Hayao Miyazaki, từ vết thương ấu thơ đến thơ ấu của triệu người

1. Điều gì vừa xảy ra?

Ở tuổi 82, sau nhiều tuyên bố nghỉ hưu rồi quay lại, Hayao Miyazaki đã trở lại Studio Ghibli một lần nữa, thực hiện tác phẩm cuối cùng của mình là Kimi-tachi wa Dou Ikiru ka? (君たちはどう生きるか?) Tác phẩm có tựa tiếng Anh là How Do You Live? sẽ ra mắt tại Nhật Bản trong hè này, bắt đầu từ ngày 14/07.

Bộ phim How Do You Live? được cho là dựa trên nội dung của cuốn tiểu thuyết cùng tên ra mắt năm 1937 của nhà văn Yoshino Genzaburo, xoay quanh cậu bé Koperu, 15 tuổi, đang trong quá trình đến sống cùng với chú mình sau cái chết của người cha. Cuốn sách của tác giả Yoshino vô cùng nổi tiếng tại Nhật Bản, và đã bán ra hơn 2 triệu bản.

2. Anime cuối cùng của Hayao Miyazaki có gì đặc biệt?

Là tác phẩm cuối cùng rất được chờ đón của Hayao Miyazaki nhưng Studio Ghibli sẽ không thực hiện bất kỳ chiến dịch truyền thông quảng bá nào. Thông tin mới nhất về tác phẩm cho đến hiện nay chỉ là hình ảnh của một chú chim, thông báo lịch ra rạp tại Nhật Bản và không có gì hơn nữa.

Toshio Suzuki (cựu chủ tịch của Studio Ghibli, đồng thời là nhà sản xuất của How Do You Live?) muốn làm ngược lại những gì mà các hãng phim vẫn làm marketing, quảng bá tác phẩm.

Ông cho rằng, một bộ phim phát hành nhiều trailer sẽ khiến khán giả ra rạp biết ít nhiều về cốt truyện. “Những người xem phim sẽ nghĩ gì về điều này? Có những người sẽ không ra rạp nữa vì họ đã xem các trailer rồi. Vì tất cả đó, chúng tôi sẽ làm điều ngược lại."

Và bởi khước từ hết mọi phương thức quảng bá, nên Hayao Miyazaki cũng được cho là đã từ chối lời mời tại Cannes cũng như LHP Venice sắp tới. Trước đó, ông đã nhận được lời mời từ Thierry Frémaux – giám đốc của Cannes, dẫn lời từ trang World of Reel.

Anime How Do You Live? cũng đã trải qua thời gian làm việc là tương đối dài, ngay cả trong 2 năm mà cả thế giới đã phải đối mặt với Covid-19. Toshio Suzuki cũng cho biết thêm, tác phẩm này đòi hỏi nhiều thời gian hơn, vì số lượng lớn khung cảnh cũng như tất cả đều được thực hiện bằng cách vẽ tay. Ông cũng tiết lộ mỗi tháng tại xưởng vẽ chỉ có thể làm ra 1 phút trên phim, và chỉ có 36 phút phim đã được hoàn thiện trong 3 năm đầu triển khai dự án.

How Do You Live? đặc biệt còn bởi, đây là lời tạm biệt trìu mến của Hayao Miyazaki, chứa cả tình yêu, sự bao dung, đam mê và thấu cảm ở trong đó. Nó là lời tạm biệt của hơn 3 thập niên làm nghệ thuật, là lời tạm biệt chân thành nhất dành cho cả ông lẫn người thân, và những người hâm mộ ông.

Với riêng Hayao Miyazaki, How Do You Live? còn là một bức thư tạm biệt của ông dành cho người cháu trai của mình. “Ông nội sắp đến một thế giới khác và để lại bộ phim này vì ông rất yêu cháu,” Miyazaki chia sẻ. Có lẽ vì những tình cảm đặc biệt này, những tác phẩm của Miyazaki nói riêng và của Studio Ghibli sẽ không bao giờ có thể bắt chước.

3. Vết thương thời thơ ấu nào đã ảnh hưởng đến sáng tạo của Hayao Miyazaki?

Với hình ảnh chính là một chú chim, người hâm mộ dự đoán bộ phim lần này cũng sẽ có nhiều điểm chung với các tác phẩm trước đó của Ghibli, như về chiến tranh, máy bay và bầu trời. The Wind Rises (Gió nổi) - tác phẩm gần nhất của Hayao Miyazaki, theo đó cũng đã kể lại cuộc đời của nhà thiết kế máy bay người Nhật trong Đệ nhị Thế chiến.

Những điều kể trên không chỉ vô tình mà đã tồn tại ở trong lòng ông như sự ám ảnh. Trong cuốn Thế giới Miyazaki, Susan Napier chỉ ra những chấn thương về mặt tâm lý cũng như tinh thần chưa bao giờ lành sẹo đã làm nên những phức cảm trong tác phẩm của ông.

Theo đó, nhiều bộ phim phiêu lưu có nội dung quân sự của Hayao Miyazaki được cho là bắt nguồn từ chính nỗi mặc cảm vì sự thịnh vượng của gia tộc mình. Sinh ra trong một gia đình trung lưu Nhật Bản, bố và ông của Miyazaki là những nhà tư bản vô cùng thức thời, đã kiếm được nhiều thu nhập bằng các nhà máy - công xưởng sản xuất thiết bị cơ khí, lắp ráp thành những máy bay.

Dù vậy Miyazaki luôn thấy yếm thế từ vai trò này, dẫn đến chống đối với cha vì đã “kiếm tiền từ trong chiến tranh”. Điều đó đã được thể hiện ở các nhân vật như Lupin (Lâu đài gia tộc Cagliostro) hay Marco (Porco Rosso)…

Hayao Miyazaki cũng thấy mình không sở hữu một đặc trưng chung của những thanh niên Nhật Bản thời đó. Trong khi cố nhà văn đoạt giải Nobel 1994 - Kenzaburo Oe nguyện sẽ mổ bụng nếu như Nhật Hoàng kêu gọi, thì Miyazaki lại không có cơ hội này. Một phần cũng vì khi Miyazaki trưởng thành thì chế độ này không còn quyền lực, và cuộc chiến tranh cũng đã kết thúc. Sau này Oe cũng đã thừa nhận rằng vào giai đoạn đó ông không hề biết Nhật Hoàng là ai, và chỉ đáp lại vì ai cũng làm như thế.

Một ký ức khác mà Oizumi – người viết tiểu sử cho vị đạo diễn – đã khẳng định có một sự kiện trong quá khứ đã ảnh hưởng đến “điểm khởi đầu” trong việc làm nghề của ông. Theo đó khi hơn 4 tuổi, lúc thành phố Utsunomiya bị đánh bom, cả nhà Miyazaki đã phải di tản ra khỏi thành phố. Trong lúc thành phố giờ đang bốc cháy ở hai bên đường, có một gia đình cầu xin đi nhờ xe. Thế nhưng phản ứng của gia đình ông là rất lạnh lùng, bỏ mặc những con người đang cầu cứu.

Tiếng kêu “Làm ơn cho chúng tôi đi nhờ”, “Xin hãy mang chúng tôi đi theo!”… của người phụ nữ vẫn đang bế theo một đứa bé gái vào thời khắc đó, dường như đã ám ảnh ông cho đến sau này.

Phẫn nộ vì việc cả nhà của ông đã không giúp đỡ, giận dữ vì sự sung túc rất không hợp thời… nên những phức cảm rồi sẽ hiển hiện trong các tác phẩm của Miyazaki, mà mỗi tác phẩm là một mảnh ghép, để cấu tạo nên một Miyazaki hoàn chỉnh.

4. Điều gì khiến tác phẩm của Hayao Miyazaki hay đến vậy?

Khán giả và cả những nhà phê bình thường viện ra những lý do để chứng minh anime của Hayao Miyazaki xuất sắc, rằng nó là những tác phẩm vượt thời gian: những bản vẽ tay được diễn hoạt bằng tất cả tình yêu; là những câu chuyện được “phiên dịch” sang một ngôn ngữ tuyệt đẹp; là phản chiếu của văn hoá, những trải nghiệm trong kiếp người…

Từ My Neighbor Totoro đến Spirited Away, từ Kiki’s Delivery Service đến The Wind Rises của Miyazaki dường như luôn biến đổi, luôn gọi mời chúng ta. Và mỗi lần xem lại, chúng ta lại yêu những tác phẩm như chính lần đầu tiên được thưởng thức.

Những tác phẩm của ông đã trở thành cổ điển trong thể loại anime. Và cũng từ đây, có một thế giới mang tên Miyazaki với những nhân vật, những hành trình hấp dẫn và lúc nào cũng ấm áp. Và chắc chắn, Hayao Miyazaki luôn là một trong những người kể chuyện và hoạ sĩ diễn hoạt tuyệt vời nhất thế gian.

5. Hậu "thế giới Miyazaki," Ghibli sẽ thế nào?

“Hậu thế giới Miyazaki” là cách mà mọi người vẫn gọi khi Hayao Miyazaki nghỉ hưu, đặc biệt là sau khi How Do You Live? chính thức ra mắt. Tất nhiên là Studio Ghibli vẫn tiếp tục phát triển, và có những hướng đi mới. Dưới sự điều hành của Goro Miyazaki, con trai của Hayao Miyazaki, Studio Ghibli cũng đang đuổi theo ý tưởng mới.

Sẽ có người thích hoặc ghét cách mà Goro Miyazaki làm anime, khi loại bỏ vẽ tay mà thay vào đó là hoạt hình 3D, với máy tính, công nghệ, CGI... Bộ phim Earwig and the Witch trở thành bộ phim 3D đầu tiên của hãng phim hoạt hình Ghibli. Đó cũng là điều mà chính Hayao Miyazaki lo sợ và phản đối đã xảy ra.

Hãng Ghibli cũng đang hợp tác ngày càng nhiều hơn với các hãng phim khác, đặc biệt là Hollywood. Vào giữa tháng 10/2022, hãng phim Ghibli giới thiệu sẽ hợp tác với hãng Lucasfilm. Bên cạnh đó, các bảo tàng, công viên chủ đề hay lễ hội văn hoá của Ghibli vẫn diễn ra bình thường.

Nhưng chính hướng đi mới này của Ghibli khiến cho người hâm mộ càng yêu thích và trân trọng di sản của studio này. Cùng với Takahata Isao (1961–2018, đồng sáng lập của Ghibli, và đạo diễn của những phim Grave of the Fireflies, The Tale of Princess Kaguya…) những tác phẩm của Hayao Miyazaki còn làm nên bao điều kỳ diệu cho Ghibli Studio.