay không.
Trong vòng vài thế kỷ gần đây, người trẻ đã có quyền tự chọn bạn đời (vốn là một điều tốt). Tuy nhiên, một cách cảm tính họ lại quá đề cao khả năng của tình yêu trong việc vượt qua mọi vấn đề hay rắc rối của mối quan hệ (vốn là một điều xấu).
Đây cũng là định nghĩa của mối quan hệ độc hại: những người không yêu vì bản chất của nhau, mà yêu vì niềm hy vọng rằng cảm xúc dành cho nhau sẽ lấp đầy những lỗ hổng khủng khiếp trong tâm hồn đôi bên.
Được tự do yêu đương không khiến chúng ta yêu giỏi hơn
Sự thật thứ chín: Tự do cá nhân càng lớn, yêu cầu chịu trách nhiệm và thấu hiểu bản thân lại càng cao. Đã 100 năm trôi qua và đến giờ chúng ta mới có năng lực để vật lộn với những trách nhiệm mà tình yêu mang lại.
Những người trong mối quan hệ độc hại không yêu nhau. Thay vào đó, họ yêu suy nghĩ của mình về người đó. Họ yêu với những mộng tưởng đang chơi đùa trong đầu. Và thay vì mở lối thoát cho những ảo tưởng và tương tác với người thật việc thật, họ dành toàn bộ tâm trí và năng lượng để giải thích và điều chỉnh sao cho người đối diện khớp với ảo mộng xoay trong đầu.
Nhưng vì sao họ lại làm thế?
Vì họ không biết còn cách nào tốt hơn. Hoặc họ sợ hãi việc mở lòng để yêu một cách vị tha và lành mạnh.
Vào vài thế kỷ trước, mọi người ghét tình yêu lãng mạn. Họ sợ hãi, hoài nghi sức mạnh của nó và mệt mỏi về khả năng khiến tất cả những ai nó chạm vào đưa ra lựa chọn tồi.
Cho đến hai thế kỷ đổ lại, thoát khỏi sự gò bó của trang trại, sự chấp thuận hay phản đối của bố mẹ, mọi người khi đó đã đánh giá tình yêu quá cao. Họ lý tưởng hóa và mong muốn tình yêu sẽ rửa trôi mọi vấn đề và nỗi đau mãi mãi.
Mọi người ở hiện tại bắt đầu nhận ra dù tình yêu vĩ đại, nhưng chỉ yêu thôi thì không đủ. Rằng tình yêu không phải là nguyên nhân, mà thay vào đó là hệ quả của những mối quan hệ. Rằng tình yêu chỉ là một phụ phẩm đi kèm và không nên định nghĩa cả cuộc đời ta.
Không ai nói về sự thật là tự do cá nhân càng lớn sẽ càng trao nhiều cơ hội để con người làm hỏng chuyện hơn. Và nó tạo ra những cơ hội làm người khác tổn thương sâu sắc hơn.
Sự tự do rộng lớn trong tình yêu đã đem đến những trải nghiệm sống tuyệt diệu cho thế gian. Nhưng bạn cũng cần tiếp cận mối quan hệ một cách thực tế, trung thực để có thể thích nghi được với thực tại phũ phàng khi sống chung cả đời.
Vài người nói rằng trong thời đại của “ghosting” và quẹt phải, tình cảm lãng mạn đã chết rồi. Tình cảm lãng mạn thực ra không hề chết đi. Nó chỉ đơn thuần bị tạm hoãn - và được chuyển đến một vị trí an toàn hơn. Ở đó, cả hai người cần phải vun đắp sự thoải mái và niềm tin đến một mức nhất định trước khi để “con tim rỉ máu” vì nhau.
Và có lẽ như vậy mới thực sự tốt.