Chúng ta cần làm việc bao nhiêu giờ mỗi tuần để trở nên giàu có?
Triệu phú Grant Cardone khuyên rằng hãy làm việc 95 giờ/tuần. Tỷ phú Jack Ma - Nhà sáng lập Alibaba lại khuyên rằng cần làm việc theo nguyên tắc "996", nghĩa là từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày/tuần. Doanh nhân và tác giả Tim Ferriss lại cho rằng chỉ cần làm 4 giờ/tuần đã là đủ năng suất.
Sự khác biệt này chứng tỏ không lời khuyên nào là áp dụng được cho tất cả mọi người. Những kiến thức, nguyên tắc cơ bản như lập kế hoạch tài chính, tiết kiệm, chi tiêu, đầu tư là phổ quát, nhưng áp dụng vào từng trường hợp thì mỗi cây mỗi hoa.
Việc môi trường kinh tế xã hội ở mỗi nơi khác nhau cũng ảnh hưởng. Vì lẽ đó, có những lời khuyên hợp với người này nhưng lại không hợp với người kia. Hoặc có những lời khuyên trước đây thì đúng, nhưng bây giờ thì không còn phù hợp.
Vậy khi nghe một lời khuyên, chúng ta nên phân tích những gì?
Phân tích sự khác nhau ở điểm xuất phát
Trong kế hoạch tài chính của cá nhân hay gia đình (gọi chung là tài chính cá nhân), điểm xuất phát của mỗi người thường rất khác nhau. Có người xuất phát từ con số 0. Có người xuất phát từ con số âm do đã vay nợ trước đó. Cũng có người, điểm xuất phát của họ có khi đã là đích đến của nhiều người khác.
Nhưng đó cũng mới chỉ là điểm xuất phát về số vốn hay tài sản ban đầu. Còn một số thứ khác ảnh hưởng đến việc lập kế hoạch và hoàn thành được kế hoạch tài chính. Đó là kiến thức, thái độ và hành vi.
Một ví dụ hay được tranh luận trong tài chính cá nhân là có nên sống một cách tằn tiện và khắc khổ hay không? Có người ủng hộ và làm được chuyện này, họ tiết kiệm bằng mọi cách. Chẳng hạn, họ có thể bỏ qua sĩ diện mà đi lấy thực phẩm thừa trong ngày ở các chợ bán thực phẩm hay các siêu thị.
Nhưng cũng có người không thể chấp nhận được chuyện này. Với họ, cuộc sống là ở hiện tại, sung sướng hay thoải mái được lúc nào hay lúc đó.
Và cũng có một trường phái khác, không tằn tiện mà cũng không hoang phí. Họ chi tiêu theo nhu cầu, và cân nhắc kỹ tiêu chí giá so với chất lượng.
Việc chi tiêu cho những món đồ xa xỉ, về mặt khoa học có thể được giải thích theo các động cơ tiêu dùng khác nhau. Có người vì sự thỏa mãn cho chính bản thân mình (personal), có người lại vì muốn người khác đánh giá cao mình (inter-personal).
Trong trường hợp đầu tiên thì việc tiêu dùng sẽ rất kín đáo, riêng tư. Còn ở trường hợp thứ hai thì mong muốn thể hiện bản thân mới là quan trọng.
Phân tích sự khác nhau ở điểm đến
Mục tiêu tài chính cá nhân cũng không ai giống ai. Có người thì theo triết lý sống “tri túc tiện túc đãi túc hà thời túc” của cụ Nguyễn Công Trứ, nghĩa là biết đủ là đủ thôi. Họ tính toán ra nhu cầu tài chính của mỗi giai đoạn (bao gồm các khoản dự phòng, bảo hiểm), rồi cần bao nhiêu thì làm bấy nhiêu.
Chính vì vậy, có rất nhiều người về hưu khi tuổi còn rất trẻ, chỉ khoảng 40 tuổi. Lý do là vì nhu cầu tài chính của họ không nhiều, và tài sản tích lũy cũng như các nguồn thu nhập của họ đủ để trang trải.
Tuy nhiên, cũng có nhiều người đặt mục tiêu lớn hơn, phải là triệu phú hoặc tỷ phú USD ở một độ tuổi nhất định chẳng hạn. Không có gì sai trong việc đặt ra mục tiêu cao, nhưng đi cùng với đó luôn là những đánh đổi.
Đó có thể là thời gian dành cho gia đình, bạn bè. Hay những thú vui của bản thân, hay thậm chí là sức khỏe.
Những người giàu có nhanh hầu hết xuất phát từ kinh doanh. Trong giai đoạn đầu phát triển doanh nghiệp, họ phải hy sinh rất nhiều. Sự hy sinh có thể là những ngày làm việc thâu đêm suốt sáng triền miên, hay những lần lỡ hẹn với gia đình và bạn bè.
Điểm đến là do nhu cầu xác định. Vì vậy, mỗi người phải tự tìm đáp án riêng của mình. Những kiến thức về tài chính cá nhân giúp chọn lọc ra được những khoản chi tiêu nào là thiết yếu, những khoản chi tiêu nào có thể bỏ qua, và những khoản chi tiêu nào là không cần thiết với hoàn cảnh cụ thể của mỗi người.
Kiến thức về tài chính cá nhân cũng giúp biết được những hình thức đầu tư có tỷ suất sinh lợi và rủi ro tương ứng.
Phân tích sự khác nhau ở con đường
Trên con đường thực hiện kế hoạch tài chính cá nhân, yếu tố ngoại cảnh cũng ảnh hưởng không hề nhỏ. Ở những quốc gia phát triển có hệ thống an sinh xã hội tốt, nhu cầu tiết kiệm của người dân cũng thấp đi, nhất là cho các khoản chi y tế và giáo dục.
Người lao động cũng tích lũy ít hơn nếu hệ thống bảo hiểm thất nghiệp cho họ nhiều quyền lợi tốt. Nguyên tắc tích lũy dự phòng sáu tháng chi tiêu do đó có thể đủ nước này, nhưng thiếu hay thừa ở nước khác.
Sự thay đổi của chu kỳ kinh tế, cũng như việc điều kiện kinh tế xã hội ở mỗi nơi thay đổi theo thời gian cũng khiến một số lời khuyên về tài chính cá nhân cần được cân nhắc lại. Không ít trong số này được coi là kinh điển trước đây.
Một ví dụ vẫn hay được thảo luận là chuyện mua hay thuê nhà. Trong điều kiện lãi suất cho vay cao, đây là điều thực sự cần cân nhắc kỹ. Tuy nhiên, từ sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008 - 2009, nhiều nước phát triển duy trì lãi suất thấp, tiệm cận 0%. Việc mua nhà vì thế là một cơ hội lớn cho những người có khả năng.
Lấy ví dụ như ở Pháp, lãi vay 1,5 - 2%/năm thì dại gì không vay? Một phép tính đơn giản như vay rồi mua nhà cho thuê, thì cũng đã có chênh lệch 3 - 5%, nếu không nói là như được cho không.
Ở nhiều quốc gia, chi phí học đại học là một khoản đầu tư rất lớn. Đối với nhiều người, khi bắt đầu đi làm cũng là lúc bắt đầu phải trả món nợ kha khá. Câu hỏi đặt ra ở đây, là có nên vay một khoản tiền lớn để học đại học?
Với một số trường hợp thì câu trả lời là không. Bởi vì ngày nay, có một số lĩnh vực mà đối với nhà tuyển dụng, khả năng của bạn quan trọng hơn bằng cấp. Các khóa học trực tuyến hiện nay khá nhiều. Bạn cũng có thể học theo module, hay học trực tiếp chuyên ngành mà mình quan tâm thay vì một chương trình đại học hoàn chỉnh.
Các hình thức đầu tư bây giờ cũng khác 10 - 20 năm trước. Xu hướng các quỹ đầu tư ETF với chi phí thấp đang thắng thế các loại quỹ đầu tư truyền thống, ví dụ như quỹ tương hỗ (mutual).
Các hình thức đầu tư tự động, còn gọi là “robo-advisers” cũng có chi phí thấp. Hay như nhiều loại hình, chính sách liên quan đến bảo hiểm hưu trí cũng khác trước rất nhiều. Đó là chưa kể đến các lớp tài sản mới như cryptocurrencies hay tokens.
Như vậy, suy cho cùng, tài chính cá nhân là một khung nguyên tắc và kiến thức, nhưng có tính động (dynamic) theo thời gian và sự khác biệt giữa các chủ thể (heterogeneity) khi áp dụng.
Không có một kế hoạch tài chính cá nhân duy nhất cho tất cả mọi người, vì mỗi người có xuất phát điểm, mục tiêu và con đường khác nhau.