Đây có lẽ là bài review kỳ lạ và “kỳ cục” nhất của tôi kể từ khi bắt đầu viết về âm nhạc. Tôi phải báo trước như vậy, bởi việc lắng nghe và cảm nhận LUX của tôi (và có thể, cả bạn nữa) sẽ không giống như các đĩa nhạc pop thông thường khác.
Trước đó, người đại diện của Rosalía cũng đã yêu cầu các nhà báo nghe LUX trong bóng tối, đồng thời đọc lời bài hát trên màn hình. Quả thực, về mặt logic, việc lắng nghe một đĩa nhạc pop theo cách này là điều không thể đối với hầu hết chúng ta. Nhưng khi nhấn nút “play” nhạc, khi những âm thanh và ca từ của track đầu tiên - Sexo, Violencia y Llantas vang lên, ta mới hiểu được vì sao album này được “thiết kế” để nghe theo một cách khác biệt như vậy.
Một bài tập nghe nhạc
Đa phần các album nhạc pop được làm ra thường phục vụ cho mục đích giải trí, bạn nhấn nút nghe và để âm nhạc dẫn lối với niềm hân hoan, hào hứng hay đau buồn. Nhưng với LUX của Rosalía, bạn không thể nghe theo cách “bình thường” như vậy.
Bạn phải “làm bài tập”, tìm hiểu và nghiên cứu, cố phiên dịch câu chuyện mà Rosalía muốn truyền tải qua album LUX. Đĩa nhạc gồm 15 ca khúc trong bản digital và 18 ca khúc trong các bản cứng như vinyl, CD. Trước hết, đó là bài tập về ngôn ngữ. Nó được viết và biểu diễn với 13 ngôn ngữ, được nữ ca sĩ sử dụng để kể chuyện, từ Hebrew (tiếng Do Thái) đến ngôn ngữ Tây ban Nha, từ tiếng Anh qua tiếng Ý…
Cùng với đó, bạn bắt đầu tạo ra một bản đồ về các vị thánh trong nhiều nguồn văn hóa và tôn giáo khác nhau trên thế giới. Đó cũng chính là thực hành của Rosalía khi thực hiện album này. “Nếu không phải là một ca sĩ, tôi sẽ đóng cửa nghiên cứu thần học suốt cả ngày,” nữ ca sĩ chia sẻ. Tôn giáo là bài học tiếp theo sau ngôn ngữ, nơi ta lần lượt “phiên mã” những điển tích, thánh ân…
Trong SAOKO (trích từ album MOTOMAMI), Rosalía đã đề cập đến đức mẹ Maria, người sinh ra Chúa Jesus. Ở LUX, ta còn được biết đến thánh Têrêsa thành Ávila trong Divinize và Sauvignon Blanc; Nữ nhà thơ và thiền sư Ryōnen Gensō trong Porcelana; Thất sư Đạo giáo Tôn Bất Nhị và Miriam trong Novia Robot; Thánh Francis và Clare của Assisi trong Mio Cristo Piange Diamanti, Thánh Olga của Kiev trong De Madrugá, thánh Rosalia of Palermo trong Focu 'ranni…
Màu sắc tôn giáo linh thiêng cùng với tính nữ tràn đầy đã mặc khải về một chủ đề xuyên suốt (concept) trong LUX. Những bài ca cũng là những bài hát mừng, mỗi thánh nữ xuất hiện mang đến những bài học về lịch sử, thi ca cùng nguồn cảm hứng dạt dào.
Những chủ đề về tình ái và lãng mạn, nữ quyền và tôn giáo, và một lòng bao dung phủ lên toàn bộ album… Chúng hòa quyện vào nhau, chồng lấp lên nhau, mở ra và khép lại về tâm hồn của một người phụ nữ sống trong nghệ thuật. LUX là một album tràn ngập ánh sáng. Nhưng chính như Rosalía từng chia sẻ, nếu không giải thích được bóng tối thì làm sao hiểu được ánh sáng rực rỡ thế nào.
Lắng nghe, cảm nhận, chiêm nghiệm, rời đi
Trong khi làm “nghiên cứu”, bạn cũng đang được âm nhạc của LUX nâng lên và dẫn đi. Người nghe lặp lại “công việc” của người sáng tạo, bởi Rosalía đã học ngôn ngữ và nghiên cứu về các vị nữ thánh. Cô đã viết và chỉnh sửa nhiều lần, đã cậy nhờ AI viết rồi phải vứt đi. Cô cũng đã phải học phát âm để có thể truyền tải một cách nghệ thuật mà vẫn chân thật nhất.
Âm thanh của LUX đa dạng nhưng mang nhiều màu sắc âm nhạc cổ điển. Rosalía cũng gần như không lấy các mẫu âm (sample) mà sáng tạo trong quá trình thực hiện. Bên cạnh đó, thanh âm điện tử rất ít, chỉ hỗ trợ và tạo ra kết cấu phức tạp cho các cảm giác trải nghiệm.
Sự quyến rũ của một giai điệu flamenco, cùng giọng ca của Rosalía, Estrella Morente và Silvia Pérez Cruz khiến ta tan chảy trong La Perla. Sự choáng ngợp của màn dạo đầu (overture) của một vở opera, ballet hay oratorio đang dồn dập ngập lên sinh lực mạnh mẽ trong ta khi nghe Berghain (kết hợp với Bjork, Yves Tumor với Dàn nhạc giao hưởng London.) Sự thổn thức với bản aria tiếng Ý nơi Rosalía lên cao tới cung Si giáng tuyệt vời trong Mio Cristo Pange Diamanti khiến ta buồn bã lâng lâng.
Những lựa chọn cẩn trọng của Rosalía đã biến LUX trở nên đặc biệt, sắc bén và đầy biến hóa. Kết hợp giữa ngôn ngữ, câu chuyện và âm nhạc, ta cảm nhận và chiêm nghiệm được những câu hỏi về trần gian thiên đường, giữa Đức Chúa toàn năng và kẻ phàm tục trong Sexo, Violencia y Llanta; Hành trình đi tìm lại bản thân khắp thế giới trong Reliquia…
Vì thế mà người nghe sẽ cảm nhận được nhưng thành thực và chất chứa khi Rosalía viết và hát về hình ảnh người đàn ông của mình: “Khi chàng khóc, đưa tay lau khô những dòng lệ [...] Còn tội ác nào hơn thế như thế nữa.” Nữ ca sĩ hát đầy đam mê về một tình yêu đắm say đến nổi loạn, “Vì chàng em sẽ phá hủy thiên đường, vì chàng em sẽ tiêu hủy địa ngục” (Mio Cristo Pange Diamanti).
Và Rosalía cũng hát về những kết nối về mặt tâm linh, tôn giáo: “Luôn là phục tòng chàng và khiến chàng vui bằng giá nào đi nữa [...] Nhưng Tôi trở nên xinh đẹp hơn là vì Chúa". Hay, “nếu áp lực tạo ra kim cương thì tạo sao chúng ta lại không tỏa sáng”.
Âm nhạc cùng như lời ca, khi thổn thức lúc hạnh phúc, khi tối tăm lúc sáng rạng của LUX khiến ta mê man như bị rút cạn rồi lại bừng bừng hơi thở sự sống. Những thay đổi tế vi trong thể loại, ngôn ngữ, nhịp điệu đã giúp Rosalía kể về hành trình của sự thấu hiểu, tha thứ và bao dung đầy thuyết phục.
Nữ nghệ sĩ tiên phong thời đại này
Các ngôi sao nhạc pop vẫn thường nói về việc họ chăm chỉ làm việc ra sao, cần mẫn sáng tạo như thế nào. Nhưng Rosalía có thể khiến đa số đồng nghiệp của cô cảm thấy rằng họ hệt như lười biếng.
Cô dành 1 năm để nghiên cứu thần học, và ngôn ngữ; viết và chỉnh sửa các lời ca. Cô làm việc 15 tiếng mỗi ngày, và sản xuất đến 97% album LUX. Cô di chuyển từ Tây Ban Nha đến Anh rồi qua Mỹ, làm việc với Dàn nhạc giao hưởng London và các nghệ sĩ khác để ra đời đĩa nhạc độc đáo này.
“Đó là lý do tại sao bạn ở trong một phòng nhỏ không có cửa sổ (studio) trong khi mọi người đang sống cuộc đời của họ, làm những việc mà con người vẫn làm,” Rosalía chia sẻ tại Lễ trao giải Women in Music của Billboard vào năm 2023, “Với tôi, đam mê này vô cùng đặc biệt. Tôi tự viết nhạc, tự sản xuất những ca khúc của mình."
Cách làm việc, hoạt động nghệ thuật của Rosalía, khiến ta liên tưởng đến cách Bjork truyền tải những sáng tạo tiên phong và cách tân trong văn hóa đại chúng nhiều thập kỷ trước. Rosalía cũng đang trên con đường riêng của mình để đến đó, với những khám phá và sự chuyển mình đầy sắc bén trong tư duy nghệ thuật của riêng cô.