Vì đâu mà con người yêu nhau? Vì sao một số mối tình thì lâu dài trong khi số khác lại chỉ thoáng qua? Các nhà tâm lý học và nghiên cứu đã đưa ra nhiều giả thuyết khác nhau nhằm lý giải cách tình yêu hình thành và tồn tại.
Tình yêu là một cảm xúc cơ bản của con người, tuy nhiên để hiểu được vì sao và bằng cách nào tình yêu xuất hiện thì không hề đơn giản. Trong một thời gian dài, người ta cho rằng tình yêu là điều quá nguyên sơ, bí ẩn và thiêng liêng mà khoa học không bao giờ có thể hoàn toàn lý giải được.
Sau đây là 4 cách tâm lý học giải thích về tình yêu và các mối liên kết cảm xúc khác của con người.
Yêu và thích
Nhà tâm lý học người Mỹ Zick Rubin cho rằng tình yêu xuất phát từ 3 yếu tố: sự gắn bó, quan tâm và thân mật.
Rubin tin rằng có những lúc chúng ta sẽ cảm nhận được sự trân trọng, ngưỡng mộ đặc biệt từ người khác và mong muốn dành nhiều thời gian bên họ. Tuy nhiên, đây không hẳn là tình yêu mà chỉ dừng lại ở “thích” mà thôi.
Tình yêu thì sâu sắc, nồng nàn hơn bao gồm mong muốn mãnh liệt về sự thân mật và tương tác thể xác. Những người ở mức độ “thích” chỉ đơn giản cảm thấy vui vẻ khi ở bên nhau, trong khi “yêu” thì họ còn thực sự quan tâm đến nhu cầu của nửa kia như chính bản thân mình.
Gắn bó là nhu cầu được nhận sự chăm sóc, công nhận và kết nối với người khác. Quan tâm bao gồm cả sự tôn trọng các nhu cầu cũng như hạnh phúc của nửa kia giống như là của bản thân mình. Thân mật liên hệ tới việc chia sẻ những suy nghĩ, khát khao và xúc cảm với người mình thương.
Tình yêu đồng cảm (Compassionate love) và Tình yêu nồng nhiệt (Passionate love)
Theo các nghiên cứu của nhà tâm lý học Elaine Hatfield và các cộng sự thì có 2 loại tình yêu cơ bản: “Tình yêu đồng cảm” và “Tình yêu nồng nhiệt”.
“Tình yêu đồng cảm” được biểu thị bởi sự tôn trọng, gắn bó, yêu mến và tin tưởng lẫn nhau. Loại tình yêu này thường phát triển từ sự thấu hiểu và tôn trọng.
“Tình yêu nồng nhiệt” được biểu thị bởi cảm xúc mãnh liệt hơn bao gồm sự hấp dẫn về thể xác, khát khao và ảnh hưởng qua lại. Khi những cảm xúc này được hồi đáp, con người sẽ cảm thấy phấn chấn và mãn nguyện. Ngược lại, tình yêu đơn phương sẽ mang đến cảm giác buồn tủi và tuyệt vọng. Hatfield cho rằng “tình yêu nồng nhiệt” chỉ mang tính nhất thời, thường kéo dài từ 6 đến 30 tháng.
Bên cạnh đó, “tình yêu nồng nhiệt” sẽ phát triển khi những kỳ vọng về văn hóa tạo điều kiện cho tình yêu, đó là khi chúng ta gặp ai đó và cảm thấy họ mảnh ghép lý tưởng. Lúc này, ta cảm nhận được niềm hạnh phúc dâng trào trước sự hiện diện của nửa kia.
Tình yêu nồng nhiệt khi đến mức lý tưởng sẽ dẫn đến tình yêu đồng cảm, vốn là thứ tình cảm lâu bền hơn. Dù rằng chúng ta đều mong muốn một mối quan hệ kết hợp giữa sự an toàn ổn định của “tình yêu đồng cảm” và mãnh liệt của “tình yêu nồng nàn” nhưng Hatfield tin rằng điều này rất hiếm.
Bánh xe màu sắc về tình yêu
Trong cuốn "The Colors of Love" (tạm dịch: Các sắc thái của Tình yêu) xuất bản năm 1973, tác giả, nhà tâm lý học John Alan Lee đã so sánh tình yêu với “bánh xe màu sắc”. Cụ thể, dựa vào 3 màu chính (đỏ, vàng và xanh dương), Lee cho rằng tình yêu cũng có 3 kiểu chính, đó là:
1. Eros: bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp có nghĩa là “đam mê” hay “ái tình”. Loại tình yêu này bao gồm cả đam mê về mặt thể xác lẫn cảm xúc. Nếu các bạn chưa biết thì Eros là thần tình yêu trong Thần thoại Hy Lạp, giống như Thần Cupid trong thần thoại La Mã vậy.
2. Ludos: theo tiếng Hy Lạp có nghĩa là “trò chơi”. Kiểu tình yêu này được hiểu là hấp dẫn, vui thú nhưng không nhất thiết phải nghiêm túc. Những người yêu nhau theo cách này chưa sẵn sàng để tiến đến cam kết lâu dài mà chỉ hướng đến sự thân mật.
3. Storge: Bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp có nghĩa là “tình cảm tự nhiên”. Kiểu tình yêu này tương tự như tình cảm gia đình giữa cha mẹ với con cái, anh chị em. Tình cảm này còn có thể phát triển từ tình bạn, những người có cùng sở thích kết nối với nhau.
Vì các màu sắc chính có thể kết hợp với nhau để tạo ra các màu bổ sung nên 3 kiểu tình yêu chính cũng có thể kết hợp với nhau để tạo ra tổng cộng sáu kiểu tình yêu khác nhau, bao gồm:
3 kiểu tình yêu chính:
- Eros – Yêu một người lý tưởng
- Ludos – Yêu như một trò chơi
- Storge – Yêu như tình bạn
3 kiểu tình yêu sinh ra từ sự kết hợp:
- Mania (Eros + Ludos) – Tình yêu chiếm hữu.
- Pragma (Ludos + Storge) – Tình yêu thực tế, lý trí.
- Agape (Eros + Storge) – Tình yêu không vụ lợi.
Giả thuyết về tam giác tình yêu
Nhà tâm lý học Robert Sternberg đưa ra giả thuyết “tam giác”, trong đó chỉ rõ tình yêu bao gồm 3 yếu tố: sự thân mật, đam mê, và cam kết.
Các kiểu kết hợp khác nhau giữa 3 yếu tố này sẽ tạo ra các kiểu tình yêu khác nhau. Lấy ví dụ, kết hợp yếu tố thân mật với sự cam kết ta sẽ có tình yêu thương đồng thuận, mặt khác, kết hợp đam mê với thân mật sẽ cho ra kiểu tình yêu lãng mạn.
Cũng theo Sternberg, các mối quan hệ được xây dựng từ nền tảng 2 yếu tố trở lên thì luôn bền lâu hơn các mối quan hệ chỉ xuất phát từ 1 yếu tố. Ông dùng cụm từ “tình yêu trọn vẹn” để diễn tả kiểu tình yêu được xây dựng trên cơ sở cả ba yếu tố trên. Kiểu tình yêu này là mạnh mẽ và gắn bó lâu dài nhất, nhưng cũng rất hiếm khi xảy ra.
Bài viết được chuyển ngữ từ bài gốc của tác giả Kendra Cherry trên Verywell Mind.
Hình ảnh được thực hiện bởi Trà Nhữ.