Gần đây tôi có thực hiện một cuộc phỏng vấn với nghệ sĩ Indie Marzuz xuất bản trên Vietcetera. Tôi đã nghe lại một lượt các bài hit của cô và dừng lại khá lâu ở ca khúc 3 phút. Bài hát miêu tả một người nghệ sĩ đang tự đặt những câu hỏi về sự sáng tạo; đặc biệt hơn, sự tự do trong sáng tạo.
Trong 3 phút, Marzuz hát "và bài hát này chỉ dài 3 phút. Vậy thôi cho bao tâm tư ngày đêm trở trăn tìm kiếm một cái tên." Chính câu hát này đã gợi cảm hứng cho tôi đi tìm lời đáp cho câu hỏi: Tại sao một bài nhạc pop thường dài 3 phút?
Lịch sử hơn 100 năm “công thức vàng 3 phút”
Bài hát dài 3 phút (a three-minute pop song) mô tả âm nhạc đại chúng dựa trên thời lượng chạy trung bình của một ca khúc (đĩa đơn) điển hình. Tuy nhiên, có cả một lịch sử thú vị đằng sau chuyện hầu hết các ca khúc hiện đại thường dài khoảng 3 phút. Hai lý do nguyên thủy tác động trực tiếp đến độ dài của một ca khúc gồm:
- Sự hạn chế về mặt công nghệ; cụ thể là đĩa than.
- Radio chỉ chấp nhận ca khúc có độ dài dưới 3 phút 15 giây.
Đầu thập niên 1900 (thế kỷ 20), các bài hát gần như được phát hành trên đĩa than 10-inch, với tốc độ quay 78 rpm. Chính vì điều này, mỗi bài hát chỉ được phép có độ dài khoảng 3 - 5 phút. "Nếu bài hát dài hơn như thế, rãnh đĩa than sẽ gần sát lại với nhau. Chất lượng âm thanh vì thế mà giảm xuống." Thomas Tierney, Giám đốc của Sony Music Archives Library chia sẻ.
Sự hạn chế của công nghệ đã kéo theo sự hạn chế về mặt độ dài một bài hát vào khoảng đầu thế kỷ 20. Ngoài ra, các nghệ sĩ cũng phải sáng tạo nhưng ca khúc ngắn nếu họ muốn sáng tác của mình được phát trên Radio. "Vào ngày đó, nếu bạn ghi âm một bài hát dài hơn 3 phút 15 giây, đài sẽ không phát ca khúc của bạn." Tierney chia sẻ.
50 năm trước, một ca khúc muốn trở thành hit bắt buộc phải được yêu cầu và phát sóng nhiều trên Radio. Ví dụ như, bài hit You've Lost That Lovin' Feelin' của Righteous Brothers có độ dài 3:45 phút đã phải cắt xuống thành 3:05 phút để được xuất hiện trên sóng.
50 năm sau, các bài hát pop được phát nhiều nhất cũng có dung lượng trong khoảng 3 phút. Nó trở thành độ dài tiêu chuẩn cho một bài nhạc pop được ngành công nghiệp ghi âm công nhận.
Album 1989 thành công vang dội về cả mặt thương mại lẫn nghệ thuật của Taylor Swift là một ví dụ điển hình. Đĩa nhạc bao gồm 13 track, trong đó có 10 ca khúc có thời lượng trong khoảng 3 phút. Hai bài hát "lạc loài" dài trên 4 phút của album này gồm This Love và Clean.
Trang Billboard thống kê, các ca khúc thuộc top 10 tại Mỹ có độ dài trung bình khoảng 3 phút 36 giây (2018). Sau một năm, độ dài các bài hát lọt top giảm đi 26 giây, còn lại 3 phút 10 giây. Đây được xem là thời lượng ngắn nhất của những bài hit trong những năm gần đây.
3 phút “vàng” và những sai khác ở hiện tại
Ngày nay, định dạng kỹ thuật số (digital) và dịch vụ nghe nhạc trực tuyến (streaming) gần như thay đổi cách vận hành của ngành công nghiệp ghi âm. Các bài hát có thể thành hit không còn bó buộc vào công nghệ hay nhà đài. Vậy tại sao một bài nhạc pop không được vượt quá độ dài tiêu chuẩn.
Roisin O'Connor từng viết trên Independent, "3 phút. Theo lý thuyết mà nói, đó là khoảng thời gian để một nhạc sĩ tạo ra kiệt tác bằng ca từ lẫn giai điệu. Và rồi, sự sáng tạo này len lỏi vào tâm thức của người nghe nhạc."
Trước hết, có một quy ước ngầm rằng các bài hát nhạc pop phải ngắn gọn. Kể từ khi Elvis Presley bước vào Sun Studio cầm mic lên ghi âm hay khi Taylor Swift thu âm những ca khúc định nhất đều tuân thủ quy tắc này.
Nhạc pop cũng được định nghĩa là loại hình nghệ thuật được đánh giá dựa trên sự hài lòng tức thì hơn độ sắc hay tuổi thọ của nó. 3 phút cũng là thời lượng hoàn hảo đủ để khiến người nghe nhạc hồi hộp, phấn khích và muốn nghe lại thêm nhiều lần nữa.
Tuy nhiên, độ dài của một bài hát có thể không phải lúc nào cũng khoảng 3 phút. Không ít nghệ sĩ trong lịch sử đã tạo ra những bản ghi âm dài hơn hoặc ngắn hơn. Việc này có thể đến từ thiên hướng cá nhân hoặc sự tác động từ bên ngoài (sự lớn mạnh của Tiktok là một ví dụ).
Không ít bài hát dài trên 10 phút, 20 phút
Những nghệ sĩ vĩ đại nhất của ngành công nghiệp âm nhạc từng thu âm bài hát có độ dài 20 phút, 10 phút. Trong đó Rush và Jimi Hendrix đã từng ghi âm ca khúc dài khoảng 20 phút. Một loạt nghệ sĩ, ban nhạc có tầm ảnh hưởng như Pink Floyd, Led Zeppelin và Bob Dylan đều từng thu âm những ca khúc dài 10 phút.
Gần đây, một số nghệ sĩ độc lập cũng cho ra mắt những bản nhạc có độ dài vượt quá tiêu chuẩn. Trong đó, nữ ca sĩ Lana Del Rey từng ra mắt ca khúc Venice B*tch có độ dài khoảng 10 phút trong album Norman F***ing Rockwell (2019).
Lana Del Rey ngỏ ý với người quản lý muốn phát hành đĩa đơn này nhưng ngay lập tức bị chặn lại. "Bài hát dài 10 phút, lại còn có tên là Venice B*tch nữa. Hãy làm một bài hát pop thông thường dài vài ba phút được không?" Nữ ca sĩ đáp lại, "Sẽ có vài người muốn lái xe vòng vòng dâu đó 10 phút, đắm chìm trong những điệu guitar điện đến lạc lối."
Trào lưu làm nhạc dài 1 phút, 30 giây
Các bản nhạc ngắn có độ dài khoảng 1 đến 2 phút thường được tìm thấy trong các mixtape của các nghệ sĩ. Đa số các bài hát của cố rapper XXXTentacion đều có độ dài dưới 3 phút. Trong đó, những bài hát như Jocelyn Flores, Depression & Obsession, Revenge có thời lượng khoảng 2 phút nhưng lại được yêu thích đặc biệt.
Nhạc sĩ Mark Chistopher Lee từng thốt lên, "chúa ơi, bài này sao mà dài thế." Cái sự “dài thế” mà anh nói ở đây là một bài hát dài 3 phút. Lee nói, một bài hát dài 30 giây vẫn có thể hoàn hảo, là đỉnh cao âm nhạc nếu biết gọt dũa thích hợp. Lee và ban nhạc The Pocket Gods đã thu âm album 100X30 the Future of Music. Đĩa nhạc gồm các bài hát có độ dài trung bình từ 30 đến 39 giây.
Thời lượng của một ca khúc trở nên ngắn hơn còn có thể đến từ sự tác động của nền tảng phát nhạc lẫn thói quen của công chúng. Trong đó, các ứng dụng như TikTok, Reel (Instagram), YouTube (bao gồm cả YouTube Short) không chỉ tác động đến marketing mà còn ở cả xu hướng làm nhạc cũng như thói quen thưởng thức của công chúng.
Nghiên cứu cho thấy khán giả có xu hướng xem các nội dung ngắn (15 giây, 30 giây) trên mạng xã hội. Trong khi đó, các nội dung này thường chứa một đoạn nhạc có cùng thời lượng. Chính vì thế, nếu xu hướng sản xuất bài hát có thời lượng ngắn và cực ngắn thực sự đang và sẽ tiếp tục được chú ý.
Tạm kết
Tất nhiên, một siêu phẩm âm nhạc không bị định chế bởi thời lượng. 3 phút có thể là thời lượng tuyệt vời để tạo ra một bài hát tuyệt vời, nhưng đồng thời, 5 phút hay 10 phút, 20 phút cũng có thể làm được điều đó.