Ăn gì, ăn thế nào để bớt gây hại cho môi trường?

Nhắc đến lối sống bền vững thì không thể không lưu tâm đến vấn đề chế độ ăn uống. Các phương tiện truyền thông liên tục đưa tin về tác hại của sản phẩm nhựa dùng một lần, hay rác thải sinh hoạt không được phân loại đúng cách, nhưng lại đang bỏ quên một vấn đề nhức nhối không kém – ngành nông nghiệp phục vụ bữa ăn hàng ngày của con người.

Theo Trường Y tế Công cộng Harvard T.H. Chan, nông nghiệp là tác nhân số một gây ra các biến đổi về môi trường, bao gồm thay đổi khí hậu, nạn phá rừng, các thiệt hại về đại dương và rạn san hô.

Tháng 12 năm 2018, Nielsen khảo sát nhận thức của mọi người về ảnh hưởng của ngành chăn nuôi đối với biến đổi khí hậu. Có 46% người được khảo sát biết mình nên mua thực phẩm tại địa phương, nhưng chỉ có 16% người nhận thức được ảnh hưởng của ngành chăn nuôi lên môi trường.

Tuy nhiên, một khảo sát khác của Nielsen năm 2015 đã chỉ ra tín hiệu đáng mừng, khi gần 75% người được khảo sát thuộc thế hệ Millennials (những người sinh từ năm 1980 đến đầu thập niên 2000) sẵn sàng thay thế thực phẩm gây ảnh hưởng lên môi trường bằng những thực phẩm bền vững hơn, dù chi phí cao hơn.

Liệu chế độ ăn của bạn có đang gây ảnh hưởng tiêu cực lên môi trường? Hãy cùng điểm qua 11 chế độ ăn phổ biến nhất, được xếp theo thứ tự mức độ bền vững giảm dần.

1. Chế độ ăn “thuần chay” – Vegan Diet

Thuật ngữ “thuần chay” chỉ chế độ ăn thay thế tất cả các sản phẩm động vật bằng trái cây, rau và ngũ cốc. Thậm chí chế độ này còn loại bỏ hoàn toàn những sản phẩm có nguồn gốc từ động vật như dầu cá, mỡ động vật, mật ong,…

Ưu điểm

Một nghiên cứu trên tờ Climatic Change cho thấy chế độ ăn thuần chay gây ra lượng khí thải nhà kính thấp nhất trong số tất cả các chế độ ăn mà các nhà nghiên cứu đã xem xét.

“Nghiên cứu này cho thấy chế độ ăn thuần chay là chế độ ăn uống thân thiện với môi trường nhất”– Hana Kahleova, giám đốc nghiên cứu lâm sàng của Uỷ ban Bác sĩ vì Y khoa có Trách nhiệm (Physicians Committee for Responsible Medicine) tại Washington, cho biết. Đây là tổ chức phi lợi nhuận chuyên nghiên cứu và vận động tăng cường sức khoẻ thông qua dinh dưỡng từ thực vật và giảm thiểu các sản phẩm từ động vật.

Kah cũng cho biết thêm với chế độ ăn này những động vật được tiêu thụ nhiều như cá sẽ có cơ hội cải thiện số lượng đồng thời khiến sự đa dạng hóa ở đại dương quay trở lại.

Nhược điểm

Đây là chế độ ăn uống tương đối khó thực hiện, lựa chọn thực phẩm cũng hạn chế hơn. Những thực phẩm sạch, hữu cơ đều có giá khá đắt đỏ so với chi phí cho một bữa ăn cơ bản. Địa điểm mua thích hợp cũng khó tìm, nên những người theo chế độ này đa phần đều phải tự chuẩn bị bữa ăn.

Bên cạnh đó, mọi người thường có xu hướng ăn uống giống những người thân thiết, điều đó đồng nghĩa quyết tâm của bạn rất dễ bị ảnh hưởng bởi yếu tố ngoại cảnh này.

2. Chế độ ăn chay (hoặc chú trọng thực vật) – Vegetarian Diet

Chế độ ăn chay yêu cầu ít nghiêm khắc hơn chế độ thuần chay. Chế độ này có thành phần thực phẩm chính là thực vật, đồng thời loại bỏ thịt, gia cầm và cá. Nhiều người còn gọi đây là chế độ “chú trọng thực vật” (plant-based).

Ưu điểm

Một nghiên cứu được công bố năm 2018 trên tờ Food Research International cho thấy việc loại bỏ thịt ra khỏi chế độ ăn uống của một người có thể giảm 34% lượng khí thải nhà kính. Đây cũng là chế độ ăn bền vững với môi trường nhất.

Nhược điểm

Chế độ này vẫn còn điều bất cập, chẳng hạn như việc vận chuyển vẫn ảnh hưởng đến môi trường. Theo lời khuyên của Wesley McWhorter – bác sĩ chuyên khoa dinh dưỡng tại Trung tâm Khoa học Y tế Đại học Texas tại Trường Y tế Công cộng Houston – có thể hạn chế điều này bằng cách lập thực đơn dựa theo các loại thực phẩm địa phương hoặc theo mùa. Bạn có thể tìm mua nguyên liệu tại chợ địa phương, hoặc tốt nhất là tự trồng một khu vườn ở sân sau, hoặc trên sân thượng.

3. Chế độ ăn “linh hoạt” – Flexitarian Diet

Chế độ ăn “linh hoạt” là sự kết hợp giữa các thành phần có nguồn gốc từ thực vật và động vật một cách linh hoạt, hợp lý. Thực đơn lý tưởng dành cho những người theo chế độ ăn này bao gồm các loại hạt, đậu, trái cây, rau quả, cùng một lượng vừa phải thịt, cá và sữa chưa qua chế biến.

Ưu điểm

Người theo chế độ ăn này không cần ngưng hoàn toàn việc tiêu thụ các sản phẩm từ thịt. Bạn chỉ cần giảm lượng thịt ăn vào và tăng lượng thực phẩm có nguồn gốc thực vật lên thật nhiều, vậy là đã tạo tác động tích cực đến môi trường rồi. Theo nghiên cứu của 37 nhà khoa học thuộc Ủy Ban EAT-Lancet, đây được xem là chế độ ăn có lợi nhất cho sức khỏe của con người và cả Trái Đất nữa.

Nhược điểm

Vì vẫn sử dụng các sản phẩm từ động vật nên chế độ ăn này không thân thiện với môi trường bằng chế độ ăn chay hoặc thuần chay.

4. Chế độ DASH

DASH là viết tắt của Dietary Approaches to Stop Hypertension (Chế độ ăn ngăn ngừa cao huyết áp) được phát triển với mục đích giảm lượng cholesterol cho những người mắc bệnh cao huyết áp. Theo Mayo Clinic, chế độ ăn DASH khuyến khích mọi người tiêu thụ các loại thực phẩm ít natri và giàu kali, magiê và canxi, như sữa ít béo, rau, trái cây, cá, thịt gia cầm nạc, ngũ cốc nguyên hạt, đồng thời hạn chế thịt đỏ và đường.

Ưu điểm

Việc tiêu thụ thực phẩm từ thực vật, giảm thực phẩm có nguồn gốc động vật là một tín hiệu tốt với môi trường.

Nhược điểm

Chế độ ăn này loại bỏ thịt đỏ nhưng vẫn cho phép tiêu thụ các sản phẩm từ sữa và gia cầm. Đúng là các sản phẩm này tạo ra ít lượng khí thải nhà kính hơn thịt đỏ, nhưng so với các sản phẩm có nguồn gốc thực vật thì chúng vẫn không phải là sự lựa chọn tối ưu.

5. Chế độ ăn Địa Trung Hải

Đây là chế độ ăn chủ yếu tiêu thụ các thành phần từ thực vật, ưu tiên thực phẩm tốt cho sức khỏe tim mạch, chẳng hạn như dầu ô liu và các loại hạt, khuyến khích ăn cá và hạn chế thịt đỏ.

Ưu điểm

Theo một nghiên cứu được công bố trên chuyên trang của Đại học Tim mạch Hoa Kỳ, hạn chế thịt đỏ là một giải pháp tốt, vì thịt bò là tác nhân chính gây ra các vấn đề môi trường. Năm 2013, chuyên trang Sức khoẻ Môi trường cho biết, nếu người Tây Ban Nha chọn chế độ ăn Địa Trung Hải này thì sẽ giảm được 72% hiệu ứng nhà kính, 58% lượng đất canh tác và 52% năng lượng tiêu thụ.

Nhược điểm

Mặc dù ăn cá tốt cho sức khỏe , nhưng không phải lúc nào cũng tốt cho môi trường. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc, 25% trữ lượng cá biển đang bị khai thác quá mức hoặc cạn kiệt.

Vậy nên lựa chọn loại cá nào để tốt cho môi trường? Trang web Monterey Bay Aquarium’s Seafood Watch (có cả ứng dụng) sẽ giúp bạn phân loại cá theo chủng loại và nguồn gốc để xem đó có phải là lựa chọn thân thiện với đại dương hay không. Tốt nhất là nên tìm mua loại cá phổ biến ở địa phương bạn sinh sống, vừa tươi ngon vừa không tốn thêm nhiên liệu vận chuyển, tiện cả đôi đường.

6. Phiên bản “thân thiện môi trường” của chế độ Keto và Atkins

Được phát triển từ phiên bản gốc, phiên bản mới này vẫn giữ các ưu điểm của chế độ ăn Keto và Atkins (sẽ được giải thích chi tiết hơn bên dưới), nhưng được cải thiện để thân thiện hơn với môi trường bằng cách ưu tiên lựa chọn thực phẩm có nguồn gốc thực vật.

Ưu điểm

Trong vài năm qua, theo ông Terri Brownlee, giám đốc dinh dưỡng và sức khoẻ của Công ty Quản lý Bon Appétit, cho biết giảm thiểu sản phẩm từ động vật sẽ giúp ích cho môi trường. Bởi vì các nghiên cứu đã chứng minh rằng quá trình sản xuất thực phẩm từ thực vật tiêu tốn ít nước, đất và năng lượng hơn thực phẩm động vật.

Nhược điểm

Dù phiên bản này của chế độ Keto và Atkins bền vững hơn phiên bản gốc, nhưng chúng vẫn bao gồm các sản phẩm động vật như trứng, sữa chua và phô mai. Theo Tổ chức Tài nguyên Thế giới, những sản phẩm này thuộc nhóm các nhân tố trung bình gây ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu ứng nhà kính.

7. Chế độ ăn Whole30

Whole30 được coi là phiên bản tổng hợp khoa học của các chế độ ăn low carb, detox và cleaning-eat (ăn thực phẩm sạch). Chế độ ăn 30 ngày này khuyến khích tiêu thụ một lượng vừa phải các sản phẩm động vật, rau quả, hải sản, và thịt chưa qua chế biến, loại bỏ thực phẩm chế biến, bao gồm đường, sữa, và bánh mì trong khẩu phần ăn hàng ngày.

Ưu điểm

Việc loại bỏ thực phẩm chế biến, bao gồm thực phẩm đóng hộp và các sản phẩm từ sữa khỏi chế độ ăn uống sẽ giúp tác động tích cực lên môi trường.

Nhược điểm

Tuy nhiên chế độ ăn Whole30 vẫn cho phép tiêu thụ một lượng vừa phải các sản phẩm động vật, chẳng hạn như thịt, hải sản, thịt gia cầm và trứng. Đây đều là những thực phẩm góp phần gây ra các vấn đề về môi trường.

8. Chương trình giảm cân từ các cửa hàng

Hiện nay có nhiều dịch vụ tính toán lượng calo vừa đủ và lên thực đơn ăn uống lành mạnh cho khách hàng.

Ưu điểm

Các phần ăn đã được căn chỉnh phù hợp giúp khách hàng có được một thực đơn ăn uống điều độ, đồng thời giảm lượng thức ăn lãng phí. Khách hàng cũng không cần phải tự tay chuẩn bị thức ăn, phù hợp với những người bận rộn.

Nhược điểm

Tuy nhiên, các dịch vụ này tạo ra một lượng lớn thực phẩm đóng gói và bao bì hộp đựng sử dụng một lần. Yếu tố vận chuyển cũng là một nhân tố gây ảnh hưởng đến môi trường đáng kể.

9. Chế độ Keto và Atkins

Cả hai chế độ ăn này đều rất ít carbohydrate, nhưng có một điểm khác biệt chính giữa hai chế độ: Keto khuyến khích mọi người theo chế độ ăn nhiều chất béo trong khi Atkins có hàm lượng protein cao hơn.

Ưu điểm

Chế độ Keto sử dụng các sản phẩm nhiều chất béo từ thực vật, chẳng hạn như các loại hạt và bơ trong chế độ ăn hàng ngày, đây là một điểm tích cực cho môi trường.

Nhược điểm

Cả hai chế độ này vẫn nặng về chất béo động vật và protein, hai nhân tố có thể gây tác động tiêu cực đến môi trường. Theo một bài báo được đăng tải trên tờ Science năm 2018, các sản phẩm từ thịt là nguyên nhân gây ra nguồn khí metan lớn nhất, góp phần làm nóng lên toàn cầu.

Nhưng điều đó không có nghĩa là sản phẩm từ thực vật nào cũng tốt cho môi trường. Chẳng hạn như việc sản xuất dầu cọ, một thành phần giàu chất béo thường được sử dụng trong chế độ Keto và Atkins, cũng là một tác nhân gây ra nạn phá rừng nhiệt đới trên khắp thế giới.

10. Chế độ ăn Paleo

Nếu bạn vừa muốn duy trì chế độ dinh dưỡng vừa muốn giảm tác động lên môi trường thì Paleo chính là giải pháp dành cho bạn. Paleo được xem là sự nỗ lực để tái tạo một “chế độ ăn uống tối cổ” bằng cách ưu tiên sử dụng trái cây, rau, hải sản tự đánh bắt và thịt từ các loài động vật ăn cỏ.

Ưu điểm

Nếu nơi bạn sống không có điều kiện thuận lợi để tự đánh bắt hải sản, tốt nhất là sử dụng các sản phẩm địa phương hoặc các khu vực lân cận theo mùa, bởi việc vận chuyển thực phẩm cũng gây ra một số tác động nhất định lên môi trường. Việc tận dụng tối đa các phần thịt của động vật cũng giúp hạn chế số lượng thịt bị lãng phí.

Nhược điểm

Chế độ ăn này chỉ là bước khởi đầu để bạn đến gần hơn với chế độ ăn uống “xanh” vì nguồn thực phẩm chính vẫn bao gồm thịt, đặc biệt là thịt đã qua chế biến chẳng hạn như thịt xông khói. Những sản phẩm này đòi hỏi rất nhiều năng lượng hơn để sản xuất.

11. Chế độ ăn thịt

Đây là chế độ ăn thông thường, các thành phần chính có nguồn gốc từ động vật như thịt, cá, trứng, và cả từ thực vật như bơ, sữa chua, phô mai,…

Ưu điểm

Do chế độ ăn này gồm các thành phần có nguồn gốc từ động vật nên về cơ bản không có bất kỳ lợi ích nào cho môi trường cần lưu tâm.

Nhược điểm

Chế độ ăn này không được khuyến khích bởi luôn đi kèm với nhiều tác động tiêu cực lên môi trường. Theo nghiên cứu được công bố trên tờ Climatic Change, trung bình một người ăn thịt góp gấp đôi lượng carbon dioxide mỗi ngày so với người theo chế độ ăn chay hoặc thuần chay.

Các sản phẩm từ thịt cũng gây ra hàng loạt vấn đề cho môi trường như tăng lượng khí thải nhà kính, ô nhiễm nguồn nước và nạn phá rừng cho mục đích chăn nuôi,… Chế độ ăn này được xem là một thảm họa cho môi trường trong tương lai gần.

Bài viết này được thực hiện bởi Moira Lawler trên Everyday Health, chuyển ngữ bởi Eira.

Xem thêm:
[Bài viết] Vì sao việc sống xanh vẫn còn “chậm” ở các đô thị “nhanh”?
[Bài viết] 28 Tips sống xanh cho người bận rộn