Khi chào đời, thế giới này chỉ xoay quanh chúng ta. Một em bé đang quấy khóc sẽ được những người lớn dỗ dành, nhường nhịn vô điều kiện. Lớn lên, ta bắt đầu ý thức về sự hiện diện của mọi người xung quanh, cũng như việc mình không còn là tâm điểm của mọi việc. Nhưng đối với người ái kỷ, họ vẫn chưa thoát khỏi đứa trẻ sơ sinh ấy trong tâm hồn.
Ái kỷ là gì?
Ái kỷ (narcissism) là “thói quen đánh giá quá cao bản thân, đặc biệt là về ngoại hình”. Tuỳ vào lĩnh vực được bàn luận mà ái kỷ có thể mang ý nghĩa và mức độ khác nhau. (Theo từ điển Oxford định nghĩa)
Thuyết phổ biến nhất về nguồn gốc của cái tên ‘narcissism' bắt nguồn từ thần thoại Hy Lạp. Câu chuyện kể về chàng Narcissus có dung mạo tuấn tú, nhưng lại không thể yêu ai. Một ngày nọ thấy bóng mình trên mặt nước, chàng đã say mê bản thân đến mức héo mòn. (Theo Psychology Today)
Ở góc độ tâm lý học, ái kỷ có tên cụ thể là rối loạn nhân cách ái kỷ (Narcissistic Personality Disorder - NPD), được “một hình thức khuếch đại về bản thân trong trí tưởng tượng hoặc thể hiện qua hành vi, đòi hỏi người khác ca tụng và không có sự thấu cảm”.
7 Dấu hiệu của người ái kỷ
1. Người ái kỷ thường xuyên nói dối và phóng đại mọi chuyện
Người ái kỷ có thể nói dối về mọi thứ, chứ không dừng lại ở những vấn đề cá nhân. Họ thêu dệt những câu chuyện theo hướng có lợi cho mình, mục đích là để bảo vệ hình ảnh thể hiện ra bên ngoài. Điều này khác với người thao túng tinh thần (gaslighter) nói dối để thiết lập chủ quyền và sự kiểm soát.
Nếu người bình thường cảm thấy ‘tim đập, chân run’ khi nói dối, thì người ái kỷ lại xem đây là điều giúp họ lấy lại bình tĩnh. Họ thừa hiểu rằng mình đang lừa bịp, nhưng lại không có đủ nhận thức về hậu quả của việc này.
2. Người ái kỷ không bao giờ thừa nhận sai lầm và nổi nóng khi bị chỉ ra
"Anh dựa vào đâu mà nói tôi như thế?"
"Tôi làm vậy bao giờ!”
"Chị thì cũng có tốt đẹp gì."
Những câu nói trên đi kèm với những hành động như đóng cửa thật mạnh, tỏ thái độ cáu gắt,... là những phản ứng thường thấy của người ái kỷ khi nhận lời phê bình của người khác.
Những người ái kỷ vô cùng tự ti. Chính vì vậy, họ ngay lập tức nổi đoá với bất kỳ ai muốn chỉ trích họ. Cách họ phản ứng lại luôn là gây hấn thụ động hoặc công kích cá nhân chứ nhất quyết không chịu trách nhiệm cho sai lầm của mình.
3. Tạo ra hình ảnh sai sự thật về mình
Mặc dù vô cùng tự ti, nhưng người ái kỷ lại luôn muốn được người khác thán phục. Do đó, họ phải che giấu con người ấy bằng cách dựng lên một hình ảnh khác với bản thân mình, tạm gọi là "cái tôi giả" (false-self).
Độ phủ sóng của mạng xã hội đã khiến tình trạng này càng thêm nghiêm trọng. Không dừng lại ở việc làm mọi thứ để gây sự chú ý trên mạng, người ái kỷ còn xem việc bắt nạt trực tuyến (cyberbullying) là một cách để thể hiện sức mạnh của mình.
4. Luôn phá vỡ mọi luật lệ và vượt ranh giới
Người ái kỷ thường phá vỡ luật lệ và chuẩn mực xã hội, chẳng hạn như chen hàng, vượt luật giao thông. Đặc điểm là một sự phiền toái, thậm chí là mối nguy hiểm đối với cộng đồng và chính người ái kỷ đó. Việc một số người Mỹ không tuân thủ các biện pháp phòng chống COVID-19 cũng là biểu hiện của ái kỷ.
Ngoài ra, họ thường xuyên mặc kệ ranh giới mà người khác đặt ra, bao gồm tài sản, không gian cá nhân, suy nghĩ và thời gian. Theo lời nhà tâm lý học: “Nếu bạn là người ái kỷ, bạn sẽ phải có bằng được điều mình muốn. Nếu điều bạn muốn không giống với nguyên tắc, bạn sẽ bỏ qua cả nguyên tắc.”
5. Không có sự cảm thông với người khác
Dù luôn phủ định sai lầm của mình, người ái kỷ lại rất nhanh nhạy trong việc chỉ ra khuyết điểm hoặc đổ lỗi cho người khác. Nói như vậy, không có nghĩa là người ái kỷ không biết thấu cảm. Chính xác hơn, họ không có đủ năng lực để bày tỏ điều ấy. Đôi khi, khả năng bày tỏ sự thấu cảm đã bị vùi lấp bởi bức tường mà người ái kỷ dựng lên để bảo vệ hình ảnh và cái tôi của mình.
6. Người ái kỷ thao túng và lợi dụng người khác
Những người ái kỷ là bậc thầy trong việc thao túng và lợi dụng. Tất cả những việc họ làm, từ tỏ ra là mình 'biết tuốt', có khả năng lo toan mọi thứ, cho đến việc lựa chọn nghề nghiệp đều dẫn tới một mục đích là để điều khiển người khác.
Đặc biệt, việc các bậc cha mẹ ép con cái phải sống theo ý mình, hoàn thành những ước mơ dang dở của họ cũng là một biểu hiện của ái kỷ. Theo lời nhà tâm lý học Michele Leno, “Người ái kỷ biết yêu thương. Tuy nhiên, do họ muốn kiểm soát bạn, tình yêu đó lại mang tính điều kiện và yếu ớt”.
7. Rất dễ bị mắc lừa
Tưởng rằng những người ái kỷ là những kẻ "khôn lỏi", nhưng sự thật là họ lại vô cùng non nớt về nhận thức. Theo tiến sĩ Sam Vankin, những người ái kỷ dễ mắc vào bẫy lừa đảo đầu tư hoặc những việc tương tự. Lý do là họ đã tự xây dựng cho mình một thế giới cổ tích, nơi họ đã định sẵn là toàn năng, được ưu ái và miễn mọi hậu quả. Chính vì vậy, họ bị vỡ mộng khi cuộc đời thật sự lại không như thế.
Họ làm liều vì không cho rằng mình có thể mất mát, đòi hỏi vô lý vì cho rằng mình xứng đáng, và nói dối vì cứ ngỡ rằng chẳng ai nhận ra. Những công thức về nhân sinh của người ái kỷ không phải lúc nào cũng đúng, nhưng họ vẫn cứ làm theo, vì họ cho rằng mình không thể sai được.
Kết
Trừ khi là một bác sĩ tâm lý hoặc nhà tâm lý học, thì không một ai hay điều gì, trong đó bao gồm bài viết này, có thể xác nhận một người có mắc hội chứng rối loạn nhân cách ái kỷ hay không. Trách nhiệm của chúng ta là bảo vệ bản thân trước những người có dấu hiệu trên, cũng như cố gắng kiểm soát lòng tự tôn của mình.