7 Lầm tưởng phổ biến về ngành thiết kế UX.UI, giải thích bởi Hoàng Nguyễn

Hoàng Nguyễn là một product designer (thiết kế sản phẩm) với hơn 9 năm kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực Phát Triển Ứng Dụng, trong đó với 5 năm làm việc cho công ty Interactive Labs tại Silicon Valley. Tại Việt Nam, anh là đồng sáng lập và là huấn luyện thiết kế tại công ty phần mềm GEEK Up chuyên phát triển các sản phẩm số.

Từ khi Internet ra đời, khoảng cách địa lý đã được xóa nhòa và mở ra nhiều hình thức kinh doanh online, đưa khách hàng tiếp cận những sản phẩm, dịch vụ trên toàn cầu một cách dễ dàng. Để có thể cạnh tranh và giữ chân khách hàng, các doanh nghiệp Việt Nam bắt đầu quan tâm tới việc tạo ra trải nghiệm mua hàng và sử dụng dịch vụ tốt hơn trên các nền tảng online như website hay ứng dụng di động.

Lĩnh vực chịu trách nhiệm chính cho trải nghiệm trên môi trường online (Digital) là thiết kế UX.UI. Chính nhu cầu của các tổ chức, cá thể kinh doanh đã làm tăng sức thu hút của nguồn nhân lực trẻ với lĩnh vực này.

Vào nghề từ khi thiết kế UX.UI chưa phổ biến rộng rãi như hiện nay, Hoàng Nguyễn là người hiểu tình lĩnh vực này và nhận thấy người ta thường có những lầm tưởng phổ biến về nó.

Đôi nét về thiết kế UX.UI

• UX - User Experience: Trải nghiệm người dùng, nó là khái niệm đề cập tới cảm xúc và thái độ của người dùng khi họ sử dụng sản phẩm, dịch vụ hoặc hệ thống.
• UI - User Interface: Giao diện người dùng, là những gì người dùng nhìn thấy và có thể tương tác thông qua các thiết bị.

Ở Việt Nam hiện tại vẫn chưa có 1 trường đại học chính thống nào đưa UX.UI thành một chuyên ngành để đào tạo. Điều này nghĩa là việc hướng nghiệp cho các bạn trẻ còn bị bỏ ngỏ, phần lớn chỉ biết đến UX.UI khi đã học 1 ngành khác hoặc sau khi đi làm. Khiến cho việc tiếp cận và phát triển gặp những khó khăn nhất định.

“Có lẽ, suôn sẻ nhất thường là những bạn có nền tảng xuất phát ở Graphic Design, khi có thể ứng dụng những nguyên lý thị giác, nguyên tắc thiết kế cơ bản vào thiết kế UI tạo ra những giao diện đẹp và bắt mắt với người dùng.

Vì là 1 ngành mới, nên có rất nhiều những thông tin không chính xác làm cho các bạn dễ hiểu lầm đây là 1 ngành rất tuyệt vời rồi không được như kỳ vọng lại lãng phí nhiều năm tuổi trẻ vì chọn sai nghề.” - Hoàng Nguyễn chia sẻ.

Lầm tưởng 1: UX và UI giống nhau, làm được một thứ là làm được cả hai

Vì tính chất khác nhau, UX và UI cũng đòi hỏi những phẩm chất rất khác nhau từ người làm như:

• UX: cần phải biết về tâm lý, hành vi con người, thị trường và kinh doanh. Phẩm chất: giải quyết vấn đề, ham học, giao tiếp tốt, đồng cảm, nhìn vào bức tranh toàn cảnh.
• UI: có thẩm mỹ, các yếu tố thị giác và nguyên tắc thiết kế. Phẩm chất: tỉ mỉ, năng khiếu thẩm mỹ, kiên nhẫn, sáng tạo, ưa thích thử thách và ý tưởng mới.

Do đó, nếu muốn trở thành 1 UX.UI Designer thực thụ thì cần học và trau dồi rất nhiều loại kỹ năng khác nhau. Các kiến thức chuyên ngành phải luôn được thực hành và cập nhật liên tục vì cũng như công nghệ, UX.UI sẽ liên tục thay đổi. (tham khảo thêm các kỹ năng mềm phù hợp)

Lầm tưởng 2: Làm UX.UI lương rất cao

Đây chính là 1 hiểu lầm nguy hiểm, hệ lụy của bong bóng startup trong những năm vừa qua. Các startup này khi nhận được đầu tư, với áp lực KPI + timeline đã bỏ ra nhiều tiền để tuyển nhân sự thật nhanh, khiến cho nhu cầu và mức lương ngành bị lạm phát.

Sự thật là khi được tuyển về, designer chỉ biết làm theo ý sếp, không thể đưa ra ý kiến riêng, công việc xoay quanh clone (sao chép) chức năng ở app này, tính năng ở app kia. Họ đánh mất những kiến thức nền tảng, nguyên lý thiết kế nhưng lại được nhận một mức lương cao so với năng lực.

Rồi khi sản phẩm hoàn thành hoặc thị trường gặp vấn đề, những designer này sẽ là những người bị cho nghỉ đầu tiên.

“Cái tai hại của việc này đó là khiến cho các bạn bị ảo tưởng vào năng lực bản thân, không thể tìm được một công việc mới phù hợp với kỹ năng và đáp ứng được nhu cầu lương rồi quanh quẩn bao nhiêu năm không thể có thêm bước tiến lớn nào trong sự nghiệp.

Hãy tỉnh táo nhìn qua các ngành khác, chỉ cần bạn có thể vươn lên hàng đầu thì thu nhập cũng sẽ rất cao. Dù là nhiếp ảnh gia, đầu bếp, bartender hay thiết kế đồ họa vẫn có được mức lương tương xứng với kỹ năng. Với mình, thu nhập như vậy mới là bền vững.”

Lầm tưởng 3: Làm UX.UI có thể thỏa sức sáng tạo

Điều này không đúng hẳn mà cũng không sai hẳn.

Công việc của UX.UI chia làm 2 giai đoạn: giải quyết vấn đề và xây dựng trải nghiệm. Ở giai đoạn đầu, việc quan trọng nhất là sử dụng năng lực phân tích, tư duy logic và dựa vào các dữ liệu xoay quanh nhu cầu về thị trường, doanh nghiệp, người dùng để xác định vấn đề đáng giải quyết rồi mới tìm giải pháp cho nó.

Một vấn đề đáng giải quyết phải thỏa 2 yếu tố:

• Vấn đề đó "có thật", nghĩa là người dùng phải thật sự gặp phải vấn đề như vậy. Chứ không phải tự nghĩ ra vấn đề rồi bịa lý do để chứng minh vấn đề có tồn tại.
• Vấn đề đó "có giá trị", nghĩa là người dùng sẽ sẵn sàng trả tiền mua giải pháp của mình cho vấn đề này.

Vì thế ở lúc này có thể không cần tới "sự sáng tạo". Sau phần này chúng ta mới nghĩ ra cách giải quyết vấn đề về mặt tính năng, đây là lúc bắt đầu cần sự sáng tạo “có điều kiện”.

UI Design sẽ nằm ở giai đoạn tiếp theo: xây dựng trải nghiệm. Lúc bấy giờ designer phải đưa được các giải pháp phù hợp trong khuôn khổ của rất nhiều hạn chế khác nhau:

• Hạn chế về công nghệ
• Phải phù hợp với lợi ích kinh doanh
• Phải phù hợp với thị hiếu thị trường
• Phải phù hợp với tập khách hàng mục tiêu
• Phải trong khoảng thời gian và công sức hợp lý
• Phải đi theo các ông lớn trong ngành như Facebook, Google, Apple,...

Lầm tưởng 4: Làm UX.UI là thượng lưu của ngành thiết kế

“Nghe có vẻ kệch cỡm, nhưng mình từng thấy những bạn với chức danh UX.UI coi thường ngành thiết kế khác.

Khi thị trường có nhu cầu cao, được săn đón, các bạn dễ nghĩ là công việc của mình đẳng cấp hơn hẳn. Trước hết thiết kế UX.UI có nguồn gốc xuất phát từ Industrial Design (thiết kế sản phẩm công nghiệp). Chỉ khi mạng Internet phát triển với các thiết bị thông minh, xuất hiện một thế giới mới được gọi là “thế giới số”, thì UX.UI mới dần được hình thành.”

Do đó ngành này vẫn còn rất non trẻ, các khái niệm luôn liên tục thay đổi qua từng năm. Và theo Hoàng Nguyễn, việc so sánh các ngành nghề với nhau là việc làm khá thừa thãi trong cuộc sống. Cứ làm tốt thứ mình theo đuổi và tận hưởng những thứ mình đang có đúng với năng lực là được rồi.

Lầm tưởng 5: Làm UX.UI thì có thể tự do nơi làm việc

Công việc ngày nay thường diễn ra trong “thế giới phẳng” và kết nối thông qua Internet, vì thế có rất nhiều ngành đã có thể thoải mái làm việc mà không cần tới văn phòng.

UX.UI Design đương nhiên cũng như vậy, tuy nhiên chỉ phù hợp nếu bạn là designer trong một đội ngũ:

• Có quy trình làm việc tối ưu, chặt chẽ, các thành viên giao tiếp tốt với nhau. Chưa kể các thành viên đều là những người Senior, với tư duy - ý thức cao, có trách nhiệm với mục tiêu chung của cả team - của dự án.
• Đang giải quyết một vấn đề tương đối đơn giản ít thay đổi theo thời gian, không đòi hỏi cả team phải thảo luận sâu - liên tục. Các giải pháp đưa ra thường chỉ là tham khảo từ những mô hình sẵn có từ trước.

Lầm tưởng 6: Làm UX.UI cũng dễ vì chỉ cần tham khảo là được

Có người nói đùa rằng quy trình làm UX.UI là: Nhận brief → Lên Dribbble/Behance tham khảo → nguệch ngoạc vẽ ra giấy vài layout → tìm cách thay đổi layout 1 chút để trông có vẻ sáng tạo → làm UI → lên Dribbble tìm style → đổ màu → mockup cool ngầu.

Để giải thích cho điều này, trước hết chúng ta cần biết một ứng dụng sẽ có 2 loại chức năng:

• Chức năng cơ bản là những chức năng gần như bắt buộc và xuất hiện ở tất cả các ứng dụng: đăng ký, đăng nhập, cài đặt, hướng dẫn sử dụng, ...
• Chức năng chính là những chức năng quan trọng xác định lợi thế cạnh tranh và có sự khác nhau giữa các ngành: với khách sạn là booking, với e-commerce là mua sản phẩm, thanh toán,...

Như quy luật 80-20 cần phải tập trung thời gian và nguồn lực cho phần quan trọng thì việc designer tìm hiểu và tham khảo những chức năng cơ bản là hoàn toàn bình thường.

Nhưng nếu làm vậy cho các chức năng chính thì cực kỳ nguy hiểm, vì đây là yếu tố sống còn của ứng dụng. Nó sẽ là nguyên nhân gây ra các vấn đề của sản phẩm như: không có sự khác biệt, không phù hợp với mục đích kinh doanh, không phù hợp với tập người dùng mục tiêu,...

Nói chung, đối với các chức năng cốt lõi, người thiết kế cần đào sâu nghiên cứu, phân tích sát sao hơn là tham khảo.

Lầm tưởng 7: Làm UX.UI chỉ là công việc của đội ngũ thiết kế

Điều này có thể đúng ở thiết kế UI, vì thẩm mỹ là yếu tố cần phải kết hợp giữa năng khiếu và những kiến thức chuyên ngành nghệ thuật. Nhưng UX thì khác, trải nghiệm của người dùng không dừng lại ở môi trường digital, hay là những tương tác trên thiết bị, mà nó trải dài từ khi User Journey - hành trình người dùng bắt đầu (là khi người dùng bắt đầu có nhu cầu) cho tới khi nó kết thúc (nhu cầu được thỏa mãn). Hãy lấy Grab làm ví dụ:

• Hành trình người dùng bắt đầu khi họ có nhu cầu đi tới một nơi nào đó, họ sẽ mở điện thoại, gọi xe, và hành trình này sẽ kết thúc khi người dùng đến nơi. Có thể mở rộng thêm review và tip cho tài xế. Nhưng phần lớn sẽ kết thúc khi họ bước ra khỏi xe.

Số thời gian người dùng mở ứng dụng ít hơn rất nhiều thời gian tổng của toàn bộ hành trình này, do đó để có thể tạo ra trải nghiệm tốt đòi hỏi toàn bộ các team - phụ trách tất cả các khâu tham gia vào quá trình thiết kế.

Các team này sẽ đặt mình vào vai trò của người dùng, kết hợp với các dữ liệu nhận được trong quá trình vận hành để cung cấp cho đội những insight hoặc giải pháp phù hợp hơn.

Chính vì thế UX Design là công việc có thể dành cho tất cả mọi người.