Trong các gia đình Việt Nam thường không có khái niệm về ranh giới. Khi tôi ở tuổi thanh thiếu niên, phòng riêng là một thứ gì đó xa xỉ, và quyền riêng tư là điều không tồn tại. Cửa không bao giờ được khóa, vì “có gì phải giấu mà khóa?”
Lớn lên chuyện cũng không khá hơn là bao. Bạn nhận ra, đã là người quen thì không có câu hỏi nào là ‘quá giới hạn’. Từ “Lương bao nhiêu?” “Có người yêu chưa?” đến “Dạo này béo thế?” Có lẽ những câu hỏi này chỉ xuất phát từ sự quan tâm, nhưng người nhận không mấy khi thấy vui vẻ.
Đôi khi, bạn phải hy sinh tiếng nói trong việc quyết định tương lai cho mình và nghe theo sắp đặt của gia đình. Đôi khi là hy sinh sở thích vì nửa kia. Đôi khi là hy sinh thời gian riêng cho các hoạt động xã giao. Các mối quan hệ, dù là tình cảm, gia đình, hay xã hội, nhiều lúc không cho phép chúng ta dành đủ thời gian cho bản thân, hoặc đang ép bản thân bỏ qua nhiều điều quan trọng.
Đó là những lúc bạn cần vạch ra ranh giới.
Ranh giới là gì?
Theo Essential Life Skills, ranh giới trong một mối quan hệ, là những giới hạn về cơ thể, cảm xúc và tinh thần mà chúng ta đặt ra để bảo vệ bản thân khỏi việc bị thao túng, lợi dụng, hoặc xâm phạm bởi người khác.
Trong thâm tâm, chúng ta luôn liên kết việc đặt ranh giới với những điều tiêu cực, và e sợ sẽ phải nói ‘không’ quá thường xuyên. Thật ra, các ranh giới này giúp ta nhìn rõ mình là ai, mình cảm nhận và tư duy như thế nào, mà không chịu ảnh hưởng bởi suy nghĩ và cảm nhận của người khác. Sự tồn tại của chúng giúp mỗi người thể hiện cái tôi độc đáo của mình, và tôn trọng cái tôi của người khác.
Hoặc có thể hiểu đơn giản như Mark Manson, tác giả cuốn “The Subtle Art of Not Giving a F*ck”: Ranh giới là chịu trách nhiệm với hành động và cảm xúc của mình, chứ không phải là chịu trách nhiệm với sự suy nghĩ và đánh giá của người khác.
Thời gian đầu bạn có thể gặp khó khăn, nhưng rồi mọi chuyện sẽ tốt lên
Chúng ta không nên cảm thấy tội lỗi khi đặt ranh giới để giữ bản thân ở trạng thái tốt nhất. Nhưng trong giai đoạn đầu, đôi khi bạn có thể cảm thấy mình đang tạo khoảng cách với nhiều điều, hoặc bỗng nhiên ít quan tâm đến nhiều thứ hơn.
Nên nghĩ như thế này. Đáng lý ra mọi cuối tuần, văn phòng của bạn sẽ đi nhậu với nhau. Mặc dù không phải ai cũng thích đi uống mỗi cuối tuần, nhưng gần như không còn lựa chọn nào khác.
Vì lý do sức khỏe, bạn quyết định trốn về sớm khỏi các buổi nhậu đó. Chuyện này làm bạn cảm thấy rất phiền phức, nhưng bạn biết là nó tốt cho sức khỏe của mình, và còn giúp bạn thấy nhẹ nhõm nữa. Đương nhiên sẽ có người nhận xét, có người đánh giá, có người ghen tị vì không làm được như vậy. Thậm chí mọi người sẽ cho rằng bạn không chịu hòa đồng.
Nhưng thực tế thì bạn vẫn vui vẻ với mọi người, vẫn hoàn thành tốt công việc được giao, và vẫn là một thành viên đóng góp tích cực cho tập thể. Chẳng ai phàn nàn được gì cả. Dần dà, mọi người chẳng còn để ý nữa.
Cảm giác không thoải mái khi đặt ra ranh giới sẽ dần biến mất theo thời gian, và bạn có thể tận hưởng cuộc sống của mình sau đó.
Ranh giới phải luôn trung lập
Khi đặt ra ranh giới, điều quan trọng là đừng để nó mang tính cá nhân. Ranh giới này áp dụng với tất cả mọi người, và điều quan trọng là truyền tải ranh giới đó như thế nào.
Ranh giới chỉ đơn giản là những gì bạn cần để trở thành phiên bản tốt nhất của bản thân, như vài tiếng riêng tư mỗi ngày để nạp lại năng lượng chẳng hạn.
Khổ nỗi, không phải lúc nào những người xung quanh cũng hiểu. Giả dụ, người yêu bạn hoàn toàn có thể hiểu nhầm vài tiếng đó là sự thiếu quan tâm, hay không muốn dành thời gian cho nhau nữa. Quan trọng là cách bạn đưa ra thông điệp. Và nếu đã đưa ra thông điệp rõ ràng rồi nhưng không nhận được sự thông cảm, đây có thể là dấu hiệu của một kiểu gắn bó hoặc lệ thuộc không lành mạnh.
Đồng thời, mỗi khi đưa ra quyết định, bạn cũng nên xem ranh giới của mình như công việc vậy. Ví dụ bạn có kế hoạch riêng vào chủ nhật, nhưng lại có mấy người bạn rủ đi chơi. Đa phần chúng ta sẽ gác lại nhu cầu của mình và ưu tiên các mối quan hệ xã hội.
Nhưng hãy tự hỏi, nếu chủ nhật hôm đó bạn phải đi làm, liệu bạn có xin nghỉ để đi với bạn bè không? Thường sẽ là không. Vậy nên, khi ta nhìn nhận ranh giới như chính công việc thì sẽ tránh nhiều đấu tranh nội tâm khi gặp các tình huống tương tự.
Đặt bản thân mình lên trước
Khi rơi vào một tình huống làm bạn không vui, bạn hãy tự hỏi bản thân: Mình thực sự muốn gì? Nếu không trả lời được câu hỏi này, khả năng cao là về sau khi nhìn lại, bạn sẽ phải đối mặt với sự hối hận vì đã không lắng nghe mình.
Bạn không phải là người chịu trách nhiệm cho hạnh phúc của người khác. Bạn cần đặt ranh giới để bảo vệ bản thân mình, vì nếu bạn không bảo vệ được bản thân, sao bạn bảo vệ được mối quan hệ của mình? Dù là mối quan hệ công việc, hay cá nhân, bạn không thể liên tục hy sinh bản thân được. Đó không phải là giải pháp.
Không đặt ranh giới, bạn sẽ luôn cảm thấy tù túng.
Ranh giới sẽ giúp bạn phân định rõ những cái mình muốn, mình cần để không phải tự chất vấn lại bản thân mỗi khi đưa ra lựa chọn. Nó sẽ giúp bạn đưa ra câu trả lời ‘có’ và ‘không’ một cách rõ ràng. Nó sẽ cho bạn nguồn sức mạnh để bạn là chính mình.
Bài viết được bình dịch bởi Rob, được truyền cảm hứng từ Meg McCabe trên Medium.