Bài viết đã được đổi tiêu đề từ "Có bao nhiêu Hạo Nam còn sống?" thành "Bi kịch lọt trụ: Bao nhiêu trẻ em nghèo còn sống?"
Đã qua những ngày thót tim, thôi thì đành chấp nhận rằng điều kỳ diệu đã không xảy ra.
Nhưng tôi không đành lòng khi nhìn tấm hình tưởng tượng rằng bé đã sang thế giới bên kia. Nơi ấy, con đang chạy nhảy vui chơi trên cánh đồng có bóng bay, thay vì lẻn vào kiếm sắt vụn trái phép trên công trường đang thi công.
Bởi thế giới bên kia ấy lẽ ra phải là thế giới hiện tại mới đúng chứ?
Gia đình nghèo của Hạo Nam
Câu chuyện của Hạo Nam có rất nhiều điều khiến ta phải cân nhắc cả hai chiều: an toàn thi công của chủ công trình, ý thức người dân với tài sản của công trường, ý thức người dân với an toàn cuộc sống, kỹ năng đánh giá rủi ro của trẻ em, thậm chí nhiều người quy một phần trách nhiệm cho cha mẹ…vv.
Tuy nhiên, khía cạnh đau lòng nhất có lẽ là chữ “nghèo”. Điều đau đớn nhất là Hạo Nam đã không gặp nạn khi đang chơi đùa với bạn bè mà mất mạng khi đang "đi làm kiếm tiền".
Khác với việc trẻ con gom giấy vụn hay bán nước chanh để thêm tiền mua đồ chơi hay bỏ lợn tiết kiệm, Hạo Nam sinh ra trong một gia đình thiếu thốn. Căn nhà của ba mẹ bé rách nát với những ô cửa che bằng nhiều miếng nhựa rúm ró.
Chiều 31/12, bé cùng bạn bè đã lẻn vào công trường để nhặt sắt vụn mới mục đích có được 60k tiền học võ. Lần nhặt sắt đầu tiên bé kiếm được 21k, và bé đã khoe với mẹ rằng mẹ không cần phải cho con tiền học nữa.
Cái nghèo đa chiều của 5 triệu trẻ em Việt Nam
Nghèo đa chiều tức là không chỉ nghèo tiền mà còn bị thiệt thòi về 8 khía cạnh cơ bản của cuộc sống như: Dinh dưỡng, y tế, nhà ở, môi trường, tiếp cận thông tin, lao động trẻ em và đăng ký hành chính.
Bé Hạo Nam thuộc tổng số hơn 5 triệu trẻ em Việt Nam nghèo đa chiều (nghèo ở ít nhất 2 khía cạnh, theo thông tin và định nghĩa của UNICEF).
Bé 10 tuổi mà chỉ nặng có 20kg, nhỏ và có thể là thiếu dinh dưỡng đến mức nhiều người cho rằng việc bé lọt chân vào miệng ống có đường kính 25cm là điều không thể.
Bé cũng nghèo về mặt “cơ sở nhà ở”, nếu nhìn vào cái chòi rách tươm mà gia đình bé đang trú ngụ.
Bé cũng nghèo về mặt “tiếp cận thông tin” khi những chương trình miễn phí tiền học, trợ giúp xã hội, những khoản thu "vì người nghèo" ta vẫn đóng cho tổ trưởng dân phố đã không đến đúng đối tượng, giải quyết đúng việc cần làm.
Đó là ta còn chưa biết liệu bé có nghèo về mặt y tế (được khám chữa bệnh, được tránh ảnh hưởng từ chất kích thích và việc hít khói thuốc thứ cấp từ người lớn), liệu bé có nghèo về mặt môi trường (có hố xí hợp vệ sinh, được dùng nước sạch, sống xa nơi xả rác thải, không hít khí ô nhiễm từ các công trình xây dựng và giao thông…), liệu bé có nghèo về mặt lao động (bé có phải góp công sức vào việc kiếm tiền trong tổng thu nhập của gia đình không).
Chúng ta làm được gì?
Chúng ta có thể than khóc, nhưng thật bất nhẫn nếu drama này nhanh chóng trôi qua như bao drama khác. Sáng nay mở Facebook ra, các dòng tin về bé đã mất hẳn và thiên hạ đã lại chú tâm vào bàn tán câu chuyện hai ông sư chuyển thù thành bạn.
Nhưng sự thật là còn hơn 5 triệu bé Hạo Nam vẫn đang sống, vẫn còn đang thở, vẫn còn đang “vươn tay chờ được kéo lên” nhưng không có được sự chú ý toàn tâm toàn lực của chính quyền, báo chí và người dân.
Việc giải quyết một cách có hệ thống có lẽ thuộc về trách nhiệm của nhà nước/ người làm chính sách. Tuy nhiên, những cá nhân như mỗi chúng ta có thể chung tay để quá trình đó BỀN VỮNG hơn và đi lên từ cái gốc của văn minh.
Ví dụ, để giải quyết cái nghèo của trẻ con, mỗi chúng ta hoàn toàn có thể bắt đầu từ những điều nhỏ bé như việc cân nhắc thái độ của chính mình với cái nghèo.
- Đó là việc cân nhắc khi cho các bé dùng những thứ đồ sang trọng đắt tiền lúc đi học hay đi chơi cùng bạn bè.
- Đó là việc chú ý dạy các bé cách cư xử với đồng tiền, để không coi đó là đương nhiên, để không cho rằng đó là minh chứng của sự ưu tú cá nhân, để không vô tình hay cố ý làm tổn thương bạn bè cùng lứa.
- Đó là việc Tết này ta dạy bé rằng tiền mừng tuổi là tiền "lấy may" chứ không phải tiền "thu nhập" dịp Tết, rằng bé tuyệt đối không nên mở phong bao lì xì trước mặt người mừng, rằng có khi gom lại cuối ngày mở ra để không cần biết ai mừng nhiều hay ít, rằng nếu thay tiền bằng một cuốn sách thì đó cũng là lựa chọn tuyệt vời.
- Khi bé lớn lên và đến tuổi có khả năng sinh học để sinh con, đó cũng là việc bé cần hiểu giá trị thực tế của đồng tiền và sự sai lầm của tư tưởng “trời sinh voi sinh cỏ”. Tiền tuy không đảm bảo sẽ có hạnh phúc nhưng không có tiền thì hạnh phúc chỉ càng bấp bênh.
- Đó là việc dạy các bé khả năng thấu cảm, đặt mình vào vị trí kẻ khác, sẻ chia và lắng nghe. Đó là những hành động có tổ chức hoặc tự phát khi chúng ta chứng kiến nhiều câu chuyện các bé hò nhau giúp đỡ bạn bè mà không làm họ tự ti hoặc xấu hổ.
- Đó là việc chúng ta cân nhắc thái độ với những khoản đóng góp mang tiếng là “tự nguyện” nhưng kỳ thực là bắt buộc ở trường học. Đó là khi ban phụ huynh không gọi thẳng tên và bắt một bà mẹ nghèo đi xe đạp đứng lên trong cuộc họp mà sỉ nhục chị vì chị không đóng tiền đủ thì “không nên cho con theo lớp này”. Đó là khi những học sinh nghèo nhận trợ giúp nhưng được giáo viên ý tứ giấu tên.
- Thậm chí đó cũng là việc chúng ta cân nhắc để ít đôi co, trả giá, mặc cả từng mấy trăm đồng với các tiểu thương để chứng minh mình biết giá. Trong khi đó, ta lại bo/ tip một khoản lớn khi đi ăn hàng hoặc dùng dịch vụ đắt tiền để chứng minh mình chơi đẹp.
Liệu khi ta “bòn nơi khố rách đãi nơi quần hồng” như thế, có ai trong số những kẻ buôn thúng bán mẹt kia là cha mẹ của một Hạo Nam cảm thấy khó khăn với 60k tiền học võ cho con? - Đó là việc ta cân nhắc góp tiền cho các tổ chức cứu trợ trẻ em với tầm nhìn bền vững chứ không chỉ dừng lại ở vài thùng mì tôm hay những cách trợ giúp kiểu cho cá chứ không cho cần. Đó là khi ta cân nhắc những tổ chức có cách làm việc minh bạch, sao kê đầy đủ để tiền đến đúng nơi cần đến.
Rất mong các bạn tiếp tục viết tiếp danh sách trên, bởi có lẽ còn nhiều cách nữa để mỗi cá nhân chúng ta gián tiếp trở thành một cánh tay kéo những Hạo Nam khác ra khỏi cái ống sâu hoắm, chật chội và ngột ngạt của sự nghèo.
Cánh đồng mơ ước của Hạo Nam không nên chỉ tồn tại trong trí tưởng tượng kiểu AQ của người lớn chúng ta trong phút giây bất lực.
Bởi cánh đồng ấy có thực, nó chỉ không dành cho những đứa trẻ nghèo đa chiều, nghèo đủ thứ như Hạo Nam.