Cách đây vài năm, mình nói chuyện với một bạn người Mỹ làm cùng ngành với mình. Bạn này và mình biết nhau qua công việc đã lâu nhưng đây là lần đầu tiên gọi điện.
Sau nửa tiếng nói chuyện, bạn phát biểu, “Không hiểu sao tao cứ nghĩ mày sẽ nói giọng Mỹ chuẩn.”
Mình hỏi, “Tại sao mày lại nghĩ như thế?”
Bạn ngượng ngùng bảo vì bạn biết mình thông minh, và bạn nghĩ người thông minh thì sẽ dễ học nói giọng chuẩn.
Đặc quyền của giọng chuẩn
Đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra accent của một người ảnh hưởng đến cách người khác nhìn nhận họ. Người có thể nói giọng tiêu chuẩn (ví dụ như giọng Hà Nội trên TV) thường được đánh giá cao hơn người nói giọng ngoại tỉnh.
Mình đã nghe nhiều bạn Việt Nam xuýt xoa khen ngợi ai đó có thể nói tiếng Anh giọng chuẩn như người Mỹ, như thể việc nói tiếng Anh giọng chuẩn đồng nghĩa với năng lực và nhân phẩm.
Nhưng liệu khả năng nói giọng chuẩn có liên quan đến năng lực?
Ngoài người bản địa ra, phần lớn những người nói tiếng Anh theo một giọng chuẩn nào đó là do được học từ nhỏ. Trẻ con có thể học giọng rất tốt. Con cái bạn bè mình học nói tiếng Anh với giáo viên bản địa từ mẫu giáo đều có thể nói tiếng Anh như người bản địa.
Trong trường hợp này, nói giọng chuẩn là một thể hiện địa vị xã hội tương tự như việc học trường tư. Nhiều người dựa vào nỗ lực cá nhân để có thể học nói giọng chuẩn, nhưng rất nhiều người nói giọng chuẩn là bởi vì gia đình có điều kiện.
Nói giọng chuẩn mang lại nhiều lợi ích. Nói giọng chuẩn có nghĩa là nhiều người có thể nghe và hiểu bạn hơn. Năm đầu đại học, một giáo sư cho mình điểm B mặc dù ông thích chủ đề nghiên cứu của mình, bởi ông không hiểu mình nói gì khi phát biểu.
Một giáo sư khác, một nhà văn có tên tuổi, nói với mình rằng mình sẽ khó tìm người đại diện (literary agent) cho tác phẩm tiếng Anh của mình bởi nhiều người đánh đồng việc không nói được giọng chuẩn với việc không viết tốt.
Nói giọng chuẩn giúp bạn phát triển sự nghiệp. Nhiều khi, mình ngại phát biểu trong lớp hay trong cuộc họp. Rồi cái sự ngại nói này khiến người khác nghĩ là mình không quan tâm hay không có năng lực. Mình biết nhiều người Việt Nam ra nước ngoài làm việc, mặc dù giỏi chuyên môn nhưng không được thăng chức vì họ không bao giờ trình bày ý kiến của mình hay đóng góp vào các cuộc thảo luận.
Nói giọng chuẩn cũng giúp bạn tự tin thể hiện và diễn đạt bản thân, dẫn đến việc kết bạn dễ dàng hơn, dẫn đến việc hòa nhập tốt hơn. Con người có xu hướng kết nối với người giống mình. Khi bạn có accent giống người bản địa, người bản địa sẽ chấp nhận bạn dễ dàng hơn.
Làm thế nào để có thể cải thiện giọng?
Mình tìm hiểu khá nhiều về chủ đề này, và nhận ra rằng tuy thực hành là vô cùng quan trọng, chỉ nói nhiều thôi là chưa đủ. Có người sang Mỹ sống cả chục năm, nói tiếng Anh hàng ngày mà vẫn có giọng rất nặng.
Để cải thiện giọng, chúng ta trước hết cần phải ý thức được mình hay nói sai chỗ nào và tập trung sửa chỗ đấy. Mình từng có một bài viết chỉ ra 6 lỗi người Việt thường mắc phải khi nói tiếng Anh. Bài viết chi tiết hơn rất nhiều, nhưng các lỗi đó có thể tóm tắt lại là:
- Bỏ quên phụ âm cuối (như “nice" thì đọc là “nai”);
- Nói một từ nhiều âm tiết như đang nói nhiều từ riêng lẻ (như đọc “window" thành 2 từ tách biệt);
- Đặt trọng âm nhầm chỗ;
- Đọc cả những chữ câm (chữ "s" trong island là âm câm);
- Không phát âm được những âm không có trong tiếng Việt và thay thế chúng bằng một âm nào đó mình quen thuộc;
- Không đúng ngữ điệu.
Bài viết cũng chia sẻ quá trình học tiếng Anh của mình nếu các bạn muốn biết mình đã học tiếng Anh như thế nào.
Sau đây là một số phương pháp mà mình thấy có ích.
1. Nói chậm lại
Mình vốn là đứa nói nhanh. Khi run, như khi nói trước đám đông, mình lại càng nói nhanh, nhiều khi líu lưỡi lại không ai hiểu gì. Nhiều người bảo nói nhanh là biểu hiện của thông minh, nhưng sự thật là nói nhanh là biểu hiện của sự thiếu khả năng làm chủ bản thân.
Khi nói nhanh, mình hay nuốt âm, khiến giọng của mình càng trở nên khó nghe. Nói chậm lại giúp mình có thêm thời gian để suy nghĩ, lựa chọn ngôn từ cho đúng, lựa chọn cách phát âm cho đúng. Nói chậm lại còn giúp người khác nhìn nhận mình như người làm chủ tình huống.
2. Nghe nhiều
Có nhiều cách nghe khác nhau. Bạn có thể nghe để lấy nội dung, như khi nghe thầy cô giảng bài. Bạn có thể nghe để học cách phát âm -- chú trọng không về nội dung mà vào cách người nói phát âm từng từ. Bạn cũng có thể nghe để quen dần với ngữ điệu.
Để quen với ngữ điệu, bạn có thể xem phim, nghe thời sự, nghe audiobook. Khi nấu nướng, dọn nhà, hay cả khi tắm, mình mở YouTube đến một số kênh khoa học mình yêu thích để nghe cho quen dần với cách người bản địa nói tiếng Anh. Kênh của tác giả Mỹ mình yêu thích bao gồm Vsauce, 3Blue1Brown (bạn học cùng đại học với mình!), Minute Physics.
Càng nghe nhiều, khả năng phân biệt các âm của bạn sẽ càng tốt lên và bạn sẽ thấy người bản địa ở các vùng khác nhau sẽ có cách phát âm khác nhau. Bạn có thể chọn cách phát âm mà bạn thích, miễn là bạn thống nhất sự lựa chọn của bạn.
3. Bắt chước giọng của ai đó
Bạn cũng có thể chọn một người với giọng nói mà bạn thích và bắt chước cách người đó nói chuyện. Bạn bắt chước không chỉ cách phát âm của họ, mà còn cả cách họ lên hay xuống giọng.
Nếu có thể, tìm bạn người bản địa để nói chuyện với họ thường xuyên. Nếu không thể, bạn có thể chọn một người nào đó với nhiều audio trên mạng, như YouTuber hay diễn viên điện ảnh. Mình thích tác giả David Sedaris nên hay nghe ông đọc sách và trả lời phỏng vấn để bắt chước.
4. Ghi âm giọng của mình để nghe lại
Động lực lớn nhất khiến mình quyết tâm cải thiện giọng là khi mình ghi âm mình nói chuyện, nghe lại, và nhận ra rằng thậm chí bản thân còn không hiểu hết những gì mình nói.
Ghi âm giọng của mình giúp mình nhận ra vô số, vô số lỗi nói chuyện thường gặp của bản thân: nuốt âm, quên phụ âm cuối, sai trọng âm, không liên kết hai từ đúng cách, nói ngọng, nói nhanh, … Mỗi tối trước khi đi ngủ, mình chọn một trích đoạn sách hay một bài báo dài khoảng 2 phút, ghi âm và nghe lại nó trong 15 phút.
5. Ép mình nói nhiều hơn
Người khác càng nghe bạn nói nhiều thì sẽ càng quen với giọng của bạn hơn. Ví dụ, người Bắc khi mới vào Nam có thể gặp khó khăn hiểu giọng miền Nam, nhưng sau một thời gian khó khăn đó sẽ biến mất.
Tương tự như vậy, nếu người Việt nói tiếng Anh nhiều hơn, thế giới sẽ quen dần với giọng tiếng Anh của người Việt, giúp ích bạn và những người có giọng giống bạn.
Khi mình chia sẻ với mentor của mình rằng mình ngại nói trong buổi họp, ông bắt mình hứa rằng mỗi buổi họp, cố gắng nói ít nhất hai câu, thậm chí nếu câu đó chỉ đơn giản như “Tôi đồng ý với quan điểm này". Bạn không muốn là người đến hay đi mà không ai để ý. Mình giữ lời hứa, và nhận ra rằng việc nói giúp ích không chỉ giọng của mình mà còn cả sự tự tin và cách đồng nghiệp nhìn nhận mình.
6. Nhờ bạn bè sửa giùm
Nếu bạn có người với phát âm tốt để nói tiếng Anh cùng, hãy nhờ họ nhắc bạn khi bạn phát âm gì đó sai. Nhiều người bản địa ngại chỉ ra lỗi sai của người khác, vì sợ làm họ tự ái hay mang tiếng là bắt bẻ.
7. Sử dụng app giảm accent
Khá nhiều app trên điện thoại có thể giúp bạn giảm phần nào accent. Các app này thường đưa ra câu nói thường gặp trong tình huống nào đó, có người bản địa đọc câu nói đó, ghi âm cách bạn đọc, và có thể đánh giá liệu bạn đọc tốt hay không tốt. Vì cách đánh giá là do thuật toán tự động, các đánh giá không phải luôn chính xác.
Trong số các app hiện nay, phổ biến nhất có lẽ là ELSA Speak. Ngoài lề một chút: co-founder của Elsa là một người phụ nữ Việt Nam mà mình cực quý!
8. Thuê chuyên gia về giọng nói
Một số speech coach, chuyên gia về giọng nói, có thể giúp bạn giảm accent. Những người này không phải là giáo viên tiếng Anh mà thường là diễn viên hay diễn giả với hiểu biết về làm thế nào để tận dụng khả năng diễn đạt tối đa của giọng nói.
Liệu bạn có cần nói giọng chuẩn?
Khi mình chia sẻ với bạn bè ý định cải thiện giọng nói của mình, một số người bảo mình không nên. Theo họ, accent là một nét đặc trưng của ai đó. Mỗi khu vực của Mỹ lại có một accent khác nhau, không ai bảo họ phải theo một giọng chuẩn nào. Tại sao chúng ta phải bắt người nước ngoài theo một giọng chuẩn nào đó?
Mình không nghĩ chúng ta cần phải thay đổi giọng để nói giống người Mỹ hay người Anh hay người gì đó. Nhưng mình nghĩ, nếu giọng của bạn là rào cản trong công việc hay cuộc sống của bạn, rất có thể bạn sẽ muốn cải thiện giọng nó.
Và nếu bạn đang đọc bài viết này để cải thiện giọng nói tiếng Anh, mình muốn bạn tự hào về khả năng của mình. Khi bạn biết một ngôn ngữ nào đó, ngay cả khi bạn nói nó không chuẩn, khả năng ngôn ngữ của bạn đã tốt hơn 40% dân số trên thế giới - những người chỉ nói được một ngôn ngữ!