Đã bao giờ bạn cảm thấy uể oải hơn khi mùa đông tới, hoặc vào mùa mưa thì thấy buồn bã, ngái ngủ hơn các mùa khác trong năm? Đừng vô tư nghĩ rằng đấy là những triệu chứng của “bệnh lười”, vì có thể chúng là “trầm cảm theo mùa”, tiếng Anh là Seasonal Affective Disorder (SAD). Dù SAD vẫn còn lạ lẫm với nhiều người ở Việt Nam, nó đã được các nghiên cứu quốc tế về dịch tễ học coi là một rối loạn cảm xúc thường gặp.
Trầm cảm theo mùa là gì?
SAD là những rối loạn cảm xúc xảy ra theo chu kỳ. Bình thường người mắc vẫn có sức khoẻ tâm lý ổn định, nhưng vào một khoảng thời gian nhất định hàng năm, họ sẽ bộc lộ triệu chứng trầm cảm. Khoảng thời gian phát bệnh phổ biến là vào mùa đông hoặc mùa mưa.
Google Trend cho thấy từ khoá “trầm cảm theo mùa” hoặc Seasonal Affective Disorder thường được tìm kiếm nhiều nhất vào các tháng mùa đông 10, 11, 12. Tuỳ vào chu kỳ phát bệnh, SAD có thể được gọi là Winter SAD (trầm cảm mùa đông), Winter Blue (nỗi buồn mùa đông), Monsoon Depression (trầm cảm mùa mưa).
Theo Psychology Today, trầm cảm theo mùa xảy ra do việc thiếu hụt ánh nắng vào mùa đông hoặc mùa mưa, từ đó ảnh hưởng đến tâm sinh lý của con người như: thay đổi đồng hồ sinh học của cơ thể, giảm nồng độ serotonin – chất dẫn truyền thần kinh liên quan tới cảm xúc, làm mất cân bằng nồng độ melatonin – hormone điều khiển chu kỳ giấc ngủ.
Bên cạnh đó, các giả thuyết khác cho thấy quá nhiều ánh nắng vào mùa hè cũng gây ra "trầm cảm theo mùa ngược" hay Summer SAD (trầm cảm mùa hè) do nó ảnh hưởng tới sự sản sinh melatonin.
Triệu chứng và ảnh hưởng của trầm cảm theo mùa
Theo Psychology Today, những hội chứng thường gặp của trầm cảm mùa đông (Winter SAD) bao gồm:
- Cảm giác vô vọng và buồn bã.
- Suy nghĩ về tự sát.
- Có hiện tượng Hypersomnia (Hội chứng Kleine-Levin hay Hội chứng Người đẹp ngủ) khiến bệnh nhân ngủ li bì cả ngày lẫn đêm và tính tình thay đổi, hoặc xu hướng ngủ thừa giấc.
- Thay đổi khẩu vị, đặc biệt là thèm các món ăn có đường hoặc chứa tinh bột.
- Tăng cân.
- Cảm thấy tay chân nặng nề và giảm năng lượng hoạt động.
- Giảm các hoạt động thể chất.
- Khó tập trung, thấy bực bội.
- Thu mình trong những tình huống xã hội, cộng đồng.
Còn các triệu chứng trầm cảm mùa hè (Summer SAD) có thể bao gồm:
- Mất khẩu vị
- Sụt cân
- Mất ngủ
- Căng thẳng và sợ hãi.
Các triệu chứng của SAD thường xuất hiện theo chu kỳ nhất định, đa số ở mức nhẹ tới vừa phải. Tuy nhiên trong một số trường hợp, các triệu chứng có thể nặng tới mức làm tê liệt nhịp sống bình thường của người mắc SAD.
Bên cạnh đó, một nghiên cứu chỉ ra rằng vào các tháng mùa hè khi các rối loạn không xảy ra, một số bệnh nhân Winter SAD vẫn cảm thấy lo lắng về tình trạng của mình vào mùa đông sắp tới. Như vậy, dù mắc SAD ở mức nào, căn bệnh này vẫn có thể gây nhiều tác động tiêu cực, làm giảm chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
Làm sao để phân biệt trầm cảm theo mùa với mệt mỏi thông thường?
Rất dễ nhầm các triệu chứng của SAD với cảm giác chán chường thông thường, ví dụ: chân tay nặng nề, cạn kiệt năng lượng, khó tập trung, thèm ngủ. Vì thế, bạn cần quan sát kĩ những thay đổi trong cảm xúc và thói quen của mình để sớm tìm ra giải pháp thích hợp. Nếu nhận thấy các biến đổi bất thường về chu kỳ giấc ngủ, cân nặng và cách tương tác với các tình huống xã hội, bạn nên cân nhắc tìm kiếm sự giúp đỡ từ người thân và chuyên gia.
Các phương pháp phòng và chữa trị
Vì nguyên nhân có thể đến từ sự thiếu hụt ánh sáng mặt trời nên liệu pháp ánh sáng là một lựa chọn điều trị phổ biến hiện nay. Vào thời điểm phát bệnh, hàng ngày người bệnh phải ngồi trước một thiết bị chiếu ánh sáng nhân tạo tương tự ánh sáng tự nhiên trong vòng 30 – 60 phút. Việc sử dụng liệu pháp này cần có sự theo dõi và hướng dẫn của bác sĩ để xác định thời gian, thời kỳ điều trị chính xác và hạn chế các tác dụng phụ như đau đầu, mệt mỏi,…
Một phương pháp điều trị thường thấy khác là bổ sung vitamin D bởi có giả thuyết cho rằng nguyên nhân của trầm cảm theo mùa là do thiếu vitamin D.
Ngoài ra, việc tự chăm sóc bản thân cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị SAD, ví dụ như lên kế hoạch những hoạt động, thói quen thú vị vào chu kỳ xảy ra rối loạn, hoặc thúc đẩy bản thân nhìn chu kỳ này theo hướng tích cực hơn.
Ngoài ra, thiền cũng là thói quen rất tốt để người bệnh tự chăm sóc sức khỏe tinh thần và thể chất, giúp vượt qua không chỉ trầm cảm theo mùa mà còn nhiều cảm xúc tiêu cực khác.Một phương pháp self-care được khuyến khích cho những người bệnh SAD là Hygge – một lối sống bắt nguồn từ Đan Mạch, hướng về cảm giác thoải mái và ấm cúng. Thắp một cây nến thơm, nhâm nhi một món đồ uống nóng, tập yoga, hay cuộn tròn trong chăn ấm chính là những bước đơn giản của phong cách sống Hygge này.
Hình ảnh được thực hiện bởi Tâm Nguyễn.