Đạo diễn xuất sắc nhất: Tân binh hay tượng đài?

Nhưng liệu giải thưởng này sẽ thuộc về ai? Hai “tân binh” Daniels 8X của bộ phim “dậy sóng” Everything Everywhere All At Once hay Steven Spielberg - tượng đài điện ảnh lão làng - của bộ phim bán tiểu sử nhiều cảm xúc The Fabelmans? Hay biên kịch, đạo diễn của những bộ phim rất “dị” khác: Triangle of Sadness (Ruben Östlund), The Banshees of Inisherin (Martin McDonagh) và Tár (Todd Field)?

Tân binh: Daniel Kwan & Daniel Scheinert (EEAAO)

Hai tân binh trẻ nhất cùng được đề cử hạng mục Đạo diễn, Kịch bản gốc và Phim hay nhất cho bộ phim hài giả tưởng Everything Everywhere All At Once (EEAAO) là Daniel Kwan (1988) và Daniel Scheinert (1987). Đây là bước thăng tiến ngoạn mục của cả hai, biến họ trở thành 2 đạo diễn trẻ hiếm hoi có cùng lúc 3 đề cử Oscar trong một mùa giải.

Thường được biết đến với cái tên chung "the Daniels," họ là hai biên kịch và đạo diễn người Mỹ (một trong số họ là người gốc Hoa) trưởng thành từ sự nghiệp làm MV với phong cách dàn dựng giàu sáng tạo và táo bạo, trong đó có MV rất thành công của DJ Snake & Lil Jon là Turn Down for What (2013).

Nhưng tôi thì “kết” họ từ bộ phim độc lập Swiss Army Man (2016), một tác phẩm hài siêu thực quái dị của A24. Trong đó, nam diễn viên Daniel Radcliffe thời “hậu Harry Potter” đóng vai một cái xác chết biết đánh rắm và biết bay. Bộ phim với những ý tưởng táo bạo và phong cách hài kiểu gen Z giúp họ thắng giải Đạo diễn xuất sắc nhất tại LHP Sundance năm 2016.

Với bộ phim thứ 2 – EEAAO, bộ đôi đã biến tác phẩm của họ trở thành một hiện tượng của năm, trên cả phương diện chất lượng sáng tạo nghệ thuật lẫn thành công thương mại của nó. EEAOO dẫn đầu cuộc đua Oscar với 11 đề cử, trong đó có 3 đề cử hạng mục cá nhân quan trọng dành cho họ.

Chọn chủ đề “đa vũ trụ” thời thượng, nhưng nếu một phim bom tấn của Marvel ngốn không dưới 200 triệu USD để sản xuất thì bộ phim của hai chàng Daniels chỉ mất 14 triệu USD cho tất cả. Kết quả là gì? Bộ phim đa vũ trụ “rẻ tiền” của Daniels hẳn phải làm cho bộ phim “đắt tiền” của Marvel cúi mặt vì những ý tưởng sáng tạo tầm thường của họ.

Bộ đôi Daniels lên kế hoạch cho EEAAO từ 6 năm trước với tham vọng lớn hơn: khám phá những thực tại vô tận có thể xảy ra ngay ở trong một hiện thực chua chát, dựa trên câu chuyện về một gia đình người Mỹ gốc Hoa đang khủng hoảng toàn diện về giá trị và văn hóa sống.

Vai chính ban đầu được “ướm” cho Thành Long và Dương Tử Quỳnh đóng vai vợ của ông ta. Nhưng do Thành Long từ chối vì bận rộn với dự án khác, bộ đôi biên kịch và đạo diễn quyết định đổi vai, đưa nhân vật người phụ nữ lên làm trung tâm với sự đồng hành của người chồng – do Quan Kế Huy đóng.

Việc hoán đổi ấy hóa ra lại mang đến nhiều hiệu ứng “bùng nổ” hơn họ tưởng. Nó đậm chất cá nhân hơn để chuyển tải hai chủ đề vốn rất khác biệt và thậm chí mâu thuẫn với nhau: chủ đề về người nhập cư vốn nặng tính khuôn mẫu và một về “đa vũ trụ” vốn dễ rơi vào hỗn loạn vì không có điểm dừng.

Với việc mới thắng giải Đạo diễn xuất sắc tại Hiệp hội đạo diễn Mỹ (DGA), cơ hội của hai chàng Danies tại Oscar lớn hơn bao giờ hết. Liệu họ có thể vượt qua một tượng đài điện ảnh như Steven Spielberg?

Tài năng mới: Ruben Östlund (Triangle of Sadness)

Tại mùa Oscar năm 2014, Force Majeure - một tác phẩm đến từ Thụy Điển - gây kinh ngạc về khả năng giễu nhại bậc thầy. Bộ phim từng gây tiếng vang tại LHP Cannes và được báo chí Mỹ ca ngợi, nên đạo diễn Ruben Östlund (1974) hoàn toàn tin tưởng nó lọt vào top 5 đề cử Phim Quốc tế xuất sắc nhất.

Một video ghi hình cảnh Ruben ngồi trong phòng khách sạn tại Mỹ, theo dõi trực tiếp các hạng mục đề cử trong sự căng thẳng và hồi hộp. Và khi cái tên cuối cùng của hạng mục Phim quốc tế không phải Force Majeure, người xem nghe được tiếng khóc thất vọng của anh ở bên ngoài khung hình.

Vậy mà chưa đầy một thập niên sau, Ruben Östlund giờ đây đã có 2 giải Cành cọ vàng danh giá. Mùa giải Oscar năm nay, bộ phim hài châm biếm mới của anh là Triangle of Sadness nhận 3 đề cử cho Phim, Đạo diễn và Kịch bản gốc xuất sắc nhất.

Từ Force Majeure (2014) tới The Square (giành giải Cành cọ vàng tại LHP Cannes 2017) và Triangle of Sadness, Ruben Östlund theo đuổi những đề tài đậm tính giễu nhại về con người đương đại với phong cách kể chuyện trào lộng, đôi lúc phi lý. Anh cũng không ngần ngại phơi bày sự đớn hèn, xấu xí của con người hay những ẩn dụ về chính trị, nghệ thuật qua những đoạn đối thoại sắc bén.

Triangle of Sadness có bối cảnh chính là một chiếc du thuyền dành cho giới siêu giàu và những người có ảnh hưởng trong xã hội. Phim là một tác phẩm châm biếm đậm chất hoang dã khi biên kịch và đạo diễn lần lượt lột trần những chủ đề như bình đẳng giới, quyền lực và đặc quyền của giới siêu giàu, cuối cùng là sự đổi ngôi khi các thứ bậc xã hội bị lật đổ trong sự hỗn loạn.

Khi lần đầu công chiếu tại Cannes, Triangle of Sadness đã giành được sự hoan nghênh nhiệt liệt sau buổi chiếu với màn vỗ tay dài 8 phút. Với bộ phim này, Ruben Östlund xứng đáng với giải Cành cọ vàng thứ 2.

Mùa Oscar năm nay, cơ hội thắng giải cho Ruben Östlund không cao. Nhưng 3 đề cử danh giá là sự ghi nhận của Viện Hàn lâm Mỹ cho tài năng của anh, người đang được nhận định là đã kế thừa bậc thầy Ingmar Bergman, đạo diễn Thụy Điển lừng danh thế giới từng nhận nhiều đề cử Oscar trong thập niên 70-80.

Tên tuổi: Martin McDonagh (The Banshees of Inisherin) và Tod Field (Tár)

Martin McDonagh (The Banshees of Inisherin)

Tên tuổi đến từ Ireland Martin McDonagh (1970) không còn quá xa lạ với giới mộ điệu điện ảnh qua những bộ phim “chất lượng” như In Bruges (2008), Seven Psychopaths (2012), Three Billboards Outside Ebbing, Missouri (2017) – tác phẩm từng giành 7 đề cử Oscar và chiến thắng 2 giải diễn xuất.

Vốn xuất thân là một nhà biên kịch sân khấu và là tác giả của nhiều vở kịch thành công, Martin McDonagh chuyển sang làm phim từ năm 2004. Khi ấy, bộ phim ngắn Six Shooter của anh thắng giải Oscar cho Phim ngắn hay nhất.

Martin phát triển song song trên cả hai lĩnh vực sân khấu và điện ảnh, có khả năng sáng tạo những kịch bản mang tính độc nhất, đóng dấu tính cá nhân của người sáng tạo. The Banshees of Inisherin, với 9 đề cử Oscar, đã mang đến cho khán giả một tác phẩm hài phi lý, đậm chất hiện sinh và ngụ ngôn về một cuộc “khủng hoảng tình bạn” giữa hai gã đàn ông tuổi trung niên.

Lấy bối cảnh trên hòn đảo hư cấu Inisherin của Ailen vào năm 1923, khi cuộc nội chiến của đất nước này còn dai dẳng, The Banshees of Inisherin kể câu chuyện về hai người bạn thân phải đối mặt với một loạt những biến cố khi tình bạn tan vỡ. Nghệ sĩ Colm Doherty (Brendan Gleeson) quyết định cắt đứt tình bạn với Pádraic (Colin Farrell) mà không có lời cảnh báo hay lý do gì rõ ràng.

Đơn giản là anh ta muốn “nghỉ chơi” với gã nông dân chăn ngựa ít học và tầm thường. Kinh ngạc trước hành động của Colm, Pádraic tìm mọi cách để cứu vãn mối quan hệ, hoặc ít nhất là hiểu được lý do tan rã của nó. Nhưng khi gã nông dân càng dấn tới, gã nghệ sĩ càng đáp trả gay gắt hơn và đe dọa sẽ cắt đứt ngón tay của chính mình nếu Pádraic nói chuyện với anh ta một lần nữa…

Martin McDonagh đã viết kịch bản và đạo diễn bộ phim với khả năng kiểm soát câu chuyện xuất sắc. Cách khai thác chủ đề sâu sắc của nó khiến cho tác phẩm tưởng như đơn giản này chạm được vào khán giả: cuối cùng, sự tồn tại của con người có ý nghĩa gì và điều gì làm con người trở nên bất tử sau khi chết?

Todd Field: Tár

Một nghệ sĩ nhạc jazz, một diễn viên điển trai (từng đóng nghệ sĩ piano trong Eye Wide Shut của Stanley Kubrick) và một biên kịch, đạo diễn, nhà sản xuất phim nghệ thuật – đó là những gì cần biết về người nghệ sĩ ẩn dật Todd Field.

Trong hơn 2 thập niên qua, Todd Field chỉ đạo diễn 3 bộ phim là In the Bedroom (2001), Little Children (2006) và Tár (2022). Ít nhưng “chất,” cả ba phim đều tiến xa trong các mùa giải Oscar tương ứng cho những hạng mục quan trọng nhất. Bản thân Todd Field cũng đã nhận tới 6 đề cử Oscar: hai cho Phim xuất sắc, hai cho Kịch bản chuyển thể, một cho Đạo diễn và một cho Kịch bản gốc xuất sắc.

Todd Field là một đạo diễn kiểu tác giả (auteur) hàng đầu của điện ảnh Mỹ hiện nay. Tác phẩm của anh thường kích thích sự phát triển của ngôn ngữ điện ảnh và tạo ra những tranh luận về cách khai thác chủ đề, ví dụ như chủ đề nghệ sĩ và nghệ thuật trong Tár, bộ phim giành 6 đề cử Oscar năm nay.

Tác phẩm khiến giới chuyên môn gây ấn tượng mạnh ở cách xây dựng nhân vật độc nhất, các cuộc đối thoại nghệ thuật sắc bén, sự lạm quyền, sự thao túng của trí tuệ. Bộ phim đồng thời cũng phơi bày những khoảng tối của bộ môn nghệ thuật mang tính hàn lâm: nhạc cổ điển.

Về mặt ngôn ngữ điện ảnh, Todd Field cũng thuyết phục giới chuyên môn nhờ cách kiểm soát tỉ mỉ từng khung hình, nhờ đó ông có lựa chọn phá vỡ khung hình với sự hoang dã đáng sợ. Ông cũng tìm ra một cách mới để đặt câu hỏi muôn thuở về việc tách nghệ sĩ ra khỏi thế giới của của nghệ thuật. Bởi đơn giản, người ta không quan tâm đến Tár vì cô là nghệ sĩ, mà bởi cô chính là nghệ thuật.

Ngay cả một bậc thầy như Martin Scorsese cũng dành nhiều lời tán dương màn tái xuất của Todd Field khi ông trao cho đồng nghiệp trẻ tuổi hơn hai giải là Phim và Đạo diễn xuất sắc nhất tại Hiệp hội phê bình phim New York. Ông đặc biệt đánh giá cao tính thách thức của tác phẩm, cách nó phá vỡ những khuôn mẫu an toàn khi xây dựng nhân vật, và sự kiểm soát chắc chắn cấu trúc khung hình cùng những cú máy điêu luyện và cả bố cục chặt chẽ.

“Bản thân sự giới hạn của khung hình, và sự khiêu khích của thời gian đều phản ánh sự tàn bạo của tâm hồn cô ấy – tâm hồn của Tár." – Martin Scorsese nói.

Tượng đài: Steven Spielberg (The Fabelmans)

Người cuối cùng trong danh sách đề cử “ăn ba” và cũng là tên tuổi lớn nhất của Hollywood: Steven Spielberg. Nhà làm phim huyền thoại này đã có tới 23 lần đề cử Oscar và 3 lần thắng giải, cho Schindler’s List (1994) và Saving Private Ryan (1999).

Spielberg là một trong những đạo diễn phim vĩ đại nhất, có ảnh hưởng nhất trong lịch sử ngành phim, và là đạo diễn thành công nhất từ trước đến nay về mặt thương mại. Trong suốt 3 thập niên 70-90, ông là vua của phòng vé với loạt phim bom tấn mang tính cách mạng như Jaws (1975), E.T the Extra-Terrestrial, Indinana Jones, Jurrasic Park…

Nhưng đồng thời, ông cũng là tác giả của những bộ phim nghệ thuật xuất sắc như Schindler’s List, Saving Private Ryan, The Color Purple, Munich, Lincoln, West Side Story… Sau 5 thập niên làm nghề, với hàng loạt bộ phim “popcorn” định hình lại dòng phim thương mại hay những tác phẩm nghệ thuật giàu tham vọng, Steven Spielberg tái xuất màn ảnh ở tuổi 76 qua tác phẩm bán tiểu sử The Fabelmans

Dưới sự dàn dựng chân thành và trong trẻo như một tác phẩm đầu tay, bộ phim như một bức thư tình kể về tình yêu điện ảnh, sự “hành xác” và cái giá phải trả của nghệ thuật qua những hồi ức vừa ngọt ngào vừa cay đắng về chính gia đình ông. Hình ảnh người mẹ (qua diễn xuất tuyệt vời của Michelle Williams) giúp khán giả thấu hiểu hơn về sự giằng xé trong nội tâm của một người nghệ sĩ trước những bổn phận và trách nhiệm mà bà phải đối mặt.

The Fabelmans thắng giải Phim hay nhất tại LHP Toronto, Quả cầu vàng và nhận 6 đề cử Oscar, trong đó có 3 hạng mục dành riêng cho Steven Spielberg. Ông cũng hoàn toàn xứng đáng có thêm một giải Oscar dành cho đạo diễn xuất sắc qua tác phẩm giàu cảm xúc và mang tính tri ân với điện ảnh này

Liệu Steven Spielberg sẽ dành giải Oscar lần thứ 4 hay bộ đôi Daniels sẽ ôm tượng vàng Oscar đầu tiên trong sự nghiệp? Nếu Viện Hàn lâm Mỹ muốn tôn vinh một giá trị cổ điển đã được khẳng định, họ sẽ bỏ phiếu cho Steven Spielberg, nhưng nếu họ muốn đề cao sự phát hiện, đặc biệt là những tài năng mới có phong cách kể chuyện mang tính đột phá, thì giải Oscar hoàn toàn xứng đáng thuộc về Daniels.