Nobel Văn chương là giải thưởng danh giá nhất của văn chương thế giới có lịch sử hàng trăm năm. Các tác giả đoạt giải thường rất khó đoán trước. Có nhiều cây bút được coi là ứng cử viên nhiều lần, nhiều năm mà vẫn chưa được trao như: Umberto Eco, Milan Kundera, Haruki Murakami (Nhật Bản) hay Anne Carson, Maryse Condé
Tháng 9 hàng năm, trước thềm giải thưởng, người ta đưa ra những tên tuổi nổi trội, dĩ nhiên, thường kèm phân tích và đánh giá. Rồi bỏ phiếu cho người có thể trúng giải. Đã có năm, dân mạng giành "thắng lợi". Nghĩa là đa số trong họ bỏ phiếu cho cây bút được Viện hàn lâm Thụy Điển tôn vinh vào đầu tháng mười.
Một mùa Nobel nữa lại đến, liệu Nobel năm nay có thể sẽ thoát khỏi hội chứng “thiên vị châu Âu” và “thiên vị giới mày râu”, như cách giới phê bình văn học vẫn lên tiếng bao năm nay?
Nobel Văn chương các năm trước và những câu chuyện bên lề
Nếu có một giải thưởng nào khiến những văn sĩ chính chuyên giật mình và ngỡ ngàng nhất thì chắc hẳn phải kể đến Nobel Văn chương 2016 được trao cho “lãng tử du ca" Bob Dylan. Viện Hàn lâm Thuỵ Điển đưa ra lý do rằng: “Vì đã tạo nên những biểu đạt đầy chất thơ trong truyền thống âm nhạc vĩ đại của nước Mỹ”.
Nhìn lại 5 mùa Nobel Văn học gần nhất, Uỷ ban Nobel hẳn là những người thích tạo nên những cơn sóng gió và cả những tranh cãi. Năm 2017, khi độc giả còn đang cãi nhau xem Haruki Murakami có được vinh danh không, thì người được gọi tên lại là Kazuo Ishiguro - một nhà văn gốc Nhật cũng có sách bán chạy không kém.
Năm 2018, Tokarczuk được coi là một tác giả “nhạy cảm” về mặt chính trị trong xã hội Ba Lan. Bà hay đưa ra những cái nhìn mang tính phản biện về chính lịch sử đất nước mình cũng đã được vinh danh.
Một năm đỉnh điểm nữ quyền và chống phân biệt chủng tộc là 2019, Nobel chọn mặt gửi vàng một người đàn ông Âu châu da trắng “cổ điển”, nhưng lý lịch lắm vấn đề về chính trị: Peter Handke.
Trước đó, khi chúc mừng chiến thắng của Patrick Modiano, chính Handke đã nhận xét rằng, giải thưởng này “bạ ai trao nấy” và vì thế, “lợi bất cập hại”. Việc Viện Hàn lâm Thụy Điển trao Nobel văn học cho chính Handke được đánh giá như một nước cờ cao tay.
2021, một năm của những chia rẽ, bất an và thay đổi trên khắp thế giới, độc giả lại ngóng đợi giải thưởng văn học danh giá bậc nhất này. Liệu nó thực sự công bằng, những cái tên xứng đáng và đang được hi vọng có giành chiến thắng?
Chúng ta mong đợi gì ở Nobel Văn chương 2021?
Mong đợi đầu tiên, chắc phải kể đến người hâm mộ của những nhà văn đứng trong danh sách chờ đã từ lâu. Người Nhật có một câu đùa rằng, mùa thu ở Nhật Bản chỉ có thể bắt đầu khi Haruki Murakami trượt Nobel văn học. Còn người hâm mộ của ông lại cho rằng, phải chăng Ủy ban Nobel đã đánh giá thấp Haruki Murakami?
Điều này có đúng hay không, bây giờ chúng ta chưa thể khẳng định điều đó. Bởi lẽ danh sách đề cử giải Nobel chỉ được tiết lộ sau 50 năm, tức là danh sách đề cử từ năm 2020 phải chờ ít nhất đến năm 2070 mới có thể biết được. Chúng ta chỉ biết rằng, với Nobel văn học 2021, có lẽ mùa thu ở Nhật Bản sẽ bắt đầu sớm thôi.
Bên cạnh Haruki Murakami, cái tên khác cũng rất được mong chờ năm nay là nữ sĩ Annie Ernaux - một trong những nhà văn được ngợi ca nhiều nhất nước Pháp. Như thông lệ hàng năm, trước thềm giải thưởng, nhà cái Ladbrokes, công ty cá cược nổi tiếng của Anh mở phiên cá cược người sẽ thắng giải cao nhất.
Năm nay, tỉ lệ đặt cược được dồn vào Annie Ernaux với những tác phẩm về đời sống thường ngày ở đất nước của những chiếc bánh croissant. Liệu rằng sau nữ sĩ Louise Gluck năm 2020, văn đàn 2021 sẽ lại xôn xao với cái tên của một phái nữ?
Ngoài ra, có rất nhiều gương mặt trong làng văn chương đang được lần lượt gọi tên như nhà thơ Canada Anne Carson, tiểu thuyết gia Nga Ludmila Ulitskaya, nhà văn Canada Margaret Atwood, tiểu thuyết gia người Guadeloupe Maryse Condé và tác giả người Kenya Ngũgĩ wa Thiong'o.
Các nhà văn châu Phi và da màu vẫn thường bị thất thế trong cuộc đua của những giải thưởng lớn. Nếu như cái tên Ngũgĩ wa Thiong’o được xướng lên vào năm nay, hẳn độc giả sẽ thấy nhiều hơn những làn gió mới trong giới viết văn. Còn nhà phê bình Obi Wali dưới suối vàng cũng yên tâm rút lại bài báo “Ngõ cụt” của văn chương châu Phi.
Nhiều người lạc quan và mơ mộng hẳn cũng đang chờ đợi một nhà thơ sẽ dành chiến thắng năm nay. Chiến thắng của Louise Glück năm ngoái đã xoá đi định kiến về Nobel Văn học xao nhãng thơ, xao nhãng phái đẹp.
Tổn thương, mất mát, bất hạnh, vỡ mộng, chán chường trong tình yêu, trong quan hệ gia đình xã hội, trong sứ mệnh làm người… đều được đề cập chân thực và mới lạ, sáng tỏ và rung động trong thơ bà. Những chủ đề đó, đến năm nay hẳn vẫn còn nhiều sức hút trong bối cảnh đại dịch.
Nhưng nếu chỉ nhìn vào danh sách của nhà cái, hẳn câu chuyện sẽ chẳng có gì bất ngờ. Viện Hàn lâm Thuỵ Điển luôn biết cách làm các nhà cái bất ngờ. Năm 2020, người chiến thắng Louise Glück, chỉ có tỷ lệ cược 25/1. Năm 2019 (công bố 2020) Olga Tokarczuk có tỷ lệ cược 10/1. Và năm 2020, Peter Handke có tỷ lệ 20/1.
Dự đoán cũng chỉ để cho vui, mong đợi cũng chỉ là những lời ngỏ. Vì đâu ai biết nhỡ năm nay, uỷ ban Nobel lại là những người thích đùa, và Viện Hàn lâm lại vui tính nghĩ ra một cái tên khác gây chia rẽ hơn.
Thôi thì, hãy cùng chờ đợi chủ nhân của giải thưởng 1 triệu USD này được gọi tên vào chiều tối 08/10.