Người lớn thường nghĩ văn học thiếu nhi chỉ toàn những điều trong trẻo và ngọt ngào. Nhưng ẩn phía sau những trang sách tưởng chừng nhẹ bẫng ấy, nhiều tác giả đã không ngần ngại chạm đến một trong những chủ đề khó nói nhất - cái chết.
Ngạc nhiên là, khi nói về cái chết, văn học thiếu nhi dường như không hề bi lụy hay tuyệt vọng, mà dám nhìn thẳng vào nó như một phần không thể thiếu trong hành trình sống của mỗi người.
1. The Big Wave - Pearl S. Buck
Lấy bối cảnh tại một làng chài ven biển, The Big Wave nhìn thẳng vào sự mong manh của phận người trước sức mạnh hủy diệt của thiên nhiên. “Con sóng lớn” tượng trưng cho cái chết - nó đến một cách bất ngờ, không khoan nhượng mà lạnh lùng cướp đi sinh mạng cả gia đình cậu bé Jiya. Chứng kiến bi kịch của người bạn thân, cậu bé Kino không khỏi băn khoăn về ý nghĩa thực sự của sự sống và cái chết.
Bằng lối kể chuyện giàu hình ảnh, The Big Wave mở ra những lát cắt sâu sắc về mất mát, đau thương và nghị lực vượt qua nghịch cảnh của con người. Giữa khung cảnh tàn khốc ấy, ta nhận ra rằng chính vì phải đối diện với ranh giới mong manh giữa sống và chết, con người mới thật sự học cách trân quý từng khoảnh khắc trong đời, tìm thấy sức mạnh cùng lòng can đảm để tiếp tục bước đi.
“Liệu ta sẽ sống như thế nào nếu biết mình sẽ chết?” là một câu hỏi triết học không dễ trả lời, nhưng lại được khám phá một cách khéo léo qua hành trình trưởng thành của hai cậu bé. Dù cái chết có thể đến bất ngờ và tàn khốc, thì sự sống vẫn như một mầm cây, lặng lẽ nhưng bền bỉ vươn lên để tiếp tục sinh ra trái ngọt.
2. Annie and the Old One - Miska Miles
Bà của Annie nói với ba mẹ cô bé một chuyện kỳ lạ: khi tấm thảm mới được hoàn tất, bà sẽ “về với Đất Mẹ”. Không muốn bà rời đi, Annie quyết định trì hoãn việc dệt thảm bằng mọi cách... nhưng vẫn bị phát hiện. Cuối cùng, khi được bà giải thích sự kết nối kỳ diệu giữa sự sống và cái chết, Annie hiểu ra và không còn cố níu giữ thời gian nữa.
Cùng chạm đến việc chấp nhận cái chết như một phần không thể tránh khỏi của tự nhiên như The Big Wave, Annie and the Old One lại cho thấy một cách tiếp cận khác, giàu chiêm nghiệm và nhẹ nhàng hơn. Không tìm cách “vượt thắng” cái chết, Annie and the Old One mời gọi độc giả nhìn nhận sự hòa hợp giữa con người và tự nhiên trong cùng một đích đến của cuộc đời.
Quan điểm về vòng tuần hoàn giữa con người và tự nhiên đã tồn tại qua nhiều nền văn hóa, từ niềm tin về “Đất Mẹ sinh dưỡng” đến “bụi tro trở về với bụi tro”. Thông điệp của tác phẩm không tập trung vào câu hỏi “Ta sẽ đi về đâu sau cái chết?”, mà nhìn nhận ý nghĩa của cái chết như một sự trở về, về với những gì nguyên thủy và tận cùng nhất. Sự sống và cái chết như một vòng tuần hoàn, và những gì con người có thể làm tốt nhất là đón nhận và chuẩn bị cho cái chết của chính mình khi tới lúc.
Thật khó để tưởng tượng một cuốn sách thiếu nhi có thể truyền tải thông điệp phức tạp và trừu tượng đến vậy, nhưng Annie and the Old One đã làm được. Bằng một lối kể nhẹ nhàng và sâu lắng, bằng hình ảnh sa mạc, cát, hoa xương rồng, ánh mặt trời lặn và cả bằng nhịp điệu chậm rãi của cuộc sống người Navajo. Annie and the Old One nhắc nhở rằng tình yêu không kết thúc khi một người ra đi. Sự bất tử không có nghĩa là không bao giờ chết, mà là mãi mãi tồn tại trong những gì ta để lại trên thế gian này, sau khi chết đi.
3. A Taste of Blackberries - Doris Buchanan Smith
A Taste of Blackberries mang lại cảm giác như khi ăn một giỏ mâm xôi: ngọt ngào xen lẫn vị chua và chát nhẹ nơi đầu lưỡi.
Truyện theo chân một cậu bé (tác giả cố tình không đặt tên) và bạn thân nhất của cậu - Jamie. Họ cùng nhau trộm táo, thi chạy và làm đủ trò ngốc nghếch mà tuổi thơ ai cũng từng mơ ước. Nhưng rồi trong một buổi chiều bình thường, Jamie bị ong đốt. Cậu bé ngã xuống, co giật, và không bao giờ tỉnh dậy nữa. “Dị ứng”, một từ nghe vô hại đến thế đã cướp đi tất cả.
Cái chết của Jamie dẫn nhân vật chính bước vào hành trình tìm lời giải cho khoảng trống vô tận trong lòng cậu. Làm sao người bạn thân nhất của mình có thể biến mất mãi mãi? Làm sao những thứ từng thuộc về hai người - trò chơi dưới nắng, vị ngọt của những trái mâm xôi Jamie thích, lại có thể tiếp tục mà không có cậu ấy? Thế giới vẫn quay, mặt trời vẫn mọc, nhưng còn Jamie?
Doris B. Smith không đưa ra câu trả lời tuyệt đối nào, và điều đó làm nên cái hay riêng của quyển sách. Người đọc, dù ở bất kỳ độ tuổi nào, cũng có thể đồng cảm khi đọc về những cảm giác trống rỗng, tội lỗi, và bối rối khi đối mặt với sự ra đi đột ngột của một người thân yêu. Cái chết đến vội vã như mộng mị, cướp đi những điều ta yêu và để lại những câu hỏi không thể trả lời. Và rồi ta nhận ra, bài học đầu tiên để bước tiếp là chấp nhận rằng có những điều vốn không thể lý giải nổi. Đôi khi, cách ta nhớ về một người qua những khoảnh khắc nhỏ bé chính là cách mạnh mẽ nhất để nói rằng “Mình nhớ bạn. Mình vẫn ở đây. Tình bạn của chúng ta vẫn còn đây.”
4. Bridge to Terabithia - Katherine Paterson
Một cậu bé khép kín và sợ giao tiếp, một cô bé cá tính và sôi nổi, một tình bạn đẹp thay đổi con người, một mùa hè diệu kỳ kết thúc theo cách không ai mong muốn nhất.
Khác với những tựa sách ở trên, Bridge to Terabithia không chỉ tập trung nói về cái chết. Ra đời vào năm 1977, cuốn sách được xem là một trong những tác phẩm kinh điển của văn học hư cấu dành cho thiếu nhi. Đây trước hết là câu chuyện về sức mạnh của trí tưởng tượng, lòng can đảm và những phức tạp của việc trưởng thành. Chiếc cầu dây leo không chỉ là lối vào xứ sở thần tiên, mà còn là biểu tượng cho sự kết nối giữa hai con người, giữa thực tại và tưởng tượng, giữa quá khứ và tương lai, giữa nỗi sợ và lòng dũng cảm.
Và trong quá trình đó, cậu bé Jess đã phải đối mặt với điều không đứa trẻ nào sẵn sàng. Thế giới thần tiên của Bridge to Terabithia không thể bảo vệ Jess khỏi sự thật phũ phàng của cái chết. Cái chết không có ngoại lệ cho bất kỳ ai, và sự sống mỏng giòn như một chiếc lá khô trong bàn tay Thần Chết. Katherine Paterson không vòng vèo, không tô vẽ, mà dẫn người đọc đi cùng Jess qua từng cung bậc cảm xúc chân thực của bất lực, hoang mang, tức giận, và rồi rất chậm rãi, trở lại bằng hi vọng vào tương lai.
Bridge to Terabithia chắc chắn không dễ đọc khi ta biết trước điều gì sẽ diễn ra vào đoạn kết. Thế nhưng nó không chỉ là một câu chuyện về cái chết, mà về cách chúng ta tiếp tục sống ngay cả khi trái tim đang còn rỉ máu. Đó chính là bài học trưởng thành đau đớn nhưng cần thiết nhất.
5. Beat the Turtle Drum - Constance C Greene
Lặng lẽ mà sâu sắc, một câu chuyện về tuổi thơ và nỗi mất mát được kể qua ánh nhìn trong trẻo của Kate - 13 tuổi.
Cuốn sách xoay quanh hai chị em Kate và Joss trong một mùa hè tưởng chừng vô tư, với ước mơ, những trò vui đùa, những câu chuyện phiếm về hàng xóm và cả những rung động tuổi mới lớn. Bi kịch ập đến khi Joss qua đời trong một tai nạn bất ngờ, để lại Kate đối mặt với nỗi đau và những dự định dang dở.
Ít ai biết được rằng, Beat the Turtle Drum được lấy cảm hứng từ chính trải nghiệm thời thơ ấu của Greene về cái chết của một người em gái. Có lẽ vì vậy mà cách Greene miêu tả cái chết toát lên sự giản dị mà chân thật. Bà không cố gắng triết lý hay tô vẽ cảm xúc; thay vào đó, nỗi đau được thể hiện qua những khoảng lặng, những câu hỏi vụng về và cả sự bối rối của một đứa trẻ chưa biết cách gọi tên nỗi buồn. Qua lời kể của Kate, ta cảm nhận được sự thật trần trụi nhất về cái chết: nó không kết thúc, mà thay đổi vĩnh viễn thế giới của người ở lại.
Beat the Turtle Drum không cố mang lại sự an ủi dễ dàng. Nhưng nó cũng chỉ ra rằng: đau buồn có thể là khởi đầu cho việc hiểu được ý nghĩa thực sự của thời gian, mất mát và tình yêu. Chân thành và cảm động, nó nhắc nhở rằng ta có thể học cách tiếp tục sống hướng về tương lai: “vẫn thở, vẫn nhìn thấy mọi thứ,” dù ai đó ra đi mãi mãi.
Những câu chuyện về cái chết trong văn học thiếu nhi không chỉ dành cho trẻ em, mà còn là lời nhắc nhở dịu dàng cho những người “đã từng là trẻ em”. Rằng đau buồn không phải là điều cần vội vàng vượt qua. Rằng mất mát không đồng nghĩa với quên lãng. Rằng tình yêu không kết thúc khi ai đó ra đi, mà tiếp tục tồn tại trong ký ức và trong cách chúng ta chọn tiếp tục sống. Để chúng ta sống trọn vẹn và yêu thương hết mình trong sự sống này.