Trong lần phỏng vấn xin việc đầu tiên, khi được hỏi mục tiêu lâu dài của em là gì, theo cách hồn nhiên nhất tôi đã trả lời rằng: em muốn khởi nghiệp. (Dù không biết chính xác khởi nghiệp là gì.)
Bây giờ nhìn lại, tôi thấy nói đúng hơn là mình muốn tìm tự do. Có lẽ vì vậy mà vài năm sau đó, khi “gap year” và làm một vài công việc freelance, tôi cảm giác như mình đã thực hiện được hai trên mười phần giấc mơ ngày đó. Tám phần còn lại là vỡ mộng. Tôi ngậm ngùi nhận ra rằng làm freelancer không hề đơn giản.
Lắng nghe thêm những chia sẻ từ các anh chị, bạn bè đang làm freelance, tôi ghi chép lại một số hiểu lầm phổ biến về loại nghề này. Hy vọng rằng bạn đọc đang quan tâm đến con đường tự do này sẽ chuẩn bị hành trang cho mình tốt hơn tôi của ngày đó.
Làm freelance tưởng là...
1. Tự do chọn việc, làm việc mình thích
Thực tế là: Trừ khi đã là "lão làng", bạn mới có nhiều lựa chọn tốt và đặc quyền được từ chối cái mình không thích (lắm). Điều này cũng tương tự như một diễn viên được nhiều bên săn đón khi khả năng diễn xuất đã chín muồi, tạo được tiếng vang trên thị trường.
Reindeer, một hoạ sĩ minh hoạ chia sẻ rằng nhiều lúc chị phải nhận một lúc 8 công việc/hợp đồng khác nhau vì sợ rằng không có cơ hội thứ hai.
Nếu đi làm công phải vất vả tìm kiếm công ty, làm CV chứng minh năng lực, thì làm tự do cũng phải chuẩn bị portfolio, chủ động đi tìm khách hàng. Nếu đi làm công có mức lương cơ bản, thì làm tự do cũng đòi hỏi một mức thu nhập đảm bảo nhu cầu tồn tại, cụ thể là đủ để trả tiền điện, tiền nước, tiền rau, tiền thóc. Và điều này lắm khi sẽ khiến bạn phải thỏa hiệp để làm một dự án mình không quá hào hứng.
2. Thích làm việc khi nào cũng được
Thực tế là: Thích làm việc khi nào cũng được, nhưng vì ‘kiếp nạn’ deadline thì không phải thích sao cũng được. Nghỉ một tuần thì tuần sau phải đảm bảo làm việc năng suất hơn cho kịp tiến độ. Nếu nhận dự án cho khách ở các nước bên kia bán cầu thì đôi khi đêm khuya, sáng sớm hay lễ tết cũng phải làm việc.
Ngoài ra, khi làm việc cho chính mình, bạn sẽ không khi nào hoàn toàn nghỉ ngơi, hay quá lơi lỏng về mặt quản lý thời gian. Tự do cũng là tự lo. Ngoài hoàn thành công việc chính với kết quả là sản phẩm tạo ra, bạn sẽ kiêm luôn các “chức vụ” khác như CEO, kế toán, giám đốc kinh doanh, marketing… để chăm sóc thương hiệu bản thân. Các công việc này có thể chiếm nhiều thời gian cá nhân của bạn mà bạn không nhận ra.
3. Một mình một cõi, không phải giao tiếp xã hội nhiều
Thực tế là: Dù là “công ty TNHH Một Mình Tôi”, người làm freelance cũng không thể kiếm sống mà không giao tiếp với người khác.
Bạn không có sếp hay đồng nghiệp làm cùng dự án, nhưng có nhiều khách hàng khác nhau. Mỗi khách hàng về cơ bản lại có thể được xem là một “người chủ”. Họ trả tiền để bạn làm công việc của mình.
Bạn có thể không cần đối phó với các vấn đề “chính trị” nơi công sở, nhưng để làm việc suôn sẻ thì sẽ phải để ý xem mỗi khách hàng có phong cách làm việc thế nào, đôi khi là cả hình ảnh truyền thông và mối quan hệ của họ với các bên trong ngành.
Đọc thêm: Nghề freelance không dành cho những ai?
4. Thu nhập bấp bênh
Thực tế là: Khi đã đạt đến một độ cứng nhất định, một dự án bạn làm trong 3 tháng có thể “bao nuôi” cả năm. Như vậy, thu nhập có thể cao thấp giữa các tháng, nhưng không nhất thiết gọi là “bấp bênh”, một từ gợi lên nhiều tính rủi ro. Nhưng cũng không thể phủ nhận rằng bấp bênh là điều khó tránh khỏi khi mới vào nghề.
Trường hợp nếu không thể có được dự án lớn, các freelancer ngày nay cũng có thể làm việc với nhiều khách hàng và trên nhiều hợp đồng nhỏ cùng một lúc. Một dịch giả tự do chia sẻ rằng nếu thực sự chăm chỉ kết nối với người thuê lao động qua các trang tuyển dụng nước ngoài, anh có thể kiếm được khoảng 2000$/tháng. Số tiền đó, tuỳ vào chi tiêu các tháng, sẽ được bù qua sớt lại cho phù hợp.
5. Làm freelancer cũng giống như khởi nghiệp
Thực tế là: Một cá nhân, hay một nhóm freelancer, tự chủ công việc có thể được coi là lập nghiệp. Nhưng họ chưa là người khởi nghiệp nếu còn thiếu tính đổi mới sáng tạo và chiến lược kinh doanh bài bản.
Chị Lê Diệp Kiều Trang (Christy Le), đồng sáng lập của Quỹ Alabaster, cho rằng 95% các bạn freelancer sẽ không rẽ sang con đường khởi nghiệp được. Việc là một cá nhân làm việc tự do là rất khác với làm chủ doanh nghiệp.
Nhiều cá nhân xuất sắc có thể tự quản lý bản thân để làm nhiều đầu việc của nhiều người khác nhau, nhưng để quản lý cả đội hướng đến một mục đích chung thì cần nhiều kỹ năng hơn thế.
“Chừng nào các bạn có thể nói được mình muốn giải quyết vấn đề gì, tại sao xã hội/thị trường cần nó và bạn sẽ giải bài toán đó bằng cách nào với sản phẩm của mình, chừng đó các bạn mới chính thức bước chân vào con đường khởi nghiệp”, chị Trang chia sẻ thêm.