Nghe nhạc ngoại không hiểu lời, vì sao ta vẫn thấy hay?

“Ủa rồi có hiểu lời bài hát không mà vẫn nghe?” có lẽ là câu hỏi các fan Kpop đều từng nghe ít nhất một lần trong đời. Quan niệm chung trước kia cho rằng, phải hiểu ý nghĩa lời ca thì mới thấy bài hát hay.

Nhưng những “huyền thoại” như Gangnam Style đã chứng minh điều ngược lại khi trở thành video đầu tiên cán mốc 1 tỷ view trên Youtube. Ở bên kia bán cầu, Despacito cũng đạt thành tích “khủng” không kém khi đứng đầu bảng xếp hạng Billboard Hot 100 trong nhiều tuần liên tiếp. Điều gì khiến chúng ta vẫn “nghiện” những bài hát này dù không hề biết tí gì tiếng Hàn hay Tây Ban Nha?

Tính biểu tượng của âm thanh

Theo giảng viên âm nhạc Lisa Decenteceo chia sẻ trên Vice, vỏ não thính giác (auditory cortex) của chúng ta có xu hướng thiên vị những âm thanh bắt tai. Có hẳn một bộ môn nghiên cứu vấn đề này, gọi là “tính biểu tượng của âm thanh” (sound symbolism).

Nói một cách dễ hiểu, bộ môn này nghiên cứu cách não bộ liên hệ âm thanh của một từ với ý nghĩa mà từ đó thể hiện. Chẳng hạn mỗi khi nghe từ “ding”, não sẽ liên tưởng ngay đến tiếng chuông. Các nhạc sĩ biết điều này, và đã chọn những từ ngữ có phát âm mang tính biểu tượng cao trong lời bài hát.

Bên cạnh đó, theo giảng viên âm nhạc Thea Tolentino, khi nghe nhạc bằng một ngôn ngữ ta không hiểu, não sẽ tập trung thưởng thức âm thanh chứ không phải ý nghĩa lời ca. “Đây có thể là nguyên nhân ta bị cuốn hút vào một bài hát mà không cần hiểu ý nghĩa của nó”, bà Tolentino giải thích.

Một ví dụ điển hình của hiện tượng này là Baby Shark, với đặc trưng là từ “doo” lặp lại nhiều lần theo nhịp điệu. Âm “u” là một trong những âm đầu tiên trẻ sơ sinh có thể tạo ra. Vì vậy dù trẻ chưa biết ngôn ngữ, não chúng vẫn dễ dàng tiếp nhận ca khúc này, khiến chúng “nghiện” nó từ lúc nào không hay.

Các chuyên gia marketing cũng là những bậc thầy trong lĩnh vực này. Họ chọn những cái tên bắt tai, phù hợp với cái “vibe” mà sản phẩm hướng tới, khiến khách hàng nghe là muốn mua. Häagen-Dazs hay Coca-Cola là những ví dụ điển hình. Âm “a” kéo dài trong những cái tên này gợi nhớ đến cảm giác mát lạnh, sảng khoái khi ăn kem hay uống nước giải khát.

Não tự động “hòa mình” theo nhạc

Theo nghiên cứu của Michael Thaut, Gerald McIntosh & Volker Hoemberg, não chúng ta có khả năng “cuốn” theo âm thanh. Quá trình này tiếng Anh gọi là entrainment, xảy ra khi sóng não (các dao động điện quy mô lớn trong não) đồng bộ một cách tự nhiên với nhịp điệu của các kích thích từ bên ngoài, chẳng hạn âm nhạc.

Trong quá trình đó, hơi thở, chuyển động và cả các hoạt động của dây thần kinh chúng ta đều “bắt nhịp” theo tiếng nhạc ta nghe. Đây chính là lý do những bản nhạc nhịp nhanh thường được bật trong các giải chạy, còn những bài có tiết tấu chậm rãi, du dương hơn lại phù hợp khi tập yoga hay thiền.

Ngoài ra, các kỹ thuật âm thanh (nốt, âm và các nhạc cụ) cũng hỗ trợ việc truyền tải cảm xúc trong bài hát. Chẳng hạn những bài hát được viết ở âm giai trưởng nghe tươi sáng, vui vẻ hơn, trong khi âm giai thứ mang lại cảm giác buồn và trầm lắng.

Não gắn liền bài hát với nghệ sĩ hay thể loại nhạc

Ngoài ảnh hưởng từ âm giai, nhạc cụ hay cách hòa âm phối khí, não chúng ta còn bị ảnh hưởng bởi cách bài hát được “đóng gói” và truyền tải. Phần “đóng gói” này chính là phong cách (concept) mà nghệ sĩ theo đuổi, hoặc dòng nhạc mà nhạc sĩ lựa chọn cho bài hát.

Chẳng hạn khi nghe nhạc của một nghệ sĩ theo concept dễ thương, bạn sẽ tự cảm nhận được bài hát mang nội dung nhẹ nhàng, tươi sáng đúng như những gì concept này thể hiện. Hay khi nghe một bài nhạc rock, người nghe sẽ hình dung ra sự mạnh mẽ, dồn dập nó mang lại vì đã hiểu bản chất của dòng nhạc này. Những yếu tố này đều giúp truyền tải ý nghĩa bài hát một cách hiệu quả mà không cần người nghe phải hiểu lời ca.

Cần lưu ý gì khi nghe nhạc không cần hiểu lời?

Âm nhạc vốn là ngôn ngữ chung của toàn nhân loại. Vì vậy mà khi ta thực sự thích một bài hát và tìm thấy giá trị từ nó, thì việc hiểu lời bài hát cũng không quá quan trọng nữa.

Tuy nhiên trong một số trường hợp, chúng ta cần kiểm tra kỹ lời bài hát để không xảy ra những sự cố dở khóc dở cười. Một ví dụ nổi bật có thể kể đến Boom Boom Boom Boom - ca khúc nổi tiếng của Vengaboys vào cuối thập niên 90.

Ở Việt Nam, bạn có thể đã nghe bài hát này trong các nhóm tập thể dục ở công viên hay trong các buổi biểu diễn aerobics ở trường học. Quả thực giai điệu nhanh và sôi động của nó rất hợp cho các bài thể dục nhóm, nhưng khi biết ý nghĩa lời ca, bạn sẽ nhận ra…nó không trong sáng như bạn nghĩ.