Được chuyển ngữ từ bài viết The Guide to Strong Relationship Boundaries đăng trên blog cá nhân của tác giả Mark Mason.
Ranh giới trong các mối quan hệ hoạt động theo 2 cách: chúng hình thành cảm xúc lành mạnh, đồng thời được tạo ra bởi những người mang cảm xúc lành mạnh. Khi đặt ranh giới với những người thân thiết, bạn sẽ bắt đầu nhận thấy những biến chuyển đối với lòng tự tôn, sự tự tin, cân bằng về mặt cảm xúc và những giá trị khác.
Vâng, dù tin hay không, các ranh giới vẫn là điều nên xem trọng.
Bạn có gặp vấn đề ranh giới không?
Đầu tiên, hãy rà lại danh sách “Có lẽ bạn đang gặp vấn đề ranh giới nếu…” để biết được mình đang ở mức nào:
- Bạn có cảm thấy mọi người đang lợi dụng bạn hoặc cảm xúc của bạn cho mục đích cá nhân không?
- Bạn có cảm thấy mình liên tục phải “hậu thuẫn” những người thân cận và khắc phục sự cố cho họ không?
- Bạn có thấy mình thường xuyên bị cuốn vào những cuộc chiến hoặc tranh luận vô nghĩa không?
- Bạn có thấy mình dành quá nhiều tâm trí hoặc bị thu hút với một người quá sâu đậm so dù thời gian bạn quen biết họ chưa lâu?
- Trong các mối quan hệ, bạn có cảm giác như mọi thứ luôn quá tuyệt vời hoặc quá tồi tệ mà không có sự đan xen? Hoặc thậm chí bạn đã lặp lại việc chia tay/ tái hợp vài tháng một lần?
- Bạn đã thể hiện rằng mình ghét chuyện thị phi nhưng dường như luôn mắc kẹt trong đó?
- Bạn có dành nhiều thời gian để bào chữa cho những điều mà bạn tin rằng đó không phải là lỗi của bạn không?
Nếu bạn trả lời “có" cho một vài điều trên, rất có thể những ranh giới mà bạn đặt ra trong các mối quan hệ đang rất mờ nhạt. Thậm chí, nếu phần lớn hoặc tất cả những câu hỏi trên đều xảy ra, bạn không chỉ thiếu hụt các ranh giới rõ ràng mà còn rơi vào một số vấn đề cá nhân khác.
Ranh giới cá nhân là gì?
Trước khi đến với cách khắc phục vấn đề ranh giới, chúng ta hãy cùng tìm hiểu đó là gì.
“Ranh giới lành mạnh của một cá nhân = Chịu trách nhiệm về hành động và cảm xúc của chính mình, nhưng KHÔNG chịu trách nhiệm cho hành động hoặc cảm xúc của người khác.”
Những cá nhân có ranh giới mờ nhạt chia thành 2 kiểu: người quá để tâm đến cảm xúc/hành động của người khác và ngược lại, người quá kỳ vọng người khác sẽ chú ý đến cảm xúc/hành động của mình.
Điều thú vị là cả 2 kiểu người này thường bước vào một mối quan hệ với nhau.
Sau đây là một số ví dụ về ranh giới mờ nhạt:
- “Anh không thể đi chơi với bạn bè mà thiếu em được. Anh biết là em sẽ ghen thế nào mà. Anh ở nhà với em đi.”
- "Xin lỗi mấy ông, tối nay tôi không đến được, bạn gái tôi sẽ giận dỗi nếu đi chơi mà không có cô ấy."
- “Đồng nghiệp của tôi kém lắm, tôi cứ phải cầm tay chỉ việc mãi nên lúc nào đi họp tôi cũng bị trễ giờ.”
- “Công việc ở Milwaukee rất phù hợp, nhưng tôi e rằng mẹ sẽ không chịu để tôi sống xa bà.”
- “Chúng ta có thể hẹn hò nhưng hãy giữ bí mật với Cindy được không? Cindy sẽ ghen tị lắm vì vẫn chưa thể tìm được nửa kia."
Điều thường thấy trong mỗi tình huống trên là họ phải chịu trách nhiệm cho những cảm xúc/hành động không phải của bản thân, hoặc họ đang yêu cầu người khác quan tâm đến cảm xúc/hành động của mình.
Ranh giới cá nhân, lòng tự tôn và bản sắc
Ranh giới cá nhân và lòng tự tôn song hành với nhau. Người có lòng tự tôn cao thường có ranh giới cá nhân rõ ràng. Và học cách thiết lập ranh giới vững chắc là một cách xây dựng lòng tự tôn cho mình.
Để thiết lập ranh giới này, chúng ta cần chịu trách nhiệm cho cảm xúc/hành động của mình và không đổ lỗi cho người khác. Đây là hai trụ cột chính trong cuốn “Sáu trụ cột của lòng tự trọng”, được chắp bút bởi Nathaniel Branden.
Không những thế, ranh giới còn gắn liền với bản sắc cá nhân. Bạn không thể phát triển được bản sắc của mình nếu vẫn còn sót lại những mảng tối trách nhiệm cho cảm xúc và hành động của bản thân. Ai nên chịu trách nhiệm? Lỗi thuộc về bên nào? Và tại sao bạn phải làm những điều này?
Chẳng hạn, bạn rất yêu môn Judo nhưng không thể biến nó thành điểm nhấn của riêng mình. Bạn luôn đổ lỗi giáo viên cho việc mình không tiến bộ và cảm thấy tội lỗi mỗi khi đến lớp vì không muốn bỏ mặc vợ ở nhà một mình.
Judo chỉ là thứ bạn vẫn luyện tập nhưng không phải là một phần trong bản sắc của bạn. Nó trở thành công cụ vô nghĩa trong trò chơi tìm kiếm sự chấp nhận của xã hội, hơn là thoả mãn mong muốn thể hiện bản thân. Đó là sự lệ thuộc. Và việc phụ thuộc vào sự đồng thuận từ bên ngoài sẽ kéo lòng tự tôn xuống và giảm sút sức hút trong phong thái hành xử của bạn.
Tại sao ranh giới lại tốt cho bạn?
Ngoài việc thúc đẩy lòng tự tôn và củng cố ý thức về bản sắc, ranh giới cá nhân còn giúp cuộc sống trở nên dễ dàng hơn.
Hãy tưởng tượng một viễn cảnh mà:
- Bạn không để mọi người lợi dụng mình.
- Bạn không phải khắc phục sự cố cho người khác, trừ khi thực sự muốn.
- Bạn không bị cuốn vào những cuộc tranh luận vô nghĩa và kịch liệt.
- Bạn không bao giờ phải đau đầu vì những thứ nhỏ nhặt từ phía gia đình, người yêu, bạn bè hay đồng nghiệp.
- Bạn chỉ đứng ngoài quan sát những người khác bị cuốn vào những vụ thị phi. Đã lâu lắm rồi bạn không bị rơi vào hoàn cảnh như thế nữa.
Giờ hãy tưởng tượng đó chính là cuộc sống của bạn hàng ngày. Bạn có thích như thế không? Đương nhiên là có rồi. Ai mà chẳng thích.
Đó là những gì ranh giới lành mạnh sẽ mang lại cho bạn đấy.
Ranh giới mong manh và các mối quan hệ thân mật
Tôi tin rằng các vấn đề về ranh giới khó giải quyết nhất là ở cấp độ gia đình, bởi vì bạn sẽ không bao giờ có thể ngắt kết nối với bố mẹ mình.
Nếu vấn đề ranh giới xảy ra trong gia đình thì rất có thể bạn cũng gặp vấn đề tương tự trong các mối quan hệ yêu đương của mình. Tuy nhiên, những mối quan hệ này sẽ là nơi tốt nhất để bắt đầu khắc phục vấn đề .
Đôi khi bạn bước vào một mối quan hệ thất thường như tàu lượn siêu tốc: lúc lên cao thì quá tuyệt vời, còn khi tuột dốc thì không khác gì thảm hoạ. Tần suất dao động dường như luôn theo một trình tự – cứ hai tuần thiên đường thì tuần thứ ba là địa ngục. Tháng này hợp, tháng sau tan rã, cứ thế nối tiếp. Đó là dấu hiệu của mối quan hệ phụ thuộc và không có ranh giới rạch ròi từ hai phía.
Mối quan hệ nghiêm túc đầu tiên của tôi cũng từng như thế. Vào lúc đó, mọi thứ đều ở ngưỡng say đắm, như thể hai chúng tôi đang chống lại cả thế giới. Nhưng thực chất nó rất thiếu lành mạnh và tôi cảm thấy hạnh phúc hơn vì không còn ở trong mối quan hệ ấy nữa.
Ranh giới mong manh và sự phụ thuộc
Con người thiếu hụt ranh giới bởi họ cảm thấy thiếu thốn sự quan tâm, hay thuật ngữ tâm lý gọi là tính phụ thuộc (codependence). Những người thiếu vắng tình cảm hoặc có xu hướng phụ thuộc rất cần tình yêu và sự quan tâm từ người khác. Để nhận được nó, họ sẵn sàng hy sinh bản sắc và xóa bỏ ranh giới của mình.
(Trớ trêu thay, chính việc thiếu bản sắc và ranh giới đã khiến chúng ta trở nên kém thu hút ngay từ đầu.)
Nhiều người thường đổ lỗi cho người khác về cảm xúc/hành vi của bản thân bởi tin rằng nếu họ đặt những trách nhiệm này lên vai người đó, họ sẽ được bù đắp những thiếu thốn về mặt tình cảm. Nếu tiếp tục đóng vai nạn nhân, rồi ai đó sẽ tới cứu giúp họ.
Mặt khác, một số người đón nhận việc đổ lỗi ấy từ người khác bởi họ luôn tìm cách giúp ai đó. Họ tin rằng nếu mình có thể “thay đổi” một người, bản thân sẽ nhận được hồi đáp và tình yêu hằng mong ước từ đối phương.
Dễ thấy rằng hai nhóm người này sẽ ăn khớp nhau dựa trên những kỳ vọng tương xứng. Và thông thường, họ lớn lên và thừa hưởng đặc điểm này từ bố mẹ mình. Nên hình mẫu về mối quan hệ “hạnh phúc” của họ xuất phát từ hoàn cảnh thiếu thốn sự quan tâm và ranh giới mờ nhạt.
Tréo ngoe thay, cả hai đều thất bại hoàn toàn trong việc đáp ứng nhu cầu của nửa kia. Thực ra mỗi người chỉ đang kéo dài tính lệ thuộc và lòng tự tôn thấp thay vì đáp ứng nhu cầu tình cảm của mình. Người vào vai “nạn nhân” đặt ra ngày càng nhiều vấn đề trong khi người giúp đỡ miệt mài giải quyết. Còn tình yêu và niềm cảm kích mà họ mong muốn lại không thể thật sự trao đến nhau.
Ranh giới mong manh và sự kỳ vọng
Trong cuốn “Hình mẫu", tôi đã giải thích rằng trong các mối quan hệ, bất kỳ thứ gì được trao đi nhưng ẩn giấu động cơ thầm kín, cụ thể là kỳ vọng đáp lại thì không được xem là “món quà”. Khi đó hành động trao tặng mất đi giá trị, chỉ còn phục vụ mục đích cá nhân, nó sẽ trở nên trống rỗng và vô nghĩa.
Đây là những gì xảy ra trong kiểu quan hệ phụ thuộc. Nạn nhân than vãn về mọi thứ không phải vì chúng thật sự là vấn đề, mà vì họ tin rằng hành động này sẽ khiến họ được yêu thương hơn. Còn người cứu giúp không hỗ trợ nạn nhân vì họ thật sự quan tâm đến vấn đề, mà vì nghĩ rằng mình sẽ nhận được tình yêu nếu có thể giải quyết vấn đề. Trong cả hai trường hợp, kỳ vọng của cá nhân là thứ gây ra tính phụ thuộc, từ đó giảm sức hút và thậm chí tự huỷ hoại bản thân.
Nếu thật sự muốn giúp đỡ, họ đã nói, ”Bạn đang đổ lỗi cho người khác về vấn đề của mình đấy, hãy tự đối mặt và giải quyết đi”. Đó mới thật sự là yêu kiểu người nạn nhân.
Còn nếu nạn nhân thật lòng yêu đối phương, họ sẽ nói “Đây là vấn đề của cá nhân em, anh không cần giải quyết thay em đâu.” Đó mới thật sự là yêu kiểu người giúp đỡ.
Nhưng thường thì tình huống này không xảy ra...
Vòng lẩn quẩn của ranh giới mong manh
Kiểu người nạn nhân và giúp đỡ đều cùng chung một mức thăng hoa cảm xúc. Nó giống như liều thuốc gây nghiện cho mỗi bên. Họ sẽ dễ buồn chán hoặc thiếu “phản ứng hoá học” nếu phải ở trong mối quan hệ lành mạnh. Những người sở hữu ranh giới vững vàng không thể đáp ứng kỳ vọng đó.
Từ quan điểm của thuyết gắn bó, người trong vai nạn nhân có xu hướng thuộc kiểu gắn bó lo âu, còn người thích cứu giúp thường là kiểu gắn bó né tránh. Cả hai thường tránh xa kiểu gắn bó an toàn.
Với vai người nạn nhân, điều đáng sợ nhất trong đời là phải chịu trách nhiệm cho cảm xúc và hành động của mình. Họ dành hầu hết thời gian để đổ lỗi cho người xung quanh để nhận được sự thương yêu và quan tâm từ người khác. Buông bỏ thói quen này là một điều rất kinh khủng với họ.
Với vai người giúp đỡ, việc khó khăn nhất là ngừng can thiệp vào vấn đề của người khác và cố gắng khiến họ vui vẻ, hài lòng. Họ dành cả đời chỉ để cảm nhận được tình yêu từ việc giúp đỡ hoặc mang lại lợi ích cho ai đó. Vì vậy, từ bỏ nhu cầu này cũng đáng sợ với họ không kém.
Chỉ khi bắt đầu xây dựng lòng tự tôn của mình, họ mới có thể tự bù đắp thiếu thốn và trở nên độc lập. Phần sau của bài viết, tôi sẽ chỉ cho bạn cách thoát ra khỏi vòng tròn lẩn quẩn này.
Còn tiếp...