Nếu như 10 năm trước bạn có thể bị cho nghỉ việc vì tiết lộ mức lương của mình. Giờ đây thôi thúc cởi mở thẳng thắn về lương đang mạnh mẽ hơn bao giờ hết, đó không chỉ là lựa chọn chiến lược mà đã trở thành yêu cầu pháp lý ở nhiều quốc gia.
Chỉ riêng trong năm 2023, có 4 tiểu bang ở Mỹ đồng ý thêm nội dung về minh bạch lương vào bộ luật, nâng số tiểu bang áp dụng minh bạch lương lên 8 tiểu bang. Theo khảo sát của Hiring Lab, năm 2023 chứng kiến một nửa thông báo tuyển dụng có ghi rõ mức lương, đây được xem là năm khả quan nhất về minh bạch lương trong thị trường Mỹ.
Ở Việt Nam, kể từ năm 2021, căn cứ theo điều 95 Bộ luật Lao Động, người sử dụng lao động phải thông báo bảng kê trả lương mỗi khi trả lương. Các bài đăng tuyển dụng và báo cáo khảo sát lương khiến việc tra cứu tiền lương trở nên dễ dàng hơn. Và rất nhiều doanh nghiệp đã áp dụng minh bạch lương vào quá trình tuyển dụng.
Minh bạch lương đang phủ sóng các nước tiến bộ và dần len lỏi vào văn hoá làm việc của cả những nước đang phát triển - nơi nói về tiền lương vẫn còn là một việc làm nhạy cảm.
Minh bạch lương là gì?
Minh bạch lương (Compensation/Pay Transparency) là việc công ty cởi mở chia sẻ về chuyện tiền lương với nhân viên và các ứng viên tuyển dụng. Nó bao gồm việc cung cấp thông tin chi tiết về cách xác định mức lương, tiết lộ khoảng lương, và thậm chí là chia sẻ mức lương cá nhân của từng nhân viên.
Mức độ minh bạch lương được đến đâu còn tùy theo từng tổ chức, nhưng mục tiêu chung là hướng tới thúc đẩy sự cởi mở và niềm tin của nhân viên về các hoạt động trả lương.
Vì sao người lao động muốn minh bạch lương?
Thị trường làm việc đang trong giai đoạn biến động hơn bao giờ hết. Theo báo cáo của Gallup, ngoài không hài lòng với công việc, người lao động còn bày tỏ năng suất làm việc bị sụt giảm và không còn cảm giác hạnh phúc trong công việc nữa.
Vì thế, 4 trên 10 người lao động nói rằng họ cảm thấy áp lực công việc và có đến 6 trong số đó đang nghỉ việc trong tư tưởng (quiet quitting). Đứng trước vấn đề này, các nhân viên đang nghỉ việc trong tư tưởng chia sẻ rằng: tiền lương và phúc lợi là một trong những yếu tố chính khiến họ còn cảm thấy an toàn và gắn bó trở lại với công việc.
Ngoài ra, việc khuyến khích trả lương công bằng cũng là động lực mạnh mẽ thôi cho sự phát triển của minh bạch lương. Tiêu biểu vào năm 2015, một cựu nhân viên của Google đã kêu gọi các nhân viên ở những cấp bậc khác nhau, với nơi làm việc đa dạng từ các tập đoàn lớn đến quán cà phê cùng nhau điền vào một bảng tính trên Excel.
Hành động này nhằm công khai và lưu truyền mức lương của các vị trí công việc hiện hành trên thị trường lao động. Sau đó, phong trào này nhanh chóng lan rộng, thu hút rất nhiều người quan tâm và tham gia.
Việc cùng nhau tiết lộ dữ liệu giúp mọi người có khả năng nhìn ra được sự bất bình đẳng về lương thưởng (nếu có) dựa trên giới tính, dân tộc hoặc các yếu tố khác. Từ đó, các công ty sẽ chịu sức ép thu hẹp khoảng cách về lương, còn người đi làm có đủ thông tin để đánh giá mức lương hiện tại của mình có hợp lý hay không.
Các doanh nghiệp hưởng lợi gì từ minh bạch lương?
79% người tìm việc cho biết sẽ ấn vào một bài viết đăng tuyển nếu có kèm theo mức lương và phúc lợi họ sẽ nhận được. Bởi vì sẽ thật tốn thời gian khi ứng tuyển vào một vị trí mà bản thân không biết những gì nó sẽ mang lại.
Buffer, một công ty ứng dụng về quản lý mạng xã hội đã hướng đến minh bạch lương từ năm 2010. Bắt đầu bằng việc hình thành và chia sẻ công thức tính lương, để cho tất cả nhân viên từ mọi cấp độ, vị trí làm việc có thể nắm rõ được lương của mình.
Sau đó, công ty đã làm một việc chấn động hơn, đó là công khai toàn bộ mức lương của các nhân viên qua một trang tính cho cả thế giới cùng tham khảo. Kết quả sau một tháng công bố, các ứng viên tìm đến công ty tăng từ 1,300 lên đến 3,000. Giờ đây, khi truy cập vào website của Buffer, bạn cũng có thể tìm thấy mức lương các nhân viên của Buffer, chi tiết đến từng con số.
Thêm vào đó, khi cách tính lương chính xác và công bằng, họ sẽ có niềm tin và gắn bó hơn với công ty. Điều này có thể nâng cao khả năng giữ chân nhân viên và gia tăng động lực làm việc. Đồng thời giảm những đồn đoán về mức lương trong công ty sẽ giảm đi, từ đó giúp thúc đẩy một môi trường làm việc có tính hợp tác và tương trợ lẫn nhau nhiều hơn.
Tuy nhiên minh bạch lương giống như một con dao hai lưỡi đối với doanh nghiệp. Nếu công ty chưa có một chính sách lương thưởng rõ ràng thì khi tiến hành minh bạch lương sẽ dẫn đến những bất lợi cho công ty.
Tổ chức có thể sụt giảm số lượng hồ sơ tiềm năng nếu mức lương bị ứng viên đánh giá là kém cạnh tranh so với mặt bằng chung, hoặc có khả năng các công ty bên ngoài sẽ sử dụng thông tin về lương thưởng để đưa ra con số cao hơn nhằm giành lấy nhân sự tài năng về tổ chức của mình.
Bản thân Buffer cũng gặp không ít khó khăn trong công cuộc minh bạch lương. Việc tạo dựng được uy tín về một công ty minh bạch lương đã khó, việc duy trì niềm tin còn khó hơn nữa, có cả loạt công thức và hệ thống tính toán cần phải tuân thủ nghiêm ngặt, khiến cho một số điều chỉnh cần thiết diễn ra chậm hơn khi phải đi qua rất nhiều bước thử nghiệm, cân nhắc.
Hơn nữa, việc triển khai minh bạch lương sẽ tạo thêm một đầu việc, thậm chí là yêu cầu một vị trí nhân sự riêng để triển khai, xây dựng công thức đồng thời hướng dẫn, cung cấp thông tin cần thiết để tất cả mọi người trong công ty có thể hiểu và thực hiện.
Dẫu vậy, sau một thập kỷ triển khai minh bạch lương, Buffer vẫn công nhận những lợi ích và tác động tích cực nó mang lại hoàn toàn xứng đáng để công ty đầu tư và nỗ lực khắc phục các nhược điểm còn sót lại.
Tình hình minh bạch lương ở thị trường Việt Nam
Nhu cầu minh bạch của người lao động ngày càng tăng cao. Tuy nhiên, văn hoá Việt từ xưa đề cao tính khiêm tốn, và việc thẳng thắn trao đổi về lương đôi khi bị xem là thiếu tế nhị. Vì thế, người lao động còn gặp nhiều khó khăn trong việc cân bằng giữa nhu cầu minh bạch và văn hoá.
Theo báo cáo của Talentnet, 67% doanh nghiệp nhận định rằng họ coi trọng minh bạch lương. Thế nhưng đáng tiếc là mới chỉ có 14% doanh nghiệp đạt được mức minh bạch trên trung bình.
Đặc biệt, chi trả lương minh bạch vẫn còn là một trong những bài toán khó của các doanh nghiệp vừa và nhỏ khi thiếu hụt nhân sự và chi phí đầu tư. Hơn 60% doanh nghiệp, tổ chức cho biết rằng họ vẫn chưa có khả năng đào tạo các quản lý để đảm nhận nhiệm vụ này . Vì vậy, tỉ lệ các công ty chưa rõ ràng hay không có hướng tiếp cận cụ thể về minh bạch còn cao.
Về phía các doanh nghiệp, việc công khai lương rộng rãi như công ty Buffer đề cập ở trên sẽ khó để thực hiện tại Việt Nam nhưng đây vẫn là xu thế đáng cân nhắc để tìm hiểu. Trước đó, các công ty có thể hướng tới minh bạch lương ở các cấp độ thấp hơn, chẳng hạn như có chính sách rõ ràng về cách tính lương và kê khai bảng lương hàng tháng cho người lao động.
Về khối cơ quan nhà nước, kể từ ngày 1/7/2024, một chính sách tiền lương mới sẽ được cải cách theo hướng bãi bỏ mức lương cơ sở và hệ số lương (tồn tại từ năm 2004), và thay vào đó là chế độ tiền lương mới trả theo vị trí việc làm, theo chức danh và mức độ đóng góp.
Đây được đánh giá là lần cải cách toàn diện và căn bản nhất từ trước đến nay, kỳ vọng sẽ đem đến sự minh bạch lương ở cấp độ cao, đảm bảo công bằng, trả lương đúng theo năng lực, chất lượng cán bộ, công chức.
Ai sẽ lên tiếng về câu chuyện minh bạch lương?
Minh bạch lương vẫn sẽ là một đích đến nhưng thuộc về kế hoạch dự trù lâu dài cho tương lai. Trước mắt, cho dù công ty bạn đang làm việc hay chuẩn bị đi phỏng vấn có công bố mức lương chính thức không, bạn cũng nên bỏ túi cho mình những kiến thức cơ bản về sự khác biệt giữa lương Gross và lương Net hay mức lương tối thiểu của thị trường.
Việc tìm hiểu tiêu chuẩn ngành, khảo sát về mức lương công việc là vô cùng quan trọng. Ngày nay, đã có sẵn các công cụ tra cứu lương ra đời giúp việc minh bạch lương từng bước được hiện thực hoá. Bamboo Careers là công cụ tra cứu lương giúp bạn so sánh thu nhập của bạn với thị trường và định vị chính xác lương của mình ngay hôm nay.
Kênh Tik Tok của Bamboo Careers, chuyên về nội dung phỏng vấn ngắn về thu nhập và chi phí sinh hoạt, đã thu về gần 13 nghìn lượt theo dõi sau 6 tháng khởi động. Điều này chứng minh rằng tìm hiểu về lương vẫn là nhu cầu lớn với mọi người, đặc biệt là thế hệ trẻ, những người đang tìm việc hoặc mong muốn tìm kiếm cơ hội làm việc tốt hơn.
Việc trao đổi về tiền lương với sếp cũng sẽ không còn là một nỗi ám ảnh với tính năng soạn thảo email một cách chuyên nghiệp của Bamboo Careers. Từ đó bạn có thể chủ động thực hiện kế hoạch tăng lương và điều chỉnh bước đi sự nghiệp của mình. Tải app “Bamboo Careers - Tra cứu lương” trên App Store để biết thêm chi tiết.
Bài viết được thực hiện bởi Tường Nguyễn.