Khái niệm nghỉ hưu sớm chưa bao giờ được nhắc đến nhiều như vậy. Thế hệ millennials (năm sinh từ 1981-1996) và gen Z (năm sinh từ 1997 - 2010) với khả năng tiếp cận thông tin và nguồn học tập vô giới hạn, đã bắt đầu đặt ra những mục tiêu kiếm tiền khổng lồ, nhằm đạt tới sự tự do tài chính.
Không quá bất ngờ khi người trẻ hiện đại bắt đầu có những lựa chọn sự nghiệp đa dạng hơn. Nhìn bên trái sẽ thấy một nhân viên gương mẫu, bên phải là một freelancer, còn xa xa kia sẽ là rất nhiều những sáng lập viên startup.
Sự phân chia công việc và làn sóng làm giàu này đã được giải thích từ lâu bởi Robert Kiyosaki, tác giả cuốn sách nổi tiếng Cha Giàu Cha Nghèo, thông qua Cashflow Quadrant - Biểu đồ tương quan giữa lựa chọn sự nghiệp và thu nhập.
1. Cashflow Quadrant - Biểu đồ tương quan giữa lựa chọn sự nghiệp và thu nhập là gì?
Cashflow quadrant chia thị trường lao động thành 4 nhóm:
- E - Employee (nhân viên).
- S - Self-employed (lao động tự do).
- B - Business owner (chủ doanh nghiệp).
- I - Investor (nhà đầu tư).
E - nhân viên
Về cơ bản, nhân viên được thuê cố định để hoàn thành công việc cho một tổ chức. Thu nhập của họ đến từ tiền lương. Số tiền này được trả bởi người sử dụng lao động và và thường theo mức quy định trong hợp đồng.
S - Lao động tự do
Người lao động tự do là những chuyên gia trong một lĩnh vực cụ thể. Họ có thể là bác sĩ, luật sư, người viết tự do, thiết kế,... Thu nhập của các lao động tự do đến từ thành phẩm cuối cùng họ tạo ra (một bản thiết kế, dịch vụ khám - chữa bệnh theo yêu cầu,...).
Do xu hướng làm việc dựa trên chuyên môn cá nhân, các lao động tự do thường khó có thể phân chia công việc cho người khác hoặc tiến hành thuê hộ (outsourcing).
Nếu lao động tự do dừng làm việc, các hoạt động kinh doanh của họ cũng bị gián đoạn.
B - Chủ doanh nghiệp
Chủ doanh nghiệp là những người trực tiếp điều hành một hệ thống nhân sự, nhằm tạo ra doanh thu.
Doanh thu của công ty sẽ được chủ doanh nghiệp phân bố cho các hoạt động vận hành và phát triển công ty như: trả lương nhân viên, bảo trì máy móc, thuê mướn mặt bằng... Một phần số tiền này sẽ được trích ra thành thu nhập riêng của họ.
I - Nhà đầu tư
Nhà đầu tư là những người có kiến thức về tài chính. Họ nhạy bén trong việc tìm kiếm các nguồn đầu tư (trái phiếu, cổ phiếu, bất động sản, ngoại tệ…) có tiềm năng sinh lời để rót vốn.
Nhà đầu tư sử dụng tiền để tạo ra tiền. Họ không làm việc, mà ngược lại, biến tiền thành công cụ làm việc cho mình.
Khi muốn tăng thêm thu nhập, nhóm E và S phải tăng thêm thời gian làm việc hoặc tăng thêm giá cho mỗi giờ làm việc của bản thân.
Trong khi với nhóm B và I thì thu nhập của họ có thể tăng thêm dù đã dừng lao động, vì đã có những người khác hay tài sản khác tạo ra tiền cho họ.
2. E, S hay B, I - Bên nào giúp bạn đạt được tự do tài chính?
Tự do tài chính là khi bạn có thể thực hiện mọi quyết định mình mong muốn mà không bị chi phối bởi tiền bạc.
Nếu xét trong trường hợp tất cả các nhóm lao động đang làm tốt việc của mình, dễ dàng nhận thấy nhóm B và I có cơ hội đạt được tự do tài chính cao hơn vì việc tạo ra tiền bạc đã có những người khác hay tài sản khác làm cho họ.
Do đó, họ được tự do ra nhiều quyết định không bị chi phối bởi tài chính hơn.
Bên cạnh đó, khi nhìn vào nguồn thu nhập thì nhóm nhân viên và lao động tự do gặp bất lợi hơn hai nhóm còn lại về thuế.
Theo quy định Việt Nam, mức thuế thu nhập cá nhân sẽ tăng dần khi người lao động có mức thu nhập ở ngạch lương cao hơn. Nếu như thu nhập của bạn vào khoảng 5-10 triệu/tháng, bạn sẽ nhận mức thuế suất 10%. Còn nếu kiếm được 10-18 triệu/tháng, mức thuế suất này sẽ lên tới 15%.
Ngược lại, nhóm bên phải biểu đồ lại trả mức thuế ổn định hơn. Không kể tới thuế thu nhập cá nhân thì các loại thuế doanh nghiệp như thuế môn bài, thuế giá trị gia tăng đều có mức thuế suất cố định.
Còn khi đầu tư, điển hình là trong loại hình chứng khoán thì chi phí chính phải bỏ ra là phí giao dịch chỉ rơi vào khoảng 0,15 - 0,35% giá trị một lần mua bán. Hay khi đầu tư nhà đất thì loại thuế chính là thuế thu nhập chỉ chiếm 2% giá chuyển nhượng.
Ngoài ra, chủ doanh nghiệp và nhà đầu tư cũng có cơ hội tiếp cận cao hơn tới các khoản vay lớn để làm vốn kinh doanh hay tích trữ những loại tài sản không chịu ảnh hưởng của lạm phát. Nhờ đó, họ cũng có cơ hội cao hơn tạo ra các nguồn thu nhập thụ động (passive income), tức thu nhập có được mà gần như không phải bỏ ra chút công sức nào.
3. Tại sao đa số chúng ta khó đạt được tự do tài chính?
Về tư duy, đa phần chúng ta được uốn nắn từ bé để làm đúng theo quy định, hay nói cách khác để làm công. Chúng ta cần tuân theo những chuẩn mực sẵn có để đạt điểm cao trong học tập, để được giáo viên đánh giá tốt hay để có một công việc ổn định...
Về kiến thức, hệ thống giáo dục hiện tại tập trung đào tạo học sinh trở thành chuyên gia trong một lĩnh vực cụ thể, chứ không đào tạo các kỹ năng đa dạng để làm chủ hay một nhà đầu tư. Những cử nhân ra trường trở thành nhân viên hoặc lao động tự do giỏi nghề, nhưng lại không thể quản trị một doanh nghiệp.
Các kỹ năng và tư duy cần thiết cho nhóm B và I như quảng bá hình ảnh bản thân, tuyển dụng hay quản trị ngân sách thường không nằm trong chương trình học mà phải tự đúc kết từ thực tế.
Vì thế, rất khó để các nhân viên hay người lao động tự do chuyển dịch sang nhóm chủ doanh nghiệp hoặc đầu tư và đạt được tự do tài chính.
4. Chuyển dịch từ E, S qua I, B
Dịch chuyển sang nhóm B (chủ doanh nghiệp) đồng nghĩa với việc rèn luyện kỹ năng của một tổng quát viên, điển hình như quản trị đội nhóm hay nói cách khác là quản lý chính những nhân viên và lao động tự do.
Tư duy của bạn sẽ cần dịch chuyển từ “người thực hiện” sang “người phân công”. Các kỹ năng outsourcing (thuê hộ) lúc này cần được tận dụng để nâng dần khả năng quản lý và để bạn “rảnh tay” tập trung cho các hoạt động kinh doanh khác.
Còn để dịch chuyển sang nhóm I (đầu tư) bạn sẽ cần rèn luyện tầm nhìn dài hạn về đầu tư. Nhân viên và lao động tự do nên bắt đầu tìm hiểu về các kiến thức kinh tế nói chung, đồng thời để dành một số tiền sau ngày nhận lương để đưa vào các quỹ đầu tư hoặc hoạt động kinh doanh nhỏ.
Mở rộng quan hệ với những người trong lĩnh vực kinh doanh - đầu tư cũng sẽ là cách để bạn có được một tầm nhìn bao quát hơn về tài chính.
Nhìn chung, dịch chuyển tư duy từ tìm kiếm nguồn thu nhập ổn định sang tạo dựng nguồn thu nhập thụ động là bước đầu giúp bạn thoát ra khỏi nhóm E và S.
Kết luận
Sự dịch chuyển từ nhóm bên trái (E, S) sang bên phải (B, I) trong Biểu đồ tương quan giữa lựa chọn sự nghiệp và thu nhập có thể được hiểu một cách dễ dàng hơn thông qua trò chơi cashflow.
Trò chơi này sẽ giúp bạn nắm vững các khái niệm và hoạt động cơ bản nhất về tài chính cá nhân.
Mỗi người chơi sẽ bắt đầu bằng một nhân vật với bảng kế toán cá nhân tương ứng - cảnh sát, phi công, pha chế,... Và theo tôi thì bạn nên thử nghiệm chơi nhiều nhân vật với các cách quản lý tài chính khác nhau để so sánh được lợi hại giữa các lựa chọn.
Bạn sẽ thấy đằng sau những gương mặt tưởng chừng hào nhoáng như phi công, bác sĩ lại là những khoản nợ giáo dục (student loan) hay các khoản chi tiêu đắt đỏ cho xe cộ, gia đình mãi không thể trả khi thiếu kế hoạch tài chính thông minh. Còn một người lái xe tải với các khoản chi tiêu hợp lý lại có thể vươn tới mục tiêu tự do tài chính.
Là một người chơi an toàn, tôi lựa chọn trả hết các khoản nợ, ưu tiên việc đầu tư vào các loại cổ phiếu và cuối cùng mới mua tài sản.
Nhiều người chọn việc thế chấp tài sản lấy tiền đầu tư, sau đó mới trả nợ để có được lợi nhuận tức thì. Tuy nhiên biến động thị trường hay các tai nạn bất ngờ dẫn tới sự tăng vọt trong chi tiêu luôn có thể biến bạn thành con nợ bất cứ lúc nào.
Dịch chuyển từ E, S sang B, I không phải việc một ngày tỉnh dậy bạn thấy mình phát tài do may mắn trúng cổ phiếu. Khó có một thành công tài chính nào là may mắn và dài lâu nếu chúng ta không có một sự chuẩn bị sẵn sàng, cả về kiến thức kinh tế và tư duy làm chủ.
Dù bạn có đang ở vai trò lao động nào, hãy luôn tin rằng đây là một hành trình dài hơi, đòi hỏi kỷ luật cao và thái độ nghiêm túc.