Vì muốn đưa khái niệm đầu tư chứng khoán đến gần hơn nữa với độc giả Việt, tôi đã loay hoay khá lâu để tìm một cách viết dễ hiểu. Và tình cờ thay, gần đây tôi đọc được một bài viết trên Financial Finesse so sánh các loại hình đầu tư chứng khoán với pizza - một món ăn phổ biến của người Mỹ.
Tôi được truyền cảm hứng ngay để thực hiện bài viết này. Nhưng thay vì pizza, ở đây chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về 4 loại phở, tương ứng với 4 hình thức đầu tư phổ biến nhất. Với từng loại hình, tôi sẽ đưa thêm ví dụ về danh mục đầu tư (portfolio) của mình tại Mỹ, cũng như những công cụ tôi sử dụng để đầu tư.
Tuy nhiên, vì kiến thức đầu tư tại Việt Nam của tôi có hạn, nên hy vọng bài viết này sẽ làm tiền đề để độc giả tìm hiểu về những hình thức đầu tư, hoặc công cụ tương ứng tại Việt Nam.
Phở nhà nấu - Tự mua/bán cổ phiếu lẻ
Đặc điểm
Phở nấu tại nhà đòi hỏi bạn phải có đầy đủ nguyên liệu, gia vị, có kỹ thuật nấu nướng tốt và kinh nghiệm gia giảm chuẩn. Việc này có thể tốn rất nhiều thời gian, công sức, thậm chí là phải làm hỏng vài lần rồi mới nấu ngon được.
Những đặc điểm này rất giống với hình thức tự mua/bán cổ phiếu lẻ. Bạn tự nghiên cứu, tìm tòi (thông qua môi giới, hoặc không), và chọn mua/bán loại cổ phiếu mình thích nhất, ở mức giá và thời điểm mình cho là hợp lý nhất.
Để có thể chọn đúng loại cổ phiếu sinh lời, mua khi giá thấp – bán lúc giá cao là một kỹ năng vô cùng khó để có thể đạt được. Không ai có thể tự tin hoàn toàn mình biết cổ phiếu nào lên hay xuống (kể cả chuyên gia), nên rủi ro ở loại hình đầu tư này rất lớn.
Tuy nhiên, tự mua/bán cổ phiếu có thể đem lại niềm hưng phấn đặc biệt (như ta vẫn thường thấy ở các bộ phim về Wall Street!). Đó là niềm vui của việc hưởng thành quả từ chính tay mình làm ra.
Và cũng như nấu phở, bạn có thể tăng cường kiến thức, rèn luyện kỹ năng để trở nên thông thái hơn trong việc chọn cổ phiếu.
Chia sẻ cá nhân
Tôi tự nhận mình vẫn là một nhà đầu tư mới nên đây không phải là hình thức tôi chọn để đầu tư lớn trong thời điểm này. Tuy nhiên, vợ chồng tôi có đầu tư cho một số cổ phiếu với khoản tiền "chấp nhận rủi ro", tức là nếu mất đi cũng không ảnh hưởng đến kinh tế gia đình.
Phở ăn liền - Đầu tư quỹ theo chỉ số (Index fund/ETF)
Đặc điểm
Phở ăn liền có đủ những nguyên liệu và hương vị phở cơ bản nhất. Thời gian từ khâu đun nước nóng đến lúc gắp lên miệng ăn chỉ trong vòng 3-5 phút. Cơn ghiền giữa đêm khuya nhờ thế nhanh chóng được thoả mãn.
Tương tự như vậy, đầu tư vào quỹ theo chỉ số (index fund) là một trong những hình thức đầu tư có hiệu quả rõ ràng nhất.
Index fund là tổng hợp rất nhiều cổ phiếu, trái phiếu khác nhau với portfolio được xây dựng dựa theo xu hướng chỉ số (index) của thị trường. Nhờ đó, người đầu tư không mất thời gian và trí lực để nghiên cứu và chọn từng loại cổ phiếu một, cũng không quá bị ảnh hưởng bởi sự lên xuống của thị trường hay sa sút của công ty mình chọn đầu tư.
Tuy nhiên, điểm trừ của index fund, cũng như món phở ăn liền, đó là không tạo cảm giác hưng phấn cho nhà đầu tư. Giá trị của portfolio dù tăng đều nhưng chậm, thường phải đầu tư lâu dài để có hiệu quả cao. Quá trình này có thể tạo cảm giác “nhạt nhẽo” như bát phở ăn liền thiếu gia vị vậy.
Chia sẻ cá nhân
Tôi là một nhà đầu tư trung thành với index fund (và là một người yêu món phở ăn liền Vifon như rất nhiều du học sinh người Việt khác).
Hình thức này giúp nhà đầu tư như tôi tương đối “nhàn”, bớt stress khi cổ phiếu lên xuống, vì index thị trường đi xuống rồi sẽ lại đi lên, cho lãi suất 7-12%/năm tương đối ổn định.
Đây cũng là hình thức đầu tư tốt nhất dành cho các nhà đầu tư mới, cũng như những người theo trào lưu FIRE (độc lập tài chính - nghỉ hưu sớm). Nói cách khác, loại hình này đặc biệt thích hợp cho các quỹ hưu trí, sức khỏe lâu dài.
Tại Mỹ, đa phần mọi người đầu tư index fund qua các quỹ dài hạn như 401(k)/403(b), IRA, HSA… từ cơ quan/tổ chức mình công tác, hoặc tự mua vào index fund thông qua ứng dụng tiện ích như Robinhood. Ở Việt Nam cũng đã có hình thức đầu tư tương tự như index fund là quỹ ETF (Exchange Traded Fund).
Phở order - Đầu tư quỹ ngày nhắm mục tiêu (Target-date fund)
Đặc điểm
Một tô phở “order” được đặt mua chỉ bằng một cuộc điện thoại hay vài cú click chuột, thường được người bán để nước riêng, cái riêng, và được shipper chở đến tận nhà cho bạn.
Khi nào muốn ăn, bạn chỉ cần hâm lại nguyên liệu, đổ nước dùng nóng vào bát là có thể thưởng thức ngon lành. Rất đơn giản, dễ dàng, phục vụ đúng thời điểm.
Đầu tư vào quỹ ngày mục tiêu (target-date fund) cũng như vậy. Đây là một hình thức đầu tư mà bạn chỉ cần chọn thời gian trong tương lai bạn muốn rút tiền, quỹ sẽ tự động cân đối mức độ rủi ro giữa các cổ phiếu/trái phiếu. Từ đó chọn ra cổ phiếu/trái phiếu nào bạn cần mua vào để đảm bảo đến thời gian bạn cần, bạn sẽ có số tiền lớn nhất có thể.
Một ví dụ thường gặp cho hình thức này là đầu tư hưu trí.
Giả sử bạn chọn về hưu trong 30 năm tới, quỹ sẽ tự động đầu tư rủi ro cao, mua vào cổ phiếu nhiều hơn trái phiếu ở 20 năm đầu để bạn có cơ hội thu về lãi suất kép cao nhất.
Nhưng đến 10 năm sau, và đặc biệt 5 năm cuối cùng, quỹ sẽ tự điều chỉnh đầu tư “an toàn” hơn, bán bớt cổ phiếu để giữ trái phiếu, bảo vệ nguồn tiền của bạn cho đến ngày lĩnh lương hưu.
Chia sẻ cá nhân
Bài học đầu tiên về tài chính của tôi chính là về target-date fund.
Trong một buổi học tại Mỹ, thầy giáo đã mở cho chúng tôi xem một video phóng sự về khủng hoảng tài chính năm 2008-2009. Ở đó một người phụ nữ đã bật khóc: “Đáng ra tôi đã về hưu năm nay nhưng mọi đầu tư hưu trí của tôi xuống đến cực điểm, cổ phiếu giờ chỉ đáng giá bằng mấy tờ giấy lộn.” Dù buồn cho hoàn cảnh của bà, bài học mà chúng tôi nhận được là: “Nếu dùng target-date fund thì ít nhất 5-10 năm trước thời điểm bà ấy về hưu, quỹ đã được tự điều chỉnh để bảo toàn nguồn tiền của bà”.
Vì vậy có thể nói target-date fund là một hình thức đầu tư rất an toàn.
Tại Mỹ, tôi kích hoạt target date cho quỹ đầu tư hưu trí của mình và cả quỹ học tập cho con. Từ khi con mới 6 tháng, vợ chồng tôi đã mở 529 Plan - một quỹ đầu tư dài hạn, tiết kiệm tiền cho việc học sau này của bé.
Chúng tôi đặt ngày cần rút tiền là năm 2036 (khi bé đến tuổi học Đại học). Trong những năm đầu, quỹ sẽ đầu tư mạnh mẽ, mạo hiểm hơn, sau đó dần dần giảm độ mạo hiểm, thiên về bảo toàn nguồn tiền khi thời gian tiệm cận đến năm 2036.
Phở nhà hàng - Đầu tư với chuyên gia tư vấn
Đặc điểm
Ăn phở tiệm thì bạn chỉ cần thư giãn sẽ có người mang đến tận bàn cho bạn tô phở nóng hổi, được nấu bởi những đầu bếp chuyên nghiệp.
Bạn cũng có thể gọi loại phở bạn thích (tái, chín, nạm, có hành, không hành…) và đầu bếp sẽ phục vụ đúng như yêu cầu của bạn. Tất nhiên, để sử dụng dịch vụ, bạn sẽ phải trả chi phí cao hơn cho tô phở. Ở một số nơi bạn còn phải trả tiền bo (tiền tip) cho người phục vụ nữa.
Điều này tương tự như khi bạn thuê chuyên gia tư vấn tài chính (financial advisor) đầu tư cho portfolio của mình. Bạn trả thêm tiền cho kinh nghiệm, kiến thức của chuyên gia để đổi lấy cơ hội nhận lợi tức cao, không phải đau đầu về các quyết định mua/bán.
Tuy nhiên, như đã viết ở trên, không ai có thể đoán được chính xác thời điểm thị trường lên xuống, nên đầu tư với chuyên gia chưa chắc 100% bạn sẽ có lãi hơn tự đầu tư - cũng như đôi khi ăn phở ngoài tiệm lại không ngon bằng ở nhà.
Ngoài ra, phí quản lý (management fee) cũng cần phải tính toán kỹ. Vì nếu lãi suất thu về là 7%/năm, nhưng phí quản lý lại lên tới 4%/năm thì người hưởng lợi lớn nhất từ đầu tư của bạn lại là chuyên gia tư vấn, chứ không phải bạn.
Chia sẻ cá nhân
Đầu tư với chuyên gia là một hình thức tốt cho những người không có nhiều thời gian, kiến thức để tìm hiểu thị trường, cũng như những người có portfolio quá lớn, trị giá quá cao để tự mình quản lý.
Điều quan trọng là bạn cần tìm được nhà tư vấn/cơ quan tư vấn tốt. Đồng thời phải để ý rất kỹ về phí quản lý hàng năm, đảm bảo chi phí này không quá lớn trong tổng số lãi suất thu về của bạn.
Tại Mỹ, những năm gần đây đã xuất hiện dịch vụ tư vấn đầu tư bằng công nghệ trí tuệ nhân tạo. Những chuyên gia tư vấn máy (robo-advisor) sẽ tự động điều chỉnh portfolio cho bạn, tự mua/bán cổ phiếu để đảm bảo bạn có lãi suất cao nhất và phù hợp nhất với nhu cầu của mình. Điểm mạnh của hình thức này là chi phí quản lý rất thấp, thậm chí miễn phí khi bạn mới bắt đầu.
Trong khoảng 3 năm trở lại đây, vợ chồng tôi thử nghiệm đầu tư với robo-advisor qua Betterment - một trong những thương hiệu hàng đầu của công nghệ này tại Mỹ. Vì chỉ là thử nghiệm nên số tiền đầu tư ban đầu không nhiều, nhưng theo tính toán của chúng tôi, trong 3 năm, portfolio đã đem lại lãi suất 8-9%/năm tương đối ổn định.
Kết
Đầu tư chứng khoán cũng như phở, có nhiều loại để phù hợp khẩu vị từng người.
Tuy nhiên, phở và chứng khoán khác nhau ở một điểm. Đối với phở, nhiều người nếu đã thích ăn một loại phở này rồi thì đi đâu cũng gọi đúng loại phở đó. Điều này không ảnh hưởng gì nhiều. Nhưng đối với đầu tư, bạn cần đa dạng hóa các kênh đầu tư của mình để đảm bảo thị trường mảng này đi xuống thì có mảng kia kéo lại, cân đối nguồn tiền của mình.
Vì vậy, hãy chọn một vài kênh đầu tư phù hợp nhất cho bạn, kết hợp chúng để cho ra hiệu quả đầu tư tốt nhất.