Cách đây một năm, Marie Kondo nổi lên như một hiện tượng mạng, trở thành bàn tay vàng trong làng dọn dẹp nhà cửa được cư dân mạng noi theo. Chưa dừng lại tại đó, YouTube ghi nhận sự gia tăng của các video dọn dẹp nhà cửa và hướng dẫn các bí kíp sắp xếp đồ đạc. Xu hướng này lan rộng sang cả Instagram, TikTok và được so sánh như “organization porn".
Vậy có gì ở những video chăm sóc nhà cửa gọn gàng mà lại thu hút nhiều sự chú ý của cộng đồng mạng?
Khi xem bằng mắt có tác động như tự tay dọn dẹp
Dọn nhà và sức khỏe tinh thần thật ra có liên quan tới nhau. Một nghiên cứu trên tờ Current Psychology đã cho thấy tình trạng bừa bộn (clutter) có thể tạo ra cảm xúc tiêu cực, đặc biệt là cho phụ nữ. Não bộ liên kết sự lộn xộn với những nhiệm vụ còn dang dở, khiến nó tiết ra cortisol nhiều hơn và gây stress.
Vậy nên, việc dọn dẹp không chỉ để giữ nhà cửa sạch sẽ mà còn mang lại cho ta lợi ích về tinh thần. Nhưng không phải ai cũng chịu đứng dậy, tự tay cầm chổi. Thay vào đó, họ hưởng lợi ích gián tiếp qua các video dọn nhà nhờ hệ thần kinh phản chiếu (mirror neuron).
Hệ thần kinh này khiến việc theo dõi hành động của một người tạo ra phản ứng thần kinh giống như mình đang tự làm việc đó. Tương tự, xem các video dọn nhà cũng tác động về mặt cảm xúc và tinh thần như khi ta tự tay dọn dẹp. Cụ thể là:
Giải tỏa căng thẳng
Khi chứng kiến một quang cảnh bừa bãi, vỏ não thị giác của chúng ta bị choáng ngợp, gây mất tập trung. Lúc này não tiết ra nhiều cortisol hơn, cũng chính là nguyên nhân gây căng thẳng. Việc đứng lên dọn dẹp, hoặc đỡ tốn sức hơn là xem ai đó dọn nhà cửa cũng giúp “xả stress" khi nó đem lại một không gian gọn gàng cho tầm mắt, giúp việc xử lý thông tin trong não được trơn tru hơn.
Nhà tâm lý học Reid Wilson, tác giả cuốn sách Stopping the Noise in Your Head: The New Way to Overcome Anxiety and Worry về đối phó với lo âu cũng cho rằng, việc xem một người khác dọn dẹp có thế chiếm nhiều không gian trong bộ nhớ của chúng ta. Điều này vô tình giúp ta quên đi sự lo lắng và căng thẳng của mình.
Tạo cảm giác thư giãn như nghe ASMR
Theo giáo sư Craig Richard tại Đại học Shenandoah,Virginia, việc xem video nhà sạch tương tự như khi coi một video ASMR. Những nội dung về dọn dẹp nhà cửa cũng thường đính kèm các âm thanh chân thực tới rùng mình. Lúc này, các tế bào thần kinh phản chiếu còn liên kết với hệ cảm giác thân thể và vỏ não vận động (motor cortex) giúp hiện thực hóa hình ảnh làm việc nhà, khuếch đại cảm xúc ASMR.
ASMR đã được chứng minh là đem lại cảm giác tích cực cho người xem. Nó giúp não bộ tiết ra dopamine, endorphin, oxytocin hoặc serotonin – những chất dẫn truyền thần kinh tạo ra cảm giác vui vẻ và hạnh phúc.
Tạo cảm giác làm chủ tình hình
Theo các nhà tâm lý học, những người luôn nhắc về việc dọn dẹp thường có dấu hiệu của sự bất ổn về mặt tinh thần. Đặc biệt trong những thời điểm khủng hoảng và đảo lộn nhịp sống, cảm giác không thể tự làm chủ còn gây ra những bức bối rõ rệt hơn.
Nhà tâm lý học Alicia Clark khuyên rằng cách tốt nhất để kiểm soát nỗi bất an trên là tìm điều gì đó mà mình có khả năng kiểm soát được. Trong trường hợp này, việc nhìn những màn “hô biến" nhà cửa tinh tươm chính là phương án hoàn hảo.
Xem video dọn nhà để trì hoãn việc dọn dẹp
Trì hoãn xảy ra khi ta muốn cố tình né tránh một điều gì đó gây khó chịu – chính là chuyện dọn nhà. Đôi khi các video dọn dẹp tạo ra hình ảnh hào nhoáng về một căn nhà sạch sẽ và cuộc sống ngăn nắp, thứ có thể đang trái ngược với thực tại.
Những video này càng hoàn hảo, kỳ vọng của người xem về việc cải tạo căn nhà mình càng cao, cuối cùng người xem sẽ càng trì hoãn. Nó trở thành vấn đề còn tồn đọng, và thay vì giải quyết, ta lại có xu hướng “mơ mộng” về viễn cảnh đã hoàn thành nhiệm vụ.
Theo Vox, đây chính là điều mà Marie Kondo đã tận dụng. Thay vì thật sự hướng dẫn chúng ta dọn dẹp nhà cửa, Marie Kondo “bán" cho chúng ta một giấc mơ đẹp về cuộc sống gọn gàng. Đương nhiên, xem những video dọn dẹp nhà cửa sẽ không khiến ta cảm thấy bị đe dọa như khi phải bắt tay vào thực hiện.