Con giữa có thật sự “bơ vơ”?

Trong bài viết trước về Eldest Daughter Syndrome, chúng ta đã nhìn thấy áp lực và trách nhiệm đeo đẳng những cô con gái đầu lòng, từ việc trở thành “cánh tay nối dài” của cha mẹ đến việc chứng minh bản thân trong xã hội hiện đại. Tuy nhiên, người con đầu không chỉ là đối tượng duy nhất bị ảnh hưởng bởi thứ tự sinh trong gia đình.

Tuy không mang trách nhiệm lớn như con gái đầu lòng, nhưng người con giữa cũng trải qua cảm giác “chạnh lòng” riêng. Đặc biệt khi họ là vị trí trung gian nên thường ít được chú ý hơn trong gia đình, so với con cả và con út. Điều này hình thành những cơ chế và thói quen riêng, ảnh hưởng đến cách họ nhìn nhận bản thân, điều chỉnh hành vi và tương tác với mọi người xung quanh thông qua một khái niệm gọi là Middle Child Syndrome (MCS).

Nguồn gốc Middle Child Syndrome - Hội chứng người con giữa

Khái niệm Middle Child Syndrome được Alfred Adler - nhà tâm lý học người Áo đưa ra trong lý thuyết thứ tự sinh. Trong tác phẩm The Practice and Theory of Individual Psychology xuất bản năm 1924, Adler nhận định rằng thứ tự sinh không chỉ xác định vị trí trong gia đình mà còn để lại những dấu ấn sâu sắc lên tính cách, hành vi và cách mỗi đứa con định vị bản thân chúng trong xã hội.

Theo ông, con giữa thường trải qua cảm giác bị “lãng quên” trong gia đình, bởi người con đầu luôn nhận được sự chú ý nhiều hơn do những kỳ vọng về thành tích, trong khi người con út lại nhận sự quan tâm đặc biệt do được coi là “em bé” trong nhà.

Cảm giác bị bỏ quên này không đến từ lỗi của một cá nhân cụ thể. Tuy nhiên, nó tạo ra một trải nghiệm tuổi thơ đặc biệt, vừa thử thách, vừa hình thành bản lĩnh với người trải qua. Người con giữa thường học cách quan sát và thấu hiểu môi trường xung quanh, tự tìm chỗ đứng trong gia đình mà không làm phật lòng anh chị em hay cha mẹ.

Các nghiên cứu hiện đại, chẳng hạn như bài viết trên trang IIUM Journal of Educational Studies, chỉ ra rằng ảnh hưởng của thứ tự sinh còn phụ thuộc vào cách cha mẹ phân bổ thời gian, mức độ kỳ vọng và số lượng con trong gia đình. Khoảng cách tuổi giữa các con cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành cảm giác thiếu chú ý của người con giữa.

Con giữa có thể phải trải qua những gì?

1. Áp lực cạnh tranh và nghi ngờ bản thân

Con giữa thường phải đối diện cảm giác cạnh tranh âm thầm với anh chị em trong nhà để nhận được sự công nhận. Con đầu nhận lời khen vì thành tích, con út được chăm sóc đặc biệt, còn con giữa phải nỗ lực thầm lặng mà ít khi được nhìn thấy. Áp lực này tích tụ theo thời gian, khiến họ nghi ngờ khả năng bản thân, căng thẳng tâm lý và hình thành cơ chế tự chỉ trích, luôn so sánh mình với người khác.

2. Dễ bỏ qua nhu cầu cá nhân

Con giữa quen kìm nén nhu cầu bản thân để tránh làm người khác thất vọng, dẫn đến việc họ thường bỏ qua cảm xúc và mong muốn riêng. Họ dễ thích nghi, hòa hợp với mọi người nhưng đôi khi cảm thấy cô đơn vì thiếu những khoảnh khắc được quan tâm đặc biệt. Lâu dài, thói quen này ảnh hưởng đến cách họ ra quyết định, từ lựa chọn nghề nghiệp đến các quyết định cá nhân, đôi khi làm họ chùn bước trước nhu cầu thực sự của chính mình.

3. Khó bày tỏ cảm xúc và tìm sự giúp đỡ

Cảm giác thiếu sự chú ý khiến con giữa tự thích ứng với mong đợi của người khác, nhưng lại khó chia sẻ cảm xúc thật, lâu dần tạo ra khoảng cách trong các mối quan hệ thân thiết. Điều này khiến họ đôi khi cảm thấy không thuộc về bất kỳ nơi nào, ngay cả trong chính gia đình, dẫn tới cảm giác cô lập tinh thần và thiếu sự gắn kết sâu sắc với người khác.

Những mặt tích cực của Middle Child Syndrome

Dù trải qua cảm giác ít được chú ý từ gia đình, con giữa vẫn có thể hình thành, phát triển được điểm mạnh riêng giúp họ nổi bật trong xã hội, bao gồm khả năng thích nghi, tư duy linh hoạt, kỹ năng giao tiếp và đồng cảm sâu sắc.

1. Khả năng thích nghi và quan sát tinh tế

Do là người đứng vị trí trung gian của gia đình, con giữa học cách quan sát cẩn thận và điều chỉnh hành vi để tự tìm được chỗ đứng riêng. Họ phát triển khả năng thích nghi linh hoạt trong môi trường xã hội, biết cân nhắc nhiều góc nhìn và đưa ra quyết định hợp lý trong các tình huống phức tạp. Khả năng giữ bình tĩnh trước áp lực cũng giúp họ đối mặt thử thách mà không mất đi sự tự tin và cân bằng cảm xúc.

2. Kỹ năng làm cầu nối

Là người “bạn hiền” của các anh chị em trong nhà, con giữa học cách dung hòa xung đột và thấu hiểu nhu cầu của từng thành viên. Những kỹ năng này giúp họ trở thành người giao tiếp tinh tế, dễ tạo niềm tin và thiện cảm với người khác. Trong nhóm bạn hay môi trường làm việc, họ thường trở thành cầu nối, giúp giải quyết mâu thuẫn một cách hiệu quả và duy trì sự hòa hợp trong các mối quan hệ.

3. Tinh thần tự lập và chủ động tìm kiếm sự công nhận

Thiếu sự chú ý từ gia đình thúc đẩy con giữa chủ động tìm kiếm sự công nhận và xây dựng mạng lưới quan hệ xã hội. Họ học cách quản lý thời gian, tổ chức công việc và phát triển bản thân một cách độc lập. Khả năng tự lực này giúp họ chịu trách nhiệm với quyết định của mình và tạo ra giá trị cá nhân, đồng thời hình thành tinh thần chủ động trong học tập, nghề nghiệp và các lĩnh vực khác của cuộc sống.

4. Đồng cảm sâu sắc

Trải nghiệm cảm giác lạc lõng khiến con giữa phát triển khả năng đồng cảm với người khác. Họ thấu hiểu và quan tâm đến cảm xúc, nhu cầu của mọi người xung quanh, là một người giỏi lắng nghe trong mắt người khác.

5 bước chung sống cùng Middle Child Syndrome

Trải nghiệm cảm giác bị bỏ quên có thể để lại những nỗi niềm khó kể trong lòng người con giữa. Tuy nhiên, nhận ra những nỗi đau này kịp thời và có phương pháp chăm sóc bản thân phù hợp là cách để họ tìm thấy sự cân bằng và giá trị riêng. Không có công thức chuẩn nào, dưới đây chỉ là những bước nhỏ giúp bạn (nếu là con giữa) cảm thấy được thấu hiểu, bớt cô đơn và từng bước tạo ra không gian riêng để sống trọn vẹn hơn.

1. Không phải lỗi của bạn

Điều quan trọng là con giữa nhận ra những cảm giác ít được chú ý từ tuổi thơ không phải là lỗi của bản thân. Khi nhìn nhận nỗi buồn, sự cô đơn và cả những khoảnh khắc bị bỏ lỡ, họ có thể phân biệt giữa nhu cầu thực tế và cảm giác thiếu an toàn. Việc này giúp con giữa thấu hiểu bản thân, dịu lòng và bắt đầu tìm cách chăm sóc tâm hồn mà không cảm thấy tội lỗi hay áp lực.

2. Nói điều bạn nghĩ (và muốn nói)

Chỉ cần thỉnh thoảng nói ra nhu cầu của mình, họ có thể nhận được sự đồng cảm từ người xung quanh. Dần dần, điều này giúp con giữa cảm thấy an toàn hơn khi bày tỏ cảm xúc và tạo kết nối thực sự với gia đình, bạn bè hoặc môi trường xã hội.

3. Không cần cố chứng minh

Đặt ra giới hạn không có nghĩa là ích kỷ, mà là để bảo vệ năng lượng của bản thân. Khi biết chọn lúc nên nói “có” và lúc nên nói “không” một cách đúng mực, con giữa giảm áp lực phải chứng minh bản thân quá mức. Ranh giới giúp họ giữ được sự cân bằng, củng cố lòng tự trọng và giảm căng thẳng, từ đó tạo cảm giác an toàn và tự chủ trong chính cuộc sống hàng ngày.

4. Tìm sự giúp đỡ nếu cần thiết

Nếu đôi lúc cảm thấy quá đơn độc, muốn tâm sự, chia sẻ, đừng ngần ngại làm điều đó với những người bạn tin cậy như bạn thân, anh chị em, hoặc chuyên gia tâm lý. Sự lắng nghe và thấu hiểu mang lại sự nhẹ nhõm và niềm tin, giúp áp lực được xử lý một cách dịu dàng hơn.

5. Và cuối cùng, đừng quên chăm sóc bản thân mình, nhé!

Dành thời gian cho những sở thích, nghỉ ngơi hoặc những hoạt động mang lại niềm vui là cách để con giữa nuôi dưỡng tinh thần. Khi chăm sóc bản thân, họ cảm nhận giá trị và sự ổn định bên trong. Những khoảnh khắc này giúp giảm ảnh hưởng của cảm giác khi ít nhận được sự chú ý từ gia đình, đồng thời tạo động lực để con giữa phát triển, trưởng thành, và sống trọn vẹn với những nhu cầu riêng của chính mình.

Con giữa đôi khi lặng lẽ trong gia đình giữa con đầu đầy trách nhiệm và con út được nâng niu. Nhưng rồi chính sự lặng lẽ ấy làm nên sức mạnh và nét cá tính riêng của bạn nên đừng vội nghĩ mình lạc lõng hay kém quan trọng. Hãy để mọi thứ nhẹ nhàng, thỉnh thoảng được làm những gì mình thích, chia sẻ những điều mình mong muốn. Khi biết trân trọng bản thân theo cách riêng, bạn sẽ thấy vị trí của mình trong gia đình vừa yên bình vừa riêng biệt, và cũng đủ để thấy tự hào về chính mình.