Tiền tip (hay tiền boa) vốn là nền văn hoá đa quốc gia, ở mỗi nơi đều có những lối ứng xử và cách thức riêng để trả phần tiền này. Ở Mỹ hay các nước Trung Đông, tiền tip là khoản mặc định bạn phải trả cho phục vụ. Ngược lại, ở một số quốc gia, như Nhật Bản, Italy,... việc trả tiền tip đôi khi bị xem là hành vi bất lịch sự.
Tuy nhiên, nhìn thấy những bất lợi tiền tip mang lại, nhiều nhà hàng tại Mỹ đã ban hành lệnh cấm đối với văn hoá tiền tip và chuyển hẳn sang hướng thu thêm phí dịch vụ.
Gây ra sự bất công về thu nhập nhân viên
Chúng ta thường tip cho phục vụ hay bartender nhưng lại bỏ quên những người ở ‘phía sau’ như đầu bếp, nhân viên dọn vệ sinh, tạp vụ,... Điều này gây nên sự chênh lệch lớn trong thu nhập giữa các nhân viên.
Đồng thời, tại Mỹ, những nhân viên nhận tip (tipped employee) có mức lương tối thiểu rất thấp, nguồn thu nhập chính của họ đến từ tip. Tuy nhiên, vì tip không phải ‘lương cứng’, những nhân viên này hoàn toàn không có nguồn thu nhập ổn định. Một nghiên cứu chỉ ra rằng trong năm 2014, tỷ lệ nghèo đói trong nhân viên nhận tip là 13%, gấp đôi tỷ lệ nhân viên không nhận tip.
Bị xâm hại tình dục, hoặc bị mất khoản tiền tip
Những nhân viên nhận tip thường là nạn nhân của nạn xâm hại tình dục tại các nhà hàng. Tuy nhiên, họ không dám lên tiếng tố cáo hay cãi khách hàng vì nỗi sợ mất đi khoản tiền tip vốn đã ít ỏi.
Đặc biệt, theo thống kê, môi trường nhà hàng là nơi bị nhận nhiều tố cáo về nạn xâm hại tình dục nhất. | Nguồn: Unsplash.
Một thống kê cho biết có khoảng 78% nhân viên nữ nhận tip bị khách hàng xâm hại tình dục, từ những lời tán tỉnh cho đến những hành động táo bạo hơn như hôn hay sờ soạng. Đặc biệt, theo thống kê, môi trường nhà hàng là nơi bị nhận nhiều tố cáo về nạn xâm hại tình dục nhất.
Tạo ra sự phân biệt đối xử
Vấn đề trả tiền tip tạo ra sự phân biệt về ngoại hình, tuổi tác, giới tính,... trước hết giữa nhân viên với nhau. Trong một khảo sát, Michael Lynn chỉ ra rằng những nữ phục vụ dưới 30 tuổi và có ngoại hình cuốn hút thường nhận được nhiều tip hơn những nhân viên khác.
Không dừng lại ở đó, với niềm tin khách hàng nam hào phóng hơn khi tip, nhân viên nhà hàng đối xử với họ tốt hơn với khách hàng nữ, khách hàng lớn tuổi hoặc trẻ em.
Tiền tip không phản ánh chất lượng dịch vụ
Nhiều người cho rằng tiền tip phản ánh mối quan hệ 2 chiều giữa khách hàng - người cung cấp dịch vụ. Khách hàng sẽ tip nhiều hơn nếu dịch vụ xuất sắc. Đồng thời, nhân viên được tip nhiều sẽ phục vụ chu đáo hơn.
Tuy nhiên, nhà nghiên cứu Michael Lynn đã chứng minh khách hàng trả tiền tip ‘tuỳ tâm’ thông qua việc khảo sát những người thụ hưởng dịch vụ như nhau. Dù chất lượng dịch vụ tốt đến mấy, vẫn có thể có những người trả ít hoặc thậm chí không tip.
Gánh nặng lên khách hàng về khoản tip phải trả
Thông thường, khoản tiền tip nên dao động từ 10% - 20% tổng hoá đơn tuỳ vào khả năng tài chính và mức độ hài lòng của khách hàng. Thế nhưng, câu hỏi ‘Mình tip thế này đã đủ chưa?’ luôn là vấn đề làm họ phải ‘căng não’.
Trên một podcast về vấn đề tiền tip, nhà kinh tế học Steven Levitt trên đã bày tỏ sự không thoải mái khi phải đong đếm khoản tip phải trả là bao nhiêu. Vì vậy, ông thường tự xách hành lý ở khách sạn, sân bay,... để tránh ‘dây dưa’ vào các tình huống liên quan đến tiền tip.
Có nên thay tiền tip bằng phí dịch vụ?
Nhận ra tác động tiêu cực của tiền tip, nhiều nhà hàng đã chủ động cấm nhân viên nhận tiền tip và chuyển sang thu phí dịch vụ từ 10% - 20%.
So với tiền tip, phí dịch vụ mang lại các lợi ích sau:
- Tại một số nhà hàng, nếu khách hàng không hài lòng với chất lượng phục vụ, họ có thể khiếu nại và không cần trả phí dịch vụ. Nhờ vậy chất lượng nhà hàng luôn được khách hàng phản ánh đúng.
- Thay vì được gửi riêng cho một nhân viên, số tiền ấy được đưa thẳng vào thu nhập của nhà hàng. Nhờ vậy, tất cả các nhân viên trong nhà hàng đều được trả lương xứng đáng và công bằng.
- Phí dịch vụ giúp thu nhập của nhà hàng được ổn định. Qua đó, chủ nhà hàng có thể đảm bảo về bảo hiểm, lương thất nghiệp,... cho nhân viên.
- Việc bãi bỏ văn hoá tiền tip giúp mọi người đối xử với nhau công bằng hơn, giữa nhân viên - nhân viên hay nhân viên - khách hàng.
Nhận ra tác động tiêu cực của tiền tip, nhiều nhà hàng đã chủ động cấm nhân viên nhận tiền tip và chuyển sang thu phí dịch vụ từ 10% - 20%. | Nguồn: Unsplash.
Tuy nhiên, mô hình không nhận tip (tipless model) mang đến cho nhà hàng nhiều khó khăn. Những nhà hàng này không giữ chân được những nhân viên mong muốn nhận tiền tip. Đồng thời, chủ nhà hàng phải trả thêm 20% - 30% thuế thu nhập so với nhà hàng thông thường.
Hiện nay tại Việt Nam, đã có các nhà hàng thêm khoản phí dịch vụ vào tổng hoá đơn. Nhưng một số khách hàng, cho dù biết điều đó hay không, vẫn gửi riêng tiền tip cho phục vụ.
Ngoài ra, nếu không áp dụng phí dịch vụ, các nhà hàng thường áp dụng hình thức tip jar . Lọ hoặc hộp đựng tip được đặt ở quầy thu ngân hoặc quầy bar để khách hàng nào có nhu cầu có thể công khai gửi tiền tip.