“Theo đuổi Memento Mori suốt 5 năm qua, tóc anh cũng bạc đi đôi chút. Anh muốn đi nhuộm lại tóc trước khi đến với BIFF.” - Đạo diễn Marcus Mạnh Cường Vũ nói, khi ngồi lại cùng chúng tôi trước lúc lên đường sang Busan, Hàn Quốc tham dự liên hoan phim vào ngày 05/10 này.
“Thế anh còn chuẩn bị gì khác nữa?” tôi hỏi. “Có chứ! Visa cho thành viên đoàn làm phim, trang phục, quà cho ban tổ chức… và nhiều thứ khác nữa” - Marcus chia sẻ, “Công việc chuẩn bị rất nhiều, rất tốn thời gian nhưng anh lại không có một kỳ vọng cụ thể. Đến được LHP Busan cũng là một thành công rồi.”
Cuộc trò chuyện của chúng tôi cứ “nhát gừng” như vậy, cho đến khi trở lại điểm khởi đầu, lúc anh Marcus chia sẻ về quyết định “nhảy sang” làm phim với vai trò biên kịch, đạo diễn. Anh cũng cũng chia sẻ nhiều điều xung quanh quá trình làm phim mang ý nghĩa cộng đồng là Memento Mori: Đất.
Trước khi làm phim Memento Mori: Đất, anh làm gì?
Tôi là một người yêu và đam mê điện ảnh từ nhỏ. Điện ảnh đã dẫn dắt đời sống của tôi trong cuộc đời này. Tuy nhiên tôi chưa từng suy nghĩ một ngày nào đó sẽ trở thành đạo diễn. Điều này đến rất tự nhiên và cả không tự nhiên.
Tôi từng là một người viết về điện ảnh. Thời điểm tôi viết nhiều về lĩnh vực này nhất là lúc đang sống ở châu Âu. Công việc này cho tôi cơ hội tiếp cận với những liên hoan phim hàng đầu thế giới như Berlin, Cannes, Venice.
Sau đó, tôi làm công việc giám tuyển phim, tổ chức liên hoan phim YxineFF (2010 - 2014.) Đây là một sân chơi được đánh giá cao không chỉ ở Việt Nam mà còn ở cả trong khu vực và trên thế giới.
Vào năm 2016, tôi có cơ hội tham gia 2 dự án phim truyện dài gồm Đảo của dân ngụ cư (đạo diễn Hồng Ánh) và Thị Mai của đạo diễn nữ người Tây Ban Nha, Patricia Ferreira. Ở hai dự án này tôi tham gia với những vai trò khác nhau như góp phần viết kịch bản, sản xuất... Từ năm 2017 tôi quyết định sẽ sống chính tại Việt Nam, và tham gia nhiều công việc liên quan đến điện ảnh, đặc biệt là về kịch bản.
Thế anh đến với bộ phim dài đầu tay như thế nào?
Thực ra concept (ý tưởng) của Memento Mori gồm có 3 câu chuyện và được đặt tên lần lượt Đất, Nước và Lửa. Nếu chỉ kể toàn bộ 3 câu chuyện này trong một bộ phim thì hẳn nhiên sẽ cấu trúc của riêng nó. Theo concept đầu tiên về mặt kịch bản, tôi định kể 3 câu chuyện trong 1 bộ phim. Khi đó, phần phim Đất sắp phát hành tới đây sẽ nằm ở giữa bộ phim.
Nhưng mọi thứ thay đổi, và bây giờ chúng tôi có bộ phim đầu tiên Đất để ra mắt khán giả. Một dự án cộng đồng và dựa vào nguồn lực cộng đồng rất khó để triển khai, trước hết là thiếu kinh phí. Bởi vì nguồn kinh phí rất hạn hẹp nên chúng tôi phải liệu cơm gắp mắm sao cho hiệu quả nhất có thể.
Phim Đất được quay trước vì câu chuyện rất tập trung, số lượng nhân vật ít và bối cảnh cũng không quá khó để thực hiện. Ví dụ như phim Lửa mà chúng tôi sẽ thực hiện cuối cùng trong bộ 3 tác phẩm này sẽ có rất nhiều nhân vật và đòi hỏi điều kiện sản xuất, cũng như các vấn đề liên quan nhiều hơn. Phim Nước lại khó hơn nữa khi một phần câu chuyện diễn ra ở bối cảnh nước ngoài.
Các tuyến câu chuyện của mỗi bộ phim sẽ phần nào liên quan đến nhau. Các nhân vật của câu chuyện này sẽ đóng một vai trò nhất định ở các bộ phim khác. Ví dụ như trong phim Đất có nhân vân Hà, sẽ xuất hiện trong phim Nước tiếp sau đây; hay nhân vật Liên trong phim Đất sẽ xuất hiện trong bộ phim Lửa.
Quá trình thực hiện bộ phim đầu tay của anh như thế nào?
Bộ phim này được quay rải rác trong nhiều năm, bắt đầu từ khoảng cuối năm 2019 và sau đó là năm 2020. Nếu đi theo một vòng tuần hoàn chúng ta sẽ đi từ Đất rồi đến Nước, Lửa... Đấy cũng là lý do khiến tôi đặt chùm 3 phim theo thứ tự này. Đó cũng là có chủ đích của tôi.
Memento Mori: Đất là bộ phim dài đầu tay, vì thế nó có cả những khó khăn và thuận lợi. Thuận lợi ở chỗ, vì là phim đầu tay nên tôi dồn mọi thứ tâm huyết cho nó. Tôi cố gắng bằng tất cả nguồn lực mình có để có thể làm được tác phẩm này.
Nó là một bộ phim nhỏ, độc lập và có thông điệp. Nó không phải là một bộ phim thuần túy nghệ thuật để thể hiện rằng tôi đây là tác giả làm phim có ngôn ngữ điện ảnh riêng biệt. Dù vậy, tôi là người tạo ra tác phẩm nên dấu ấn của bản thân trong tác phẩm là chắc chắn có.
Khi xác định làm dự án Memento Mori: Đất, mọi người đều đã quyết định thành lập một doanh nghiệp xã hội. Chúng tôi cho rằng, trong trường hợp dự án đem lại nhuận thì bằng cách nào đó sẽ gửi lại xã hội dưới những hình thức khác nhau.
Một thuận lợi khác là tôi có network tương đối rộng về điện ảnh tại Việt Nam. Các anh chị đều biết điều tôi muốn làm là hướng đến phát triển điện ảnh trẻ Việt Nam; bao gồm cả xây dựng cộng đồng và giúp đỡ phát hiện "những tiếng nói mới."
Khó khăn khi làm phim đến chủ yếu từ nguồn vốn rất hữu hạn. Và tất nhiên, khó khăn còn ở lòng kiên trì theo đuổi cuối cùng hay không?
Trong suốt 5 năm qua đi cùng Memento Mori tôi cũng đã có lúc không kiên trì. Làm gì thì cũng phải kiên trì, tôi nghĩ vậy đấy. Có những lúc cảm thấy cô đơn trên đường đi và tự tìm cách vượt qua nó. Vì thế mọi người cần tìm được cho mình những người đồng hành, nhất là một trợ lý sản xuất giỏi và một đạo diễn hình ảnh (DOP) có thể hiểu được ý đồ của mình.
So với các dự án phim truyện độc lập khác ở Việt Nam, 5 năm để làm phim liệu có phải là dài?
So với các dự án phim độc lập khác của Việt Nam mà tôi biết như của Phạm Ngọc Lân hay Lê Bảo, Trần Thanh Huy còn mất thời gian lâu hơn phim của tôi rất nhiều.
Như Phạm Ngọc Lân chẳng hạn, bạn ấy vừa kết thúc quay phim tại Hà Nội cho tác phẩm đầu tay. Lân còn một phần quay tại Đức vào tháng 11 tới đây. Dự án phim truyện dài này bắt đầu từ năm 2015, 2016 cho đến bây giờ vẫn đang thực hiện phần quay.
Làm phim nghĩa là phụ thuộc nhiều vào điều kiện sản xuất, vào cơ hội mà mình có được cũng như quy mô của dự án. Bộ phim của Phạm Ngọc Lân là một dự án lớn, có sự hợp tác của quốc tế, nó đòi hỏi vấn đề về hậu cần nhiều hơn.
Cái khó của tôi là muốn làm một bộ phim có thông điệp, có giá trị về mặt xã hội. Trong khi bối cảnh chung về làm phim tại Việt Nam mọi người dường như quên điều này.
Tại sao anh thực hiện 1 bộ phim có giá trị về mặt xã hội thay vì 1 tác phẩm đậm tính cá nhân hay hấp dẫn doanh thu?
Tôi không có mục tiêu ở cả hai hướng như bạn nói. Ban đầu tôi còn không có ý định làm một đạo diễn cơ mà. Thực ra tôi bắt đầu Memento Mori: Đất với một dự án sân khấu và đến một lúc nào đó tôi nghĩ bản thân mình cần biến nó thành điện ảnh.
Tôi không có hình dung ban đầu về sự nghiệp của mình: việc trở thành một nhà làm phim tên tuổi; hay nổi tiếng làm phim vì độc lạ, có doanh thu cao.... Đây là một điều khiến tôi cảm thấy mình không tự nhiên khi trở thành một đạo diễn. Sự không tự nhiên này theo tôi, lại là một sự sắp đặt nào đó.
Tôi chỉ có một mục tiêu duy nhất là làm ra những tác phẩm điện ảnh để truyền tải thông điệp vô cùng quan trọng của cuốn sách Điểm đến của cuộc đời (tác giả Đặng Hoàng Giang.) Mục tiêu khác của tôi là bộ phim cùng thông điệp mình muốn truyền tải, hãy nhớ ta đang sống, đến với nhiều người nhất có thể.
Thế thì anh có kỳ vọng như thế nào về bộ phim đầu tay này?
Như đã nói, kỳ vọng duy nhất của tôi là bộ phim đến được với nhiều khán giả. Nó có thể là ở ngoài rạp, hay bằng một cách nào đó. Phát hành phim ở các nền tảng khác nhau hay mang phim đến chiếu ở các bệnh viện cũng là điều tôi hướng đến.
Hiện tại Memento Mori đang tạo ra một chiến dịch 100.000 thông điệp sống và muốn mang đến các bệnh nhân và người nhà bệnh nhân ung thư. Vì thế, sau khi phim chiếu ở rạp thì bộ phim sẽ trực tiếp đến với các bệnh nhân ung thư và người thân.
Những kỳ vọng như phim tham dự liên hoan phim như Busan, Viet Film Fest… thì gần như không có. Mỗi liên hoan phim quốc tế có cách chọn phim khác nhau; và mỗi năm, mặt bằng phim được lựa chọn tại các liên hoan phim cũng khác nhau.
Nhưng phim của anh đã đến với BIFF và còn tranh giải ở hạng mục quan trọng là New Currents?
Phim của tôi may mắn lọt vào mắt xanh của những liên hoan phim lớn thế giới nhưng tôi cũng không có kỳ vọng đạt giải thưởng, hay công nhận. Vì thế, tôi rất bất ngờ và hạnh phúc khi liên hoan phim Busan chọn tác phẩm của mình vào hạng mục New Currents. Và còn bất ngờ hơn nữa khi đây là bộ phim Việt Nam duy nhất tham dự LHP.
Thực ra khi tiến hành làm phim ở giai đoạn đầu tiên, tôi đã lên kế hoạch một hành trình như thế nào khi phát hành. Trong kế hoạch, tôi dự định sẽ world premiere ở một LHP Quốc tế nào đó. Và nếu đây là kỳ vọng như bạn nói thì tôi thực sự đã đạt được rồi.
Những bộ phim nhắm đến các LHP quốc tế đều có một hành trình cụ thể. Khán giả trong nước thường có ít cơ hội tiếp cận hơn với các bộ phim này hoặc đến mãi sau này rất lâu mới được tiếp cận với bộ phim. Vì thế, có thể nói Memento Mori: Đất là bộ phim đầu tiên mà khán giả trong nước và khán giả thế giới cùng lúc được đón xem.
Sau khi đến Busan rồi thì bộ phim sẽ có một một trình của riêng nó đến với các LHP quốc tế khác. Thế anh có kỳ vọng phim đoạt giải tại Busan không? - Một số người hỏi tôi như vậy. Tôi trả lời một cách thực tình, tôi chẳng có kỳ vọng nào hết. Bây giờ cứ thật là thoải mái, hồn nhiên như một đứa trẻ đón nhận bất cứ điều gì đang đến.
Ở hiện tại, quan niệm của anh về một tác phẩm điện ảnh là như thế nào?
Với tôi, tác phẩm điện ảnh thực sự là một phương tiện truyền thông. Mục tiêu của tôi là truyền đi một thông điệp quan trọng: Hãy nhớ rằng ta đang sống đến với tất cả mọi người. Hơn nữa, tôi lại hiểu biết về điện ảnh nên điều này lại càng tự nhiên hơn.
Trong con đường đang đi, tôi thấy những người khác đang không chọn giống tôi. Kêu gọi cộng đồng để thực hiện một bộ phim là vô cùng khó. Đã có một số bạn thử nghiệm trước đây nhưng sau đó phải dừng lại hoặc không ra tác phẩm, hay tìm cách trả lại phần đóng góp cho cộng đồng.
Có vẻ anh khác với những đạo diễn khác, ở cả cách thể hiện lẫn mục tiêu trong điện ảnh?
Đối với tôi, Việt Nam là một nền điện ảnh vẫn còn nhỏ bé, mỗi năm chỉ sản xuất được đâu đó khoảng 50 tác phẩm. Điều này đồng nghĩa với việc chưa đủ tác phẩm để mỗi tuần ra mắt một bộ phim mới.
Chúng ta vẫn còn thiếu nhiều thứ và tất cả các khâu: nhân sự, quy trình tổ chức sản xuất cho đến các điều luật bảo vệ, phát hành và cạnh tranh lành mạnh. Thêm nữa, còn phải nói đến việc thưởng thức điện ảnh ở ngoài rạp hiện nay theo như mình hiểu đang tập trung ở các đô thị lớn, chưa đến được các vùng sâu vùng xa.
Với một nền điện ảnh tương đối nhỏ như vậy, các nhà phim trẻ sẽ có cả cơ hội lẫn thách thức. Thách thức họ sẽ có ít điều kiện để thực hành, để có được những người đi trước cố vấn. Tôi biết có rất nhiều bạn trẻ loay hoay với nghề này.
Vì thế trong suốt nhiều năm qua tôi luôn tìm cách tạo ra sự “cọ sát” cho các bạn làm phim trẻ của Việt Nam. Tôi tìm cách cho họ thấy các tác phẩm của các tác giả trẻ trên thế giới thế nào và tác phẩm của mình đang sao? Sự cọ sát này sẽ giúp họ nhận biết được đang đứng ở đâu, có thể phát triển như thế nào?
Mỗi người đang đi một con đường riêng của mình. Đây là một điều vô cùng tốt và không có một kịch bản chung cho tất cả các cách tiếp cận điện ảnh.
Chúng ta không thể nói quy trình làm phim độc lập là như thế nào? Mỗi dự án phim lại đòi hỏi một sự điều chỉnh, một sự chuyển hóa khác nhau.
Các nhà làm phim trẻ ít nhiều đã có tác phẩm đầu tiên của mình đi ra thế giới hay được công nhận theo một cách nào đó (giải thưởng, doanh thu….) Chúng ta nên hiểu rằng ngoài sự may mắn ai cũng cần có nhưng bản thân nội lực của mỗi người cũng rất nhiều.
Họ đạt được một điều gì đó bởi trước hết họ biết mình muốn gì? Và sau đó họ cũng biết cần gì ở người khác.
Sau 5 năm làm bộ phim đầu tay, anh nhận ra được điều gì?
Khi nhìn lại quá trình 5 năm đã qua tôi nhận ra, thời gian không chờ đợi ai bao giờ cả. Và quan trọng hơn, tôi đã không bỏ phí 5 năm của mình vừa qua. Về mặt vật lý có thể tôi đã già đi, đã tàn tạ nhưng về mặt tinh thần, tôi đã giàu có hơn rất nhiều.
Sự giàu có này cho thấy tôi thấy rằng, mỗi khoảnh khắc còn được sống, còn được hít thở đều rất giá trị. Vì thế, tôi trân trọng mọi thứ đang đến. Tôi không dám nói rằng sẽ đến, vì nó ở thì tương lai hẵng còn quá xa xôi.
Cảm nhận về thời gian là một điều rất quan trọng trong đời sống của chúng ta. Sau hành trình 5 năm vừa qua, tôi thấy bản thân mỗi người và ngay cả tôi phải tin vào trực giác của mình.
Trong hành trình mình đi sẽ có những người làm lung lay ý chí của mình. Vì thế, dù cho như thế nào cũng phải rất kiên định, phải xác tín với điều mình làm thì mới đi tiếp được.
Hành trình tiếp theo của anh sẽ như thế nào?
Làm bộ phim đầu tiên đã khó rồi nhưng làm bộ phim thứ 2 còn khó hơn. Nó vừa thách thức vừa là may mắn bởi ngay từ đâu tôi đã quyết định sẽ thực hiện ít nhất 3 bộ phim. Và có thể, sau khi thực hiện 3 bộ phim này mình sẽ biến mất khỏi thế giới.
Nhưng trên hết, lúc nào tôi cũng có thể tiếp tục bởi đã có kế hoạch để bước tới.