Bài học lớn nhất cho vị trí công việc Product Design Coach ở GEEK Up của mình đó là học cách tôn trọng quyền được sai của người khác.
Khi là coach (người huấn luyện), mục tiêu của mình là chuyển giao các kiến thức và kinh nghiệm bản thân qua cho các thành viên. Thông qua mỗi dự án thực tế, các bạn sẽ được thực hành để trở thành kinh nghiệm của chính các bạn. Và cứ mỗi lần như vậy là mỗi lần cả đội phải cùng nhau mắc lỗi, và phản ánh sai lầm của nhau.
Nói nghe thì có vẻ dễ, nhưng chi phí phải trả là khoảng thời gian hơn 3 năm và sự ra đi của vài thành viên tiềm năng mà mình đã dành nhiều kỳ vọng.
Sự ra đi của họ không chỉ dừng lại ở việc mất kết nối, đôi khi nó còn để lại những câu chuyện buồn và cảm xúc không thoải mái dành cho nhau. Một phần lớn lý do cho việc đáng tiếc này tới từ không muốn thấy người khác phạm sai lầm.
Vượt ra khỏi ranh giới công việc, thái độ tôn trọng quyền được sai của người khác còn có thể tác động lên nhiều lên các mối quan hệ khác. Vì thế qua bài viết này, mình chia sẻ lại những suy nghĩ của bản thân về một sự tôn trọng nghe có vẻ “vô tâm”
Vì sao chúng ta ngăn cản người khác mắc sai lầm?
1. Vì ta quan tâm
Trên danh nghĩa của sự quan tâm, sợ rằng người khác sắp gặp khổ đau, ta tự cho mình quyền ngăn cản người khác sống cuộc sống của họ theo cách mà họ muốn. Kết hợp thêm các mục tiêu khác (như kinh doanh, tình cảm,…), ta nghĩ rằng cách của mình mới là thứ người đó thật sự cần.
Vì vậy mà câu nói quen thuộc này sẽ thường được nói ra:“Anh/chị chỉ muốn tốt cho em thôi.”
2. Vì ta sợ mình sẽ là người giải quyết hậu quả cho lỗi lầm của người khác
Có thể thật ra ta cũng chẳng đủ quan tâm tới người đó như vậy. Thật ra chỉ vì ta sợ mình phải là người đi giải quyết hậu quả từ những sai lầm đó.
Suy nghĩ thường gặp cho trường hợp này là: “Tại sao tôi phải chịu trách nhiệm với sự yếu kém của người khác?”
3. Vì ta sợ phải đối mặt với lỗi lầm của chính mình trong quá khứ
“Tao đã cảnh báo rồi, đừng có đi vào vết xe đổ của tao.”
Trong quá khứ, có thể vì từng mắc sai lầm tương tự mà bạn hiểu được bản thân sẽ phải trải qua những gì để trả giá cho quyết định đó. Vì thế bạn không mong thấy lại phần tổn tương đó, từ một người đang ở bên cạnh mình.
Vì sao ta cần tôn trọng quyền được sai của người khác?
1. Vì quan tâm
Ta chẳng thể mãi mãi chở che, bảo vệ người ta quan tâm. Nên cách đúng đắn nhất là để họ tự trưởng thành, và ở bên cạnh hỗ trợ khi mọi thứ trở nên khó khăn hơn.
Nhà văn Oscar Wilde cũng từng nói “Experience is simply the name we give our mistakes.” (Tạm dịch: Kinh nghiệm là cách chúng ta gọi tên những lỗi lầm của bản thân.)
Khi học cách phát triển bản thân, có lẽ bạn cũng đã được nghe nhiều về việc hãy cho bản thân mắc sai lầm, vì như thế các bài học sẽ thấm thía hơn. Các phát minh vĩ đại của nhân loại cũng sẽ không xuất hiện nếu không có những tại nạn vô tình.
Vì vậy, nếu quan tâm ai đó, hãy để họ đương đầu với cuộc chiến của họ ở tiền tuyến. Nơi hậu phương ta sẽ sẵn sàng xuất hiện bất cứ khi nào họ cần. Thêm nữa, ta đều là những con người độc lập với ý chí, mong muốn riêng, nên hầu hết chúng ta đều cần nhiều sự dìu dắt hơn là chỉ đạo.
2. Vì sợ xử lý hậu quả
Điều này không có gì sai bởi nó xuất phát từ việc ta yêu thương bản thân mình. Nhưng nếu vòng tròn yêu thương quá nhỏ, chỉ chứa nổi một người là chính ta thì có thể một lúc nào đó, nó sẽ biến thành nhà ngục của cô đơn.
Nên nếu đã quyết định đặt mình trong tập thể, hãy sẵn sàng cùng đồng đội giải quyết hậu quả khi xảy ra. Cũng đừng quên nhắc nhở cái giá cho lần này, để không ai mắc lại nó lần sau.
3. Vì sợ đối mặt với tổn thương
Mỗi người có hành trình riêng, cùng một hành động chưa chắc gì kết quả sẽ giống nhau. Cùng một sai lầm nhưng biết đâu mỗi người lại có một bài học khác. Chẳng phải tổn thương đã giúp ta trở nên mạnh mẽ hơn hay sao, hà cớ gì lại cản người khác cũng được như vậy.
Điều duy nhất ta nên làm đó là nhận ra bản thân còn đó tổn thương, để tự ngồi xuống chữa lành mình đi đã.
Không cái sai nào giống cái sai nào
Đúng-sai là hai khái niệm không có sự phân biệt rõ ràng.
Chẳng giống như đồng tiền chỉ có mặt úp-ngửa, sự đúng-sai lại là hai khái niệm mập mờ, như vô số những sắc xám trong dãy màu từ trắng sang đen.
Để dễ hình dung, mình tạm khái quát hóa đúng-sai nằm trong một tam giác có 3 tầng có tính minh bạch giảm dần và cái giá phải trả cho nó nhìn chung cũng thấp dần.
1. Pháp luật
Đây là các quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung, do Nhà nước đặt ra hoặc thừa nhận, thể hiện ý chí chung của một quốc gia, khu vực.
Ví dụ: lừa đảo chiếm đoạt tài sản là sai với pháp luật, đạo đức xã hội và cả giá trị cá nhân của những người bị hại. Cái giá là vướng vòng lao lý.
2. Đạo đức xã hội
Đây là các chuẩn mực xã hội được chấp nhận rộng rãi, được rút ra từ các nguồn thế tục (văn hóa, nhân văn, triết học) và tôn giáo (Phật giáo, Kito giáo,…).
Ví dụ: ngoại tình trước khi kết hôn là sai với đạo đức xã hội và giá trị cá nhân. Ai mắc phải lỗi này sẽ bị người xung quanh đánh giá nhưng về cốt lõi họ không phạm pháp.
3. Giá trị cá nhân
Đây là các quy tắc ứng xử, đạo đức của chính bạn (niềm tin, quan điểm) hoặc của tập thể (công ty, nhóm) mà bạn chọn tham gia.
Ví dụ: đi trễ là sai khi tập thể có quy định. Trong hoàn cảnh thông thường, ai mắc lỗi này sẽ bị đánh giá thấp trong mắt những người có quan điểm tôn trọng sự đúng giờ.
Tạm thấy những việc càng thuộc các trục ở dưới, càng đáng để ta thử, cũng như để cho người khác thử. Vì đây chính là hành trình mở rộng quan điểm, thay đổi những niềm tin không phù hợp và phát triển bản thân để tạo ra nhiều giá trị hơn cho tập thể.
Tôn trọng quyền được sai của người khác như thế nào?
Bây giờ khi đã hiểu nếu một điều có thể sai ở tầng “Giá trị cá nhân”, mình không cần phải quá cố gắng trong việc thuyết phục người kia là họ “đang sai”. Điều mình cần làm là thực sự lắng nghe, để cho người khác được phát biểu suy nghĩ của mình và giúp họ tự phân tích đúng sai.
Bạn có thể bắt đầu bằng những câu như:
“Trước đây anh có từng làm rồi, kết quả thì nó thế này… bởi vì…”
“Cách này cũng chưa thử, nhưng vì mày nói là… nên tao nghĩ nó sẽ có thể bị…”
“Em đã nghĩ tới phương án… chưa? Vì nó có điểm lợi là sẽ tránh được…”
Hãy bảo đảm bạn cung cấp thông tin theo cách dễ tiếp nhận nhất để giúp đối phương đưa ra quyết định tốt hơn. Khi họ mắc sai lầm, bạn có thể quan sát họ bằng phân tích qua các câu hỏi như: Họ có học được gì từ sai lầm đó không? Họ có chịu trách nhiệm với nó không? Họ làm gì để sửa chữa nó? Họ có đưa ra giải pháp để tránh mắc lại sai lầm đó lần nữa?
Chỉ cần không phải là những sai lầm trí mạng gây ra hậu quả quá lớn không thể vãn hồi, để người mắc sai lầm cũng là cách ta gửi lòng yêu thương họ.
Kết
Có những chuyện chẳng cần phải đúng sai như mình nghĩ, vì đôi khi ta quá tập trung lý trí của mình vào thứ được tạo ra - thay vì người tạo ra nó, như việc bắt lỗi chính tả status của một người đang buồn vậy. Sẽ thật không khôn ngoan chút nào khi để đúng-sai vượt lên trên cảm xúc của chủ status đó.
Thật vui vì mình đã nhận ra và đang bắt đầu học cách tôn trọng quyền được sai của người khác. Tự cho mình thêm những lần nhìn nhận sự việc nhẹ nhàng hơn, rồi từ đó thôi xét nét điều vụn vặt.
Thôi không áp đặt kỳ vọng, ngừng tự trách móc bản thân, để người trưởng thành cũng là cách ta dần trưởng thành.