1. Black company là gì?
Black company hay tiếng Việt là doanh nghiệp đen là một thuật ngữ dùng để chỉ những công ty bóc lột sức lao động của nhân viên.
Ngoài bóc lột, một công ty còn bị gắn mác là doanh nghiệp đen vì nhiều lý do khác. Trong đó có văn hóa làm việc độc hại (như lạm dụng quyền lực, quấy rối tình dục), bắt nhân viên làm thêm giờ mà không trả lương, gây mất cân bằng giữa công việc và cuộc sống cho nhân viên.
2. Nguồn gốc của black company?
Từ black company bắt nguồn từ burakku kigyo trong tiếng Nhật với cùng một nghĩa. Đây là quốc gia nổi tiếng với hiện tượng karoshi (chết vì làm việc quá sức).
Các nhân viên IT được biết đến như người đã tạo ra và lan truyền thuật ngữ black company trên internet vào những năm 2000 (tofugu.com).
3. Vì sao black company lại nổi?
Sau đó, black company đã trở nên phổ biến trong giới lao động tri thức. Vào năm 2009, bộ phim mang tên A man on the verge at a black company được phát hành tại Nhật, dựa trên lời tự sự của một người đàn ông làm việc tại công ty đen được lan truyền trên internet.
Vào năm 2012, các nhà hoạt động xã hội ở Nhật đã lập nên một giải thưởng với cái tên khá "cà khịa" là Black Corporations Award, nơi công chúng có thể bình chọn cho “các tập đoàn xấu xa nhất của năm”. Mục tiêu của giải thưởng là nâng cao nhận thức về các vấn đề của công ty đen cũng như chỉ đích danh những doanh nghiệp đã lạm dụng nhân viên.
4. Cách nhận biết công ty đen
Đã có 8 công ty được Tofugu “vinh danh” dựa trên những tiêu chí sau:
- Có hồ sơ công khai về nạn quấy rối tình dục, lạm dụng quyền lực
- Thời gian làm việc căng thẳng kéo dài
- Trả lương thấp so với yêu cầu công việc
- Những sai phạm trong hệ thống như: thiếu thời gian nghỉ thai sản hoặc thời gian chăm sóc con cái
- Có thái độ thù địch với công đoàn
- Phân biệt đối xử với người lao động tạm thời (như freelancer hoặc lao động theo dự án)
- Quá phụ thuộc vào người lao động tạm thời (thường là để tiết kiệm chi phí, do người lao động ngắn hạn sẽ không có đãi ngộ như nhân viên chính thức)
- Nhân viên phải làm thêm giờ nhưng không có lương (và nói dối việc trả lương ngoài giờ trong quảng cáo tuyển dụng)
Tuy là thuật ngữ bắt nguồn từ Nhật Bản, nhưng những doanh nghiệp đen thì xuất hiện ở khắp nơi và phương thức bóc lột ngày càng tinh vi hơn. Một trong số đó có thể kể đến việc cổ súy văn hóa workism (tôn thờ công việc). Trong văn hóa này, những từ như đam mê, cống hiến, sứ mệnh thường bị công ty lạm dụng để khuyến khích nhân viên làm việc thêm giờ một cách tự nguyện.
Ngoài ra, bạn có thể tham khảo những bài viết sau để nhận biết các công ty độc hại:
5. Cách sử dụng black company?
Tiếng Anh
A: I have worked overtime for a whole week but haven’t heard about any compensation.
B: You should check it out with HR first. If they can’t clarify this it could be sign of a black company.
Tiếng Việt
A: Tao làm thêm giờ cả tuần rồi mà sao chẳng nghe đề cập gì đến lương thưởng.
B: Nói chuyện với nhân sự liền. Nếu họ không giải thích được thì cẩn thận “công ty đen” đó nha.