Trong thế giới đi làm, người lạnh lùng, cứng rắn lập tức mang đến hình ảnh mạnh mẽ, quyết đoán, còn người dạt dào cảm xúc sẽ bị cho là “làm quá” hay “mong manh trước áp lực”. Cũng từ định kiến đó mà họ dễ bị đánh giá thấp, thăng tiến khó khăn khi là cấp dưới, hoặc bị nghi ngờ năng lực khi là cấp trên.
Nhưng tiềm ẩn trong cảm xúc mãnh liệt, giọng nói có lúc nghẹn ngào và cả những giọt nước mắt dễ rơi lại là tiềm năng của một nhà lãnh đạo tuyệt vời. Những tố chất giúp họ thăng tiến, thậm chí trở thành người dẫn đầu trong môi trường cạnh tranh khốc liệt là gì?
Trước hết, thế nào là người nhạy cảm cao?
Người nhạy cảm cao (highly sensitive person - HSP) là một cá nhân có hệ thần kinh trung ương nhạy cảm sâu sắc đối với các kích thích vật lý, cảm xúc hoặc xã hội và thuộc nhóm đa dạng thần kinh (neuro divergent). Như một miếng bọt biển cảm xúc, họ dễ dàng thấu cảm với người khác, bị lay động sâu sắc trước tác nhân kích thích cảm xúc mạnh như nghệ thuật, cái đẹp, bạo lực, trải nghiệm dữ dội,...
Thuật ngữ này được giới thiệu bởi hai nhà khoa học Elaine và Arthur Aron vào những năm 90 của thế kỷ XX. Hiện tượng tâm lý này xuất hiện ở cả người hướng nội và người hướng ngoại, và không phải là bệnh lý lâm sàng.
Để tìm hiểu mình có phải là người nhạy cảm cao hay không, bạn có thể thực hiện bài kiểm tra tại đây.
Lợi thế lãnh đạo của người nhạy cảm cao
Có chỉ số trí tuệ cảm xúc và lòng thấu cảm cao hơn
“Những nhà lãnh đạo hiệu quả nhất đều giống nhau ở một điểm quan trọng: Họ đều sở hữu trí tuệ cảm xúc cao. IQ và kỹ năng chuyên môn không phải là không liên quan. Chúng thực sự quan trọng, nhưng… chỉ là tiêu chí đầu vào cho các vị trí điều hành”, nhà tâm lý học David Goleman phát biểu với Harvard Business Review.
Một trong 4 thành phần làm nên trí tuệ cảm xúc - thấu cảm - dường như là bản năng trời ban của người nhạy cảm cao trong bối cảnh này. Ví dụ, một cấp trên HSP sẽ sớm nhận thấy một nhân viên đang biểu hiện không ổn gần đây và giúp đỡ người đó kịp thời dù họ vẫn duy trì tiến độ trôi chảy. Mối quan hệ, độ tin tưởng, thời gian cam kết giữa hai bên từ đó cũng được tăng lên.
Không phải ngẫu nhiên mà lòng thấu cảm được đánh giá là kỹ năng lãnh đạo số một bởi công ty phát triển lãnh đạo toàn cầu DDI. Nghiên cứu của DDI trên 15.000 lãnh đạo cũng chỉ ra: “Các nhà lãnh đạo thành thạo kỹ năng lắng nghe và phản hồi với sự thấu cảm sẽ có hiệu suất cao hơn hơn 40% trong tổng thể hiệu quả công việc, khả năng huấn luyện, gắn kết người khác, lập kế hoạch và tổ chức, cũng như ra quyết định.”
Trước khi họ là lãnh đạo, mẹ đẻ của thuật ngữ HSP - tiến sĩ Elaine Aron, trong cuốn sách The Sensitive Person của bà, cũng công nhận họ là những nhân viên lý tưởng. Một nghiên cứu khác của tiến sĩ Elaine Aron cũng cho thấy người nhạy cảm cao được chính cấp trên của họ đánh giá có chất lượng làm việc tốt hơn.
Nhạy bén với môi trường xung quanh
Không chỉ có trí tuệ cảm xúc phát triển, não bộ của người nhạy cảm cao còn hoạt động mạnh hơn tại những vùng xử lý hình ảnh và sự chú ý, theo một nghiên cứu tại Trung Quốc vào năm 2010. Điều này giúp họ nắm bắt tín hiệu không lời (nonverbal signals) nhanh chóng, dự báo xung đột giữa các thành viên tốt hơn và ra quyết định hiệu quả trong áp lực. Đây là một kỹ năng vô cùng hữu ích trong quản lý nhân sự tại công sở - nơi lời nói thường xuyên bị gọt dũa nhiều dưới tác động từ áp lực tâm lý, văn hóa, luật lệ.
Khi nước mắt là “chất keo” gắn kết
Nước mắt anh rơi…chưa chắc trò chơi kết thúc. Khi một người thấy ai đó khóc, ý định giúp đỡ người đó được khơi gợi nhiều hơn bình thường. Đồng thời người chứng kiến cũng cảm thấy gắn kết hơn với người khóc, từ đó củng cố mối quan hệ như một “chất keo xã hội” (social glue). Tiến sĩ tâm lý Janis H. Zickfeld (Đan Mạch) cùng các cộng sự đã chứng minh giả thuyết này vào năm 2019 trong một nghiên cứu có quy mô lên đến 41 quốc gia. Vậy nên nếu có rơi nước mắt với đồng nghiệp/cấp dưới, điều này không làm bạn yếu đuối hơn mà còn giúp kết nối đội nhóm thêm lâu dài.
Và hình ảnh của các lãnh đạo cấp quốc gia rơi nước mắt một cách chân thành, không là chuyện hiếm.
Tuy nhiên…
Dù có nhiều lợi thế, vị trí lãnh đạo vẫn rất thử thách với người nhạy cảm cao bởi một số mặt hạn chế như sau:
Miễn cưỡng nói “có” ngay cả khi muốn nói “không”
Đồng cảm và thấu hiểu cảm xúc của người khác, những lãnh đạo HSP không muốn làm ai thất vọng. Lòng thấu cảm dạt dào khiến họ ngại từ chối, vì thế họ cũng dễ ôm đồm công việc, tệ hơn là trở thành nơi “xả” cảm xúc tiêu cực của người khác. Đôi khi dễ mềm lòng, dễ thỏa hiệp sẽ không mang lại kết quả như ý.
Người nhạy cảm cao dễ kiệt sức về mặt cảm xúc
Họ dễ quá tải trong vô số luồng thông tin, kỳ vọng và áp lực bủa vây khi ngồi “ghế nóng”. Theo Tiến sĩ Aron, tất cả các loại kích thích, bao gồm cả áp lực thời gian, đều ảnh hưởng đến những người HSP nhiều hơn.
Khi nghĩ đến một người nhạy cảm, bạn sẽ thấy rằng lời nói của mình có ảnh hưởng rất lớn đến họ. Chỉ cần một câu nói với tông giọng… cao hơn bình thường đã đủ khiến họ mắc kẹt trong dòng suy nghĩ không hồi kết. Điều này thật sự là một cản trở lớn khi muốn vươn tới vị trí “làm sếp”.
Ngại thay đổi, khó đổi thay
Thay đổi một hành vi, thói quen có thể khó khăn với bất kỳ ai. Nhưng theo trang Psychological Today, điều này còn khó hơn với người nhạy cảm cao. Ngay cả những thay đổi tích cực như được thăng chức, tăng lương, yêu người mới,... cũng khiến họ hoài nghi và rơi vào căng thẳng. Lý do là vì họ là những người “trung thành” với thói quen, những điều mới mẻ thì không an toàn, thường sẽ cần một khoảng thời gian nhất định để thích nghi với những thay đổi mới.
Và cuối cùng, lưu ý, dù không phải là bệnh tâm lý nhưng nhạy cảm cao có xảy ra song song với nhiều bệnh tâm lý như rối loạn xử lý giác quan (SPS), rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). Khi cảm thấy thường xuyên mệt mỏi, chất lượng công việc và cuộc sống của mình đang đi xuống do cảm xúc quá lớn, bạn nên đi kiểm tra với bác sĩ tâm lý để có chẩn đoán chính xác.
Người nhạy cảm cao có thể làm gì để cải thiện chất lượng công việc?
Tồn tại ở môi trường công sở đã không dễ dàng, trở thành người dẫn dắt tập thể lại còn chông gai hơn vạn lần khi bạn là người nhạy cảm cao. Sau đây là một số mẹo giúp bạn quản lý công việc và cảm xúc:
- Đặt ra ranh giới cho lịch trình, thời gian và cảm xúc: việc này giúp bạn không bị sự nhạy cảm chi phối quá nhiều khi tiếp nhận công việc, cảm xúc từ người khác.
- Phân loại mức độ ưu tiên: Nếu gặp khó khăn trong xử lý nhiều thông tin cùng lúc, bạn có thể tham khảo ma trận Eisenhower và các phương pháp đã được thực chứng khác trong bài viết sau đây.
- Chủ động chọn lĩnh vực phù hợp với người nhạy cảm cao: Nếu có suy nghĩ thay đổi hoặc đang lựa chọn công việc mới, đi theo những ngành nghề phù hợp với đặc tính của mình rõ ràng, dễ thở hơn cho chính bạn. Những bài trắc nghiệm phản tư sẽ giúp bạn định vị điểm đến sáng suốt hơn giữa muôn vàn công ty và cơ hội ngoài kia.
Kết
Nếu đang là nhân viên, sau khi đọc đến đây, mong rằng bạn sẽ không vì “đa sầu đa cảm” mà tự ti, và có thêm tự tin để vươn đến vị trí bạn tự hào.
Còn nếu đang là sếp, bài viết hy vọng có thể cung cấp thêm một vài thông tin cần thiết để quan sát và đánh giá những nhân viên “nhạy cảm” thấu đáo hơn. Biết đâu bên trong chiếc kén cảm xúc dày là một nhân tài tiếp nối di sản của bạn chuẩn bị bay lên?