Từ No-nê của Suboi, nhìn lại lịch sử concept album

Ngày 15/7 vừa rồi, rapper Suboi cho ra mắt album No-nê. Album với quá trình sản xuất trong ba năm nhận được những lời khen ngợi, chủ yếu là vì concept độc đáo ở mặt hình ảnh và âm thanh.

No-nê, như Suboi đã chia sẻ với truyền thông, là một bản thu chứa chan những “hương vị”.

• Bitter (vị đắng) minh họa việc giữ mối day dứt với quá khứ 

• Spicy (vị cay) biểu thị sự tức giận

• Salty (vị mặn) có nghĩa là trải qua những thay đổi đột ngột của tâm trạng

• Sour (vị chua) tượng trưng cho sự phẫn nộ của một mối quan hệ

• Sweet (vị ngọt) là đại diện cho hạnh phúc.

Những tác phẩm gần đây như No-nê, Hoàng của Hoàng Thùy Linh và Human của Tùng Dương và vô số các album trước đây của âm nhạc Việt mang tinh thần của một  “concept album”. Các concept album thường có một chủ đề nhất định, hoặc cốt truyện liền mạch xuyên suốt tổng thể bản thu. 

Định nghĩa của concept album thường là chủ đề gây tranh cãi. Có những album có thể không mang tính chất kể truyện, song lại dùng các yếu tố quen thuộc như màu sắc, động vật, cảm xúc để nói lên tư tưởng người nghệ sĩ.

Dưới đây là một số những concept album tiêu biểu trong lịch sử âm nhạc.

Pet Sounds của The Beach Boys

Là album tạo cảm hứng cho tác phẩm vĩ đại Sgt Pepper’s Lonely Hearts Club Band của The Beatles. Được mệnh danh như là Citizen Kane của nhạc pop, Pet Sounds (tạm dịch: âm thanh của động vật) của anh em The Beach Boys sản xuất năm 1966 là một trong những concept album tiêu biểu lịch sử psychedelic pop.

Được chỉ đạo bởi “thiên tài” Brian Wilson, Pet Sounds kết hợp những yếu tố psychedelia, jazz, giao hưởng và avant-garde. Đây cũng là một trong các album đầu tiên sử dụng sample tiếng động vật. Theo như Brian và Carl Wilson của nhóm, Pet Sounds được xây dựng với mục đích tái hiện một trải nghiệm những cảm xúc chung của con người: tình yêu, cay đắng, hoài niệm, hỗn loạn và khủng hoảng hiện sinh. 

Ngoài ra, mạch dẫn của 13 ca khúc trong album được gắn kết chặt chẽ từ bài này đến bài khác, như một lời phản hồi tới album Rubber Soul của The Beatles ra mắt vào năm trước đó.

Dưới đây là một cảnh phim trong Mad Men mà các nhân vật sử dụng chất ảo giác LSD và nghe ca khúc I Just Wasn’t Made For These Times trong Pet Sounds:

David Bowie – The Rise and Fall of Ziggy Stardust And the Spiders from Mars

Thiên tài âm nhạc “muôn hình vạn trạng” David Bowie đạt được thành công lớn nhất của mình với album phòng thu thứ 5, The Rise and Fall of Ziggy Stardust And the Spiders from Mars. 

Album đi theo concept mà Bowie hóa thân thành một trong những nhân cách (alter ego) của mình, với tên gọi Ziggy Stardust: một siêu sao nhạc rock ngoài hành tinh. Sứ mệnh của anh cùng ban nhạc của mình là mang lại thông điệp về hòa bình và tình yêu cho nhân loại trong thời kỳ cận tận thế. Một điểm đặc biệt đó là, Ziggy cùng tất cả các nhân vật xuất hiện trong album đều lưỡng tính. 

Ở năm 1972, Ziggy Stardust không chỉ là một tuyên ngôn táo bạo trong thể loại glam rock mà còn đặt ra những tiền đề về tư tưởng, văn hóa và thời trang LGBT+. 

Ca khúc Moonage Daydream cũng đã được sử dụng trong một cảnh phim của Guardians of the Galaxy.

Pink Floyd - Animals 

Animals là bản thu ra mắt năm 1977 của ban nhạc progressive rock Pink Floyd, lấy concept của ba loài động vật khác nhau: lợn, chó, và cừu. Album chịu ảnh hưởng lớn từ cuốn tiểu thuyết Animal Farm của George Orwell. Animal Farm là một tác phẩm ẩn dụ cho nhiều tư tưởng về giai cấp, trong đó tất cả các nhân vật trong truyện đều là các loài động vật.

Mỗi loài trong Animals được dùng một cách hình tượng để chỉ trích các nhóm người nhất định trong xã hội: Pink Floyd ví von tầng lớp tư sản tham lam như những con lợn (pigs), các doanh nhân tàn ác như những con chó (dogs) sẵn sàng làm mọi thứ vì miếng cơm manh áo. Cuối cùng, những con cừu (sheep) ngoan ngoãn nghe lời răm rắp những gì được chỉ dạy là đại diện cho tầng lớp vô sản. 

Animals là một trong “tứ đại” progressive rock của Pink Floyd, bên cạnh ba album khác đó là The Dark Side of The Moon, Wish You Were Here và The Wall.

Sufjan Stevens - Carrie and Lowell

Ra mắt vào tháng 3 năm 2015, album phòng thu thứ bảy của Sufjan Stevens là kết quả của sự ra đi của người mẹ anh và kỷ niệm với những chuyến đi gia đình thời thơ ấu. Album khi ra mắt đã nhận được nhiều lời khen ngợi từ phía các nhà phê bình, trong đó có cả danh hiệu “album indie hay nhất thập kỷ”. 

Có thể so Carrie and Lowell với 808’s and Heartbreaks của Kanye West hoặc Plastic Ono Band của John Lennon về tính cảm xúc cá nhân trong các ca khúc. Carrie and Lowell là hiện thân nỗi đau của Sufjan Stevens, những nước mắt của đứa trẻ vừa mất đi người mẹ gần gũi với mình từ thuở lọt lòng dưới dạng âm nhạc. 

Phản ánh nỗi đau là bìa album mờ mịt hình ảnh mẹ anh và người tình thứ hai, Lowell, được chụp bởi máy ảnh lấy liền Polaroid.

Kendrick Lamar - To Pimp a Butterfly

To Pimp a Butterfly là album phòng thu thứ ba của Kendrick Lamar. Bản thu là một bản tuyên ngôn dành cho một thị trường âm nhạc còn nhiều bất công dành cho các nghệ sĩ da đen. Album mang tầm ảnh hưởng không chỉ ở khâu sản xuất mà còn là ở mặt chính trị xã hội. Trong âm nhạc, nhiều người đã gọi album là Illmatic (một album được đánh giá rất cao ra mắt năm 1994 của Nas) thời hiện đại.

Trong To Pimp A Butterfly, concept về một con sâu bướm hiện xuyên suốt. Thông điệp chính của album mà Kendrick muốn gửi gắm đó là sự hòa giải giữa các giai cấp và sắc tộc. Con sâu bướm chính là ẩn  dụ cho những người da đen).  Bằng sáng tạo, ở đây là nghệ thuật, sâu bướm có thể nâng cao nhận thức của bản thân mình. Kết quả, con sâu bướm sẽ trở thành loài bướm đẹp đẽ, thay vì giết chóc lẫn nhau hoặc các loài (sắc tộc) khác.

Cựu tổng thống Barack Obama đã dành cho album những lời khen ngợi đáng kể vì sự kết hợp nhiều thể loại khác nhau: từ rap, jazz, cho đến cả funk và soul. Những thể loại ấy đều có nguồn gốc từ người da đen. Ta có thể nhìn nhận album như một bức tranh âm nhạc lịch sử vĩ đại dành riêng cho những người da màu.