Bạn đã bao giờ về nhà, đứng trước bàn thờ, chắp tay một cách trang nghiêm, nhưng lòng dậy sóng vì... không nhớ ai là ai?
Ông Thần Tài và Ông Địa đều cầm thỏi vàng, Ông Địa là Ông Công, Ông Công không phải bạn của Ông Táo, và Ông-Táo-chúa thật ra là một bà!
Vietcetera rất hiểu. Chúng tôi cũng như bạn, là những người cúng theo bố mẹ, ông bà, chứ chưa tự lập bàn thờ cúng.
Vì vậy, chúng tôi đã tới thăm nhà nghiên cứu văn hóa Huỳnh Ngọc Trảng để cùng bác làm quen với đội bảo hộ tâm linh của người Việt Nam. Sau đây là 8 nhân vật kinh điển trên bàn thờ (và cách phân biệt họ với nhau).
Táo Quân
Nickname
Thần Bếp, Ông Táo - thực ra là một team gồm 2 ông và 1 bà, nhưng Bà Táo lại được gọi là Ông Táo chúa (!) (Khảo luận về Tết, Huỳnh Ngọc Trảng)
Bio
Nhờ chương trình Gặp Nhau Cuối Năm, Táo Quân đã trở thành celeb của bàn thờ. Gọi là Táo nhưng không chạy trên iOS. Táo (灶) có nghĩa là bếp, phản ánh tục thờ lửa của người Việt.
Sự tích Táo Quân xoay quanh ba nhân vật Trọng Cao, Thị Nhi và Phạm Lang (Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam).
Thị Nhi là vợ Trọng Cao, trong một cuộc cãi vã đã bị chồng đánh và đuổi đi. Khi đang lang thang, nàng gặp Phạm Lang và kết thành vợ chồng. Trọng Cao nguôi giận xong quá ân hận, lên đường tìm vợ đến nỗi hết gạo hết tiền. Đang đi ăn xin, anh vào đúng nhà Thị Nhi.
Thị Nhi nhận ra chồng cũ ngay, thương quá mời vào nhà nấu cơm cho ăn. Đúng lúc đó Phạm Lang về. Sợ bị nghi oan, Nhi giấu Cao dưới đống rạ sau vườn.
Đêm đó, Phạm Lang đốt rạ để lấy tro bón ruộng. Cao, có thể vì muốn bảo vệ hạnh phúc gia đình Nhi, quyết không chui ra. Nhi lao vào đống lửa cứu Cao, Phạm Lang nhảy vào theo để cứu Nhi.
Ngọc Hoàng xúc động trước tình nghĩa của ba người nên phong họ làm Táo Quân, giúp các gia đình trông coi ngọn lửa.
Sứ mệnh
Quanh năm canh giữ củi lửa, bếp núc cho gia đình bạn. Ghi lại thiện ác trong nhà, đếm số lần bạn để shipper đợi lâu. Mỗi năm một lần, cưỡi cá về trời bẩm báo với Ngọc Hoàng tình hình ở hạ giới.
Siêu năng lực
Biết hết drama trong nhà bạn.
Ngày cúng
23 tháng 12* cúng tiễn ông bà Táo về trời. Táo Quân chỉ công tác trên thiên đình 7 ngày thôi, nên ngày 30 các gia đình cúng để đón ông bà Táo về nhà.
Thổ Địa
Nickname
Thổ Công, Ông Địa, Thổ Thần
Bio
Chính là “Ông Công” trong “Ông Công - Ông Táo”.
Một số nguồn cho rằng ông Công là một phần của team ba Ông Táo, nhưng thực ra đây là hai gia thần khác nhau (Khảo luận về Tết, Huỳnh Ngọc Trảng). Việc đồng nhất “ông Công - ông Táo” là do giản tiện trong việc thờ cúng (Nếp cũ Tín ngưỡng Việt Nam, Toan Ánh).
Ông Địa của người Việt là một ông nông dân bụng bự tay cầm quạt mo, bụng trần, rất dễ tính. Người Việt tin rằng có đất đai thì mới có thể làm nông nghiệp, tạo ra áo cơm và có được cuộc sống yên bình. Mà muốn giữ được đất thì phải có một vị thần giúp canh giữ - thế là chúng ta thờ cúng Thổ Công.
Sứ mệnh
Trông coi đất đai, ruộng vườn, nhà cửa cho bạn như một quản gia. Nhưng đồ trong nhà bạn để đâu thì chỉ mẹ bạn mới biết.
Siêu năng lực
Cười 24/7. Là nhân vật vui tính dễ thương nhất bàn thờ, cúng gì cũng chịu.
Ngày cúng
Ngày 1 và 15 hằng thằng; cúng cùng với Táo Quân trước Tết; cúng vào Lễ Động Thổ, tức là trước khi xây dựng.
Thần Tài
Nickname
Không có, nhưng mình có thể gọi là BFF của Ông Địa
Bio
Là vị thần ngồi cạnh Ông Địa nên hay bị nhầm với ông Địa. Tips phân biệt: Ông Địa bụng trần cầm quạt, còn Thần Tài râu tóc bạc phơ đóng đồ không hở chỗ nào nhé.
Thần Tài được thờ chung với Ông Địa vì “Thổ năng sinh bạch ngọc/Địa khả xuất hoàng kim” (Đất thường sinh ngọc tốt/Vàng ròng cũng từ đất mà ra). Có nhiều truyền thuyết khác nhau về nguồn gốc của Thần Tài, nổi bật là một điển tích từ Trung Quốc.
Một người lái buôn tên Âu Minh sau khi cưới vợ là Như Nguyện thì làm ăn phát đạt, nhanh chóng giàu to. Trong một ngày Tết, vì say rượu nên Âu Minh đánh đuổi vợ. Như Nguyện sợ quá chui vào đống rác và biến mất. Từ đó, Âu Minh sa sút dần và trở nên nghèo khó.
Dân gian xem Như Nguyện là Thần Tài, và Tết kiêng không quét nhà hốt rác, sợ hốt luôn Thần Tài đang ở trong đống rác.
Sứ mệnh
Mang tài lộc đến cho gia đình.
Siêu năng lực
Tỏa ra sự sang trọng dù trốn trong đống rác. Giúp bạn tự tin trong sự nghiệp, gặp được sếp tâm lý, client dễ thương.
Ngày cúng
Ngày 10 tháng 1, còn gọi là "Ngày vía Thần Tài"
Tổ tiên
Nickname
Các cụ
Bio
Là tên gọi chung của các thế hệ đi trước, từ các vị vua lập quốc đến những người đã khuất trong gia đình bạn.
Người Việt tin rằng chết không phải là hết. Những người đã khuất vẫn ở bên chúng ta theo một cách nào đó, có thể họ đầu thai thành một hình hài khác, hoặc hương hồn họ vẫn còn, và họ gửi những tín hiệu cho chúng ta qua những sự kiện trong cuộc sống.
Sự sống và cái chết như hai mặt của một đồng xu, đạo Phật gọi đó là tương tức (inter-being). Trong người sống có những tế bào đang chết. Trong người chết là những ký ức của người sống. Họ là sự nối tiếp của nhau ở những chiều không gian khác, và chiếc bàn thờ như một cục wifi kết nối họ.
Sứ mệnh
Dõi theo và bảo vệ bạn, vì bạn là sự tiếp nối của họ.
Siêu năng lực
Mang con cháu lại gần nhau, kể cả khi họ không nói chuyện với nhau bao giờ. Tạo một mối liên kết tâm linh giữa bạn và bà cô bế bạn hồi 1 tuổi mà bạn không nhớ (cùng là con nhà họ Đỗ), hoặc giữa bạn và Angela Phương Trinh (cùng là con cháu vua Hùng).
Ngày cúng
Các ngày giỗ; ngày 1 và 15 hằng tháng; các dịp lễ tết quanh năm.
Cô hồn
Bio
Đây là những vong hồn cô đơn, không nơi nương tựa, có thể từng là người vô gia cư, người chết oan, chiến sĩ tử trận, hoặc người mang nghiệp xấu.
Cúng cô hồn là một hành động mang ý nghĩa nhân văn, giúp những linh hồn lang thang được một ngày no nê, bớt tủi thân. Đôi khi cúng cô hồn cũng là để xin các oan hồn đừng quấy phá.
Sứ mệnh
Khơi gợi lòng trắc ẩn và vị tha. Thi hào Nguyễn Du từng viết Văn tế thập loại chúng sinh, liệt kê 10 loại cô hồn, cảnh sống thê lương và thỉnh cầu phép Phật cho họ được giải thoát.
Siêu năng lực
Truyền cảm hứng làm từ thiện cho người còn sống.
Ngày cúng
Ngày 2 và 16 hằng tháng, ngày 15 tháng 7.
Phật
Nickname
Bụt - một phiên âm của Buddha, nhưng giờ Phật chia sẻ nickname này với những ông tiên
Bio
Nói đơn giản thì Phật là một top KOL xuyên không gian và thời gian, hiện có khoảng 500 triệu followers.
Theo các bộ kinh, khoảng 2,500 năm về trước, Phật từng là một hoàng tử tên Siddhārtha Gautama, vì existential crisis mà bỏ cung đi tìm đạo (bây giờ gọi là đi bụi). Mục đích của hành trình này là tìm ra nguyên nhân và cơ chế của khổ đau.
Sau 7749 khổ ải và thất bại, cuối cùng ông cũng thành công, hay còn gọi là "giác ngộ". Từ đó, ông lập team truyền lại những gì mình học được để nhân loại thông thái lên chút.
Phật giáo có một lịch sử lâu đời tại Việt Nam, người Việt tin rằng vì đã giác ngộ nên Phật nhìn thấy mọi thứ và biết mọi điều. Chúng ta dành thời gian bên Phật như với một người thầy lớn, mong được che chở, chỉ dẫn và thứ tha.
Sứ mệnh
Giúp bạn soi chiếu vào bên trong và làm hòa với cái khổ.
Siêu năng lực
Lan tỏa cảm giác bình yên, cùng bạn sống sót qua khủng hoảng hiện sinh.
Ngày cúng
Ngày nào cũng được, nhưng lớn nhất là Lễ Phật Đản vào tháng 4.
*Các ngày cúng trong bài tính theo lịch âm