Đừng nhìn hạnh phúc như một kết quả, vì nó là quá trình

Được chuyển ngữ từ bài viết “Stop Trying to Be Happy” đăng trên blog cá nhân của tác giả Mark Manson.

Nếu bạn phải cố tỏ ra ngầu, bạn sẽ chẳng bao giờ ngầu được. Nếu bạn phải cố gắng thấy hạnh phúc, bạn sẽ chẳng bao giờ thực sự hạnh phúc. Mọi người ngày nay đều đang gồng mình lên quá nhiều.

Khi bạn nổi cơn thịnh nộ và ném bất cứ cái gì trên tay vào đám trẻ hàng xóm, bạn không thực sự tỉnh táo về trạng thái giận dữ của mình. Bạn không suy nghĩ thấu đáo rằng “Rốt cuộc mình có tức giận không? Mình có đang hành xử đúng không?” Mà bạn chỉ đang sôi máu, và đang sống trong cơn thịnh nộ đó. Hay nói cách khác, bạn chính là sự giận dữ.

Và rồi nó tan biến. Hy vọng là trước khi cảnh sát đến.

Hạnh phúc, giống như những cảm xúc khác, không phải là thứ bạn sở hữu mà là trạng thái bạn đang sống. Chính vì vậy, nó luôn mang tính chất tạm thời.

Điều này có nghĩa hạnh phúc không phải là điểm cuối của một hành trình bạn đang cố gắng tìm kiếm đường đi. Trên thực tế, nó là “hiệu ứng” bạn có được từ những trải nghiệm xảy ra liên tiếp trong cuộc sống. Khái niệm này bị đánh tráo rất nhiều, nhất là khi “hạnh phúc” bây giờ thường xuyên được quảng bá như một mục tiêu ta phải đạt được.

Mua món đồ/dịch vụ A để cảm thấy hạnh phúc. Học khóa học B để cảm thấy hạnh phúc. Nhưng kỳ thực, bạn không thể đạt được hạnh phúc và cũng không thể mua nó bằng tiền. Nó chỉ tự động đến khi bạn sắp xếp được cuộc sống của chính mình.

1. Hạnh phúc không hoàn toàn giống với niềm vui

Khi hầu hết mọi người tìm kiếm hạnh phúc, cái họ hướng tới thực ra là niềm vui: Đồ ăn ngon, quan hệ tình dục nhiều hơn, nhiều thời gian cày phim hơn, ô tô mới, tiệc tùng với bạn bè, massage toàn thân, giảm 5kg hay trở nên nổi tiếng hơn.

Dù niềm vui mang lại cảm giác tuyệt vời, nó không giống với hạnh phúc. Niềm vui có liên quan đến hạnh phúc, song không dẫn đến nó. Hãy hỏi một người nghiện ma túy bất kỳ xem việc theo đuổi niềm vui đã dẫn họ đến kết cuộc thế nào. Thử hỏi một người ngoại tình đã làm tan nát gia đình và mất quyền nuôi con xem khoái cảm rốt cuộc có khiến cô hạnh phúc không. Hoặc hỏi một người ăn đến suýt chết vì bội thực xem việc theo đuổi niềm vui có thật sự “vui” hay không.

Niềm vui là một vị thần lừa dối. Nghiên cứu cho thấy những người tập trung năng lượng vào những thú vui vật chất và hời hợt thường lo âu hơn, cảm xúc bất ổn hơn và ít hạnh phúc hơn về lâu dài. Niềm vui là hình thức hời hợt nhất về sự thỏa mãn trong cuộc sống, vì vậy nó cũng dễ dàng đạt được nhất.

Đây mới là thứ được quảng bá thường xuyên để định hình tư duy về hạnh phúc của chúng ta. Chúng ta dùng niềm vui làm bản thân tê liệt, và tự kéo mình khỏi những điều không như ý. Nhưng dù niềm vui là cần thiết, nó vẫn chưa đủ để giúp ta hạnh phúc.

2. Bạn không cần phải hạ thấp kỳ vọng để tìm thấy hạnh phúc

Gần đây nhiều nền tảng đều đăng tải một câu chuyện rằng, con người đang trở nên bất hạnh hơn. Vì chúng ta đều mắc chứng ái kỷ, vì chúng ta lớn lên đều nghĩ rằng mình là những bông tuyết đặc biệt sẽ thay đổi thế giới. Và vì Facebook luôn cho ta biết cuộc sống của mọi người (trừ ta) tuyệt vời như thế nào, nên chúng ta đều thấy tệ và tự hỏi mình đã làm sai ở đâu. Và tất cả đều xảy ra trước khi ta 23 tuổi.

Xin lỗi nhé, không phải vậy đâu. Các bậc thầy truyền thông hãy cho mọi người cái gì đáng tin hơn thế chút đi!

Ví dụ, một người bạn của tôi từng kinh doanh rủi ro cao. Anh đã vắt kiệt gần như toàn bộ số tiền tiết kiệm của mình để điều hành nó, và rồi thất bại. Ngày hôm nay, anh hạnh phúc hơn bao giờ hết về trải nghiệm của mình. Nó đã dạy anh nhiều bài học đáng giá về những gì anh muốn và không muốn trong cuộc sống, và nó đưa anh đến công việc hiện tại mà anh yêu thích. Anh có thể nhìn lại và tự hào vì mình đã thử, vì nếu không thì câu hỏi “điều gì sẽ xảy ra” trong đầu anh sẽ không bao giờ được giải đáp. Và điều đó khiến anh bất hạnh hơn bất kỳ thất bại nào.

Việc không đáp ứng được kỳ vọng của bản thân không hề trái nghĩa với hạnh phúc. Thực tế tôi muốn phản biện rằng, khả năng đánh giá cao trải nghiệm dù thất bại mới thực sự là nền tảng cơ bản của hạnh phúc.

Nếu bạn nghĩ bản thân sẽ có lương vài tỷ và lái con Porsche ngay khi vừa tốt nghiệp đại học, thì tiêu chuẩn của bạn về thành công quá lệch lạc và hời hợt. Bạn nhầm lẫn niềm vui của mình với hạnh phúc, và thực tế sẽ như một gáo nước lạnh đời dội vào mặt giúp bạn tỉnh táo trở lại. Đây sẽ là một trong những bài học tuyệt vời nhất cuộc sống mang lại cho bạn.

Lập luận “hạ thấp kỳ vọng” là nạn nhân của tư duy lối mòn rằng, hạnh phúc bắt nguồn từ thứ ta không có. Hạnh phúc của cuộc sống không phải là bạn có 2 tỷ trong tài khoản, mà là quá trình làm việc để có được số tiền đó. Và khi đã có được nó thì hạnh phúc là quá trình cày cuốc để kiếm được 4 tỷ, và nhiều hơn thế nữa.

Vì vậy, hãy nâng cao kỳ vọng của bạn. Không ngừng tìm kiếm những gì bạn thích. Tạo ra những tiêu chuẩn lố bịch cho bản thân mình, để rồi chuốc lấy thất bại không thể tránh khỏi. Học hỏi từ nó. Sống với nó. Hãy tưởng tượng bạn là một mầm cây, thì việc để mặt đất nứt nẻ và đá vỡ vụn xung quanh chính là cách tuyệt vời nhất để bạn vươn lên phát triển.

3. Hạnh phúc không hoàn toàn giống với tích cực

Có thể bạn biết một ai đó luôn tỏ ra hạnh phúc đến điên cuồng, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào. Nhưng nhiều khả năng đây là một người bị rối loạn chức năng trầm trọng. Việc chối bỏ những cảm xúc tiêu cực sẽ chỉ dẫn đến những cảm xúc tồi tệ hơn, thậm chí là rối loạn cảm xúc.

Đó là một thực tế đơn giản: những điều tồi tệ luôn xảy ra. Mọi thứ đi sai hướng. Người khác làm chúng ta khó chịu. Sai lầm xảy ra và dẫn tới những cảm xúc tiêu cực. Những điều này hoàn toàn bình thường, vì cảm xúc tiêu cực là cần thiết và lành mạnh để duy trì ổn định sự hạnh phúc cơ bản trong cuộc sống mỗi người.

Một mẹo để xử lý những cảm xúc tiêu cực là: 1/ Thể hiện chúng theo một cách lành mạnh, được chấp nhận rộng rãi và 2/ Thể hiện chúng theo cách phù hợp với giá trị của bạn. Ví dụ, một trong những giá trị tôi theo đuổi là không bạo lực. Vì vậy khi ai đó làm tôi phát điên, tôi thể hiện sự tức giận đó nhưng không đấm thẳng vào mặt họ.

Rất nhiều người chạy mù quáng theo cái hệ tư tưởng mang tên “luôn luôn tích cực.” Và đây là thành phần ta cần phải tránh xa, giống như những người luôn cho rằng thế giới là một đống rác khổng lồ vô tận. Nếu tiêu chuẩn hạnh phúc của bạn là luôn luôn hạnh phúc, thì bạn cần một gáo nước lạnh để tỉnh lại ngay lập tức.

Tôi cho rằng sức hấp dẫn của “sự tích cực có tính ám ảnh” (obsessive positivity) đến từ cái cách nó được tiếp thị cho chúng ta. Một phần đến từ ngành công nghiệp truyền thông, nơi chúng ta chỉ thấy những gương mặt vui cười, hạnh phúc khi xem TV. Một phần khác đến từ một số tác giả sách self-help luôn muốn bạn cảm thấy dường như có điều gì không ổn với mình.

Hoặc có thể chỉ là chúng ta lười biếng, luôn muốn có quả ngọt ngay lập tức mà không phải làm việc chăm chỉ hay chịu đựng khó khăn. Điều này dẫn tôi đến yếu tố thực sự thúc đẩy hạnh phúc, đó là:

4. Hạnh phúc là quá trình trở thành phiên bản lý tưởng của chính bạn

Chạy xong một chặng marathon khiến ta thấy hạnh phúc hơn là ăn một chiếc bánh chocolate. Nuôi dạy một đứa trẻ khiến ta hạnh phúc hơn thắng một ván game. Bắt đầu kinh doanh nhỏ với bạn bè và gắng sức kiếm tiền khiến chúng ta hạnh phúc hơn là mua chiếc máy tính mới.

Và buồn cười ở chỗ cả 3 hoạt động trên đều đòi hỏi rất nhiều công sức, khiến ta phải đặt ra những kỳ vọng cao mà chưa chắc ta đã đáp ứng được. Nhưng chúng cũng mang đến những khoảnh khắc ý nghĩa nhất trong cuộc đời chúng ta. Chúng có đau đớn, có đấu tranh, thậm chí có cả tức giận lẫn tuyệt vọng. Nhưng khi đã vượt qua tất cả những điều đó, ta có thể nhìn lại với ánh mắt đẫm lệ vì cảm động và tự hào.

Vì sao lại như vậy?

Bởi chính những hoạt động kiểu này giúp chúng ta trở thành phiên bản lý tưởng của chính mình. Việc theo đuổi lý tưởng hoàn thiện bản thân mỗi ngày mang lại cho ta hạnh phúc, bất kể niềm vui hay nỗi đau hời hợt bề ngoài, bất kể cảm xúc tích cực hay tiêu cực.

Đây là lý do vì sao có người hạnh phúc trong chiến tranh, nhưng lại có kẻ bất hạnh trong đám cưới của chính mình. Có những người hào hứng làm việc, trong khi số còn lại ghét tiệc tùng. Bởi những đặc điểm họ đang sống cùng không phù hợp với phiên bản lý tưởng mà họ muốn hướng tới.

Kết quả cuối cùng không định nghĩa phiên bản lý tưởng của chúng ta. Ta hạnh phúc không phải vì hoàn thành chặng đua marathon, mà vì ta đạt được một mục tiêu dài hạn mang tính thử thách cao. Ta hạnh phúc không phải vì có đứa con tuyệt vời để đi khoe thiên hạ, mà vì ta đã cống hiến hết mình cho sự trưởng thành của một con người đặc biệt khác. Ta hạnh phúc không phải vì có được uy tín và tiền bạc từ việc kinh doanh, mà vì ta đã nắm tay những người ta tin tưởng để cùng vượt qua mọi khó khăn.

Đây chính là lý do việc cố gắng tỏ ra hạnh phúc chỉ khiến bạn thấy bất hạnh hơn. Bởi chỉ riêng việc bạn phải “cố” để thấy hạnh phúc đã cho thấy bạn chưa sống với phiên bản lý tưởng của mình. Bạn chưa đi theo những phẩm chất của con người bạn mong muốn trở thành. Sau tất cả, nếu bạn đang hành xử theo quá trình trở thành phiên bản bạn mong muốn, thì bạn không cần phải gồng mình để trở nên hạnh phúc.

Đến đây chắc bạn sẽ nghĩ đến những câu nói về việc “đi tìm hạnh phúc trong chính bản thân ta” và “biết đến đâu là đủ.” Bản thân hạnh phúc không nằm ở trong bạn, mà nó xảy ra khi bạn quyết định theo đuổi những gì thuộc về mình.

Cũng chính vì vậy mà hạnh phúc luôn rất thoáng qua. Nhiều người đã đặt ra các mục tiêu lớn cho cuộc đời, đạt được chúng để rồi vẫn cảm thấy mức độ hạnh phúc/bất hạnh tương đồng với nhau. Nếu hỏi những người ấy, họ luôn biết rằng hạnh phúc đang ở gần kề, nó chỉ chờ bạn xuất hiện mà thôi. Dù bạn đang ở đâu trên đường đời, bạn sẽ luôn cảm giác bạn cần thêm một điều gì đó để thật sự hạnh phúc. Nhưng “một điều gì đó” cũng chỉ là ảo ảnh mà thôi.

Đó là bởi phiên bản lý tưởng của chúng ta luôn ở gần kề, nó chỉ cách chúng ta rất ngắn. Ví dụ ta có ước mơ trở thành nhạc sĩ. Và khi thực sự thành nhạc sĩ, ta mơ ước được viết nhạc cho một bộ phim. Và rồi khi được viết nhạc phim, ta lại mong được viết kịch bản. Điều quan trọng không phải là ta đạt được từng thành tựu một, mà là ta luôn hướng tới một tầm cao mới ngày này qua tháng khác. Thành tựu đến rồi sẽ đi, chỉ có chúng ta tiếp tục theo đuổi con đường trở thành phiên bản lý tưởng của chính mình.

Như vậy để tìm kiếm hạnh phúc, thì dường như lời khuyên tốt nhất cũng là lời khuyên đơn giản nhất: Hãy hình dung con người bạn muốn trở thành, và bước dần tới đó. Hãy ước mơ thật lớn và làm điều gì đó - bất kể điều gì giúp bạn tiến gần nó hơn. Thà đi chậm còn hơn đứng yên tại chỗ. Những bước đi dù nhỏ nhưng sẽ thay đổi cảm nhận của bạn về toàn bộ quá trình, giúp bạn được truyền cảm hứng nhiều hơn nữa.

Không cần phải hình dung kết quả của quá trình đó, vì việc này không cần thiết. Giấc mơ hay ảo tưởng chỉ là những công cụ giúp bạn đứng dậy và hành động, còn việc nó có thành thật hay không cũng không quá quan trọng. Vui sống hay buồn sống thì hãy cứ sống trước đã. Đừng cố gắng trở nên hạnh phúc, cứ thế mà bước đi thôi.