Khi nói về tình yêu trong thời hiện đại, chúng ta thường liên tưởng ngay đến khái niệm khá chung chung tình yêu lãng mạn (romantic love). Có lẽ vì các lĩnh vực có sức ảnh hưởng tinh thần lớn là văn học, âm nhạc và điện ảnh thường tập trung khai thác kiểu tình yêu này, vô hình trung chiếm lấy sự chú ý cho các kiểu còn lại.
Chúng ta gặp nhiều người trong cuộc sống, hiển nhiên cũng sẽ trải qua nhiều kiểu yêu thương khác nhau. Theo quan điểm của người Hy Lạp cổ đại, tình yêu mà chúng ta thường trải qua trong cuộc sống được phân chia làm 7 loại như sau.
1. Eros – Tình yêu đam mê
Eros là tình yêu đam mê, hay sự gắn bó có sức hấp dẫn về tình dục. Đây là loại tình yêu gần nghĩa nhất với quan niệm tình yêu lãng mạn thời hiện đại. Cái tên Eros bắt nguồn từ tên thần tình ái trong thần thoại Hy Lạp (tương tự như thần Cupid trong thần thoại La Mã). Động cơ của Eros có sự tương đồng với quan điểm ý chí của nhà triết học Schopenhauer rằng: thế giới bắt nguồn từ bản năng vô thức nhằm tồn tại và duy trì nòi giống của con người.
Eros thường bị nhầm lẫn rằng bắt buộc phải có yếu tố tình dục. Tuy nhiên, đó chỉ là một yếu tố vật lý gia tăng đam mê giữa hai bên và hoàn toàn không phải hấp dẫn về tình yêu lãng mạn (romantic attraction). Do vậy những người vô tính (asexual) vẫn trải qua tình yêu Eros bình thường.
2. Philia – Tình bạn
Philia là tình bạn, và nền tảng của tình yêu này là sự chia sẻ thiện chí với nhau. Nhà triết học Aristole cho rằng bạn có thiện chí làm bạn với ai đó vì một trong ba lý do sau:
- Người đó hữu ích cho bạn (giá trị lợi ích)
- Người đó đem lại cảm xúc vui sướng cho bạn (giá trị tinh thần)
- Trên tất cả, đó là một người tốt cho bạn (tổng hòa của 2 yếu tố trên)
Trong đó, tình bạn vì lý do cuối cùng mang lại giá trị và sự gắn bó cao nhất trong loại tình yêu Philia này. Khi tình cảm vững bền, những lợi ích chung (công việc, tài chính, mối quan hệ,…) sẽ xuất hiện như những hệ quả tích cực.
Ngoài ra, Philia còn là chất keo gia cố và bồi đắp tình yêu Eros bền vững hơn. Tình bạn làm giảm đi ham muốn sở hữu nhau để thỏa mãn cái tôi và biến chuyển thành mong muốn được thấu hiểu mỗi bên lẫn thế giới xoay quanh ở mức độ sâu sắc hơn.
3. Storge – Tình cảm gia đình
Storge là tình cảm gia đình (còn gọi là tình thân) — là một loại Philia nhưng trong các mối quan hệ gia đình (thường là cha mẹ, con cái, anh chị em, thú cưng). Khác với Eros hay Philia, Storge không phụ thuộc quá nhiều vào phẩm chất cá nhân của mỗi người để bắt đầu hay duy trì.
Rộng hơn, tình yêu gia đình là tình cảm được xây dựng từ sự thân thuộc, che chở nhau của con người. Vì vậy mà tình yêu gia đình không nhất thiết phải giữa những người có huyết thống với nhau.
Đây cũng là một bước phát triển về tình yêu của các cặp đôi Eros. Khi sự bổ sung và vun đắp tình cảm giữa hai bên đến một mức độ trưởng thành, tình ái sẽ dần chuyển thành tình thân. Đó cũng chính là nền tảng của một mối quan hệ bền lâu.
4. Agape – Lòng bác ái
Tha thứ cho bản thân mình, nghĩ đến những người liên quan khi hành động, cống hiến cho sự phát triển của cộng đồng, tất cả đều là biểu hiện của Agape mà bạn có thể đã từng trải qua.
Agape là tình yêu cho vạn vật, cụ thể là những khái niệm vĩ mô hơn như tình yêu đồng bào, đất nước, thiên nhiên hay thần linh. Một cách gọi khác của Agape theo các nhà tư tưởng Cơ đốc là lòng bác ái, khi tình thương yêu chuyển thành lòng vị tha với vạn vật xung quanh. Không giống như Storge, Agape không dựa trên mối quan hệ huyết thống hay gia đình, dù hai loại tình yêu này có mặt tương đồng về biểu hiện.
Lòng vị tha là một loại tình yêu tối quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sống của chúng ta vì nó nuôi dưỡng tâm lý của cá nhân, xã hội và nhận thức về môi trường. Đặc biệt trong bối cảnh nhiễu động về nhận thức của xã hội như hiện nay, tất cả những gì chúng ta cần đôi khi chỉ là lòng vị tha cho nhau.
5. Ludus – Tình cảm bông đùa
Các mối quan hệ tình một đêm (one night stand), friends with benefit là ví dụ điển hình của tình yêu Ludus. Đây là loại tình cảm không có bất cứ ràng buộc gì và chỉ đơn thuần “vui là chính”, hoặc đôi khi để thỏa mãn bản năng chinh phục. Ngoài ra, các dạng nhẹ nhàng hơn của Ludus là khi bạn trêu đùa, nhảy múa cùng nhau. Trọng tâm của tình cảm này luôn là niềm vui.
Ludus là một tình yêu đơn giản, không đòi hỏi và chỉ là hấp dẫn tình ái đơn thuần. Kiểu tình yêu này sẽ diễn ra thuận lợi nhất khi đôi bên đều đã trưởng thành và tự chủ tốt cảm xúc của chính mình. Những vấn đề phát sinh xoay quanh Ludus thường là khi một bên muốn chuyển từ Ludus sang Eros (tình yêu có gắn bó), trong khi Ludus lại tương thích nhiều hơn với Philia (tình bạn).
6. Pragma – Tình cảm lý trí
Pragma là một loại tình cảm thực tế, thậm chí là thực dụng vì lợi ích chung nào đó. Trong tình yêu này, tất cả hấp dẫn về lãng mạn, tình dục chỉ là yếu tố phụ vì Pragma tập trung vào việc đạt được những mục đích đã được đề ra. Những mối quan hệ Pragma có thể tồn tại lâu dài thường là một bên chấp nhận “nhắm mắt làm ngơ” hoặc là có sự cảm thông cho hành động của bên còn lại.
Trong quá khứ, các cuộc hôn nhân “cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy” khiến Pragma trở nên cực kỳ phổ biến trong xã hội cũ. Tuy nhiên đến thời hiện đại, những mối tình Pragma vẫn tồn tại đông đảo, đặc biệt trong xã hội châu Á luôn coi trọng địa vị và sự ngưỡng vọng của người khác. Một số lợi ích của các cặp đôi Pragma có thể kể đến như làm hài lòng bố mẹ, vì tương lai của con cái, tài chính, danh tiếng, tiếp quản/xây dựng quyền lực trong kinh doanh,…
7. Philautia – Tình yêu bản thân
Yêu thương chính mình – hay Philautia – là lòng tự trắc ẩn cũng như lòng tự tôn của bạn. Hơn cả vậy, Philautia như một hệ thống cảm xúc phản chiếu những suy nghĩ, cảm nhận và hành động của bạn về chính mình và môi trường xung quanh.
Thực hành tình yêu Philautia lành mạnh, bạn sẽ có thêm sức bền trước những biến cố cũng như cởi mở hơn với những trải nghiệm để trưởng thành. Đây cũng là một hình thức để bồi đắp lòng vị tha (Agape).
Mặt trái của Philautia là khi bị tiêu cực hóa sẽ trở thành tự cao (Hubris). Tự cao là quá ham muốn địa vị, khả năng, thành tích, dẫn đến lừa dối bản thân rằng mình có điều đó (tương đồng với ái kỷ). Vì nó đi kèm với ảo vọng, vì vậy tự cao sẽ thúc đẩy bất công, xung đột và thù địch.
Kết
Tình yêu là một loại cảm xúc kỳ lạ và phức tạp, nhưng cũng rất tốt đẹp. Và trong tất cả những điều tốt đẹp của tình yêu, điều tốt nhất, đẹp nhất và đáng tin cậy nhất là sự chân thật và trí tuệ mà tình yêu mang lại cho con người. Đó là lý do khiến Plato xem tình yêu không phải là thần thánh mà là triết gia.