Tưởng tượng bạn đang nợ nần chồng chất và được giới thiệu tham gia một trò chơi với tiền thưởng đủ để hưởng thụ cả đời. Bạn chấp nhận, rồi bị đưa đến một nơi lạ cùng 455 người chơi khác. Có tổng cộng sáu trò chơi trong sáu ngày, nhưng chỉ cần thua một trò, bạn sẽ chết.
Đó là những gì nhân vật Gi Hun trong bộ phim Squid Game phải trải qua. Ra mắt vào 17/09, tác phẩm Hàn Quốc Squid Game đã nhanh chóng đạt top 1 Netflix Việt Nam. Có rất nhiều ý kiến trái chiều xung quanh bộ phim. Bài viết này sẽ bày tỏ suy nghĩ của tôi về Squid Game, cụ thể là các yếu tố về thể loại, tính chủ đề, chất hài kịch và cuối cùng là những điều chưa hay của phim.
Một góc nhìn về thể loại phim
Với tôi, Squid Game là một phim tạm ổn. Nếu so sánh nó với The Hunger Games hay Alice In Borderland, sẽ dẫn đến những nhập nhằng thể loại chưa được chính xác.
The Hunger Games và Alice In Borderland đều có thế giới rất vĩ mô với luật lệ, xã hội và cách vận hành riêng. Đây gọi là thể loại dystopia (phản địa đàng).
Panem hay Borderland là hai thế giới không có thật. Nó tàn khốc và các nhân vật bị đẩy vào những tình huống mang tính đặc thù (truyền thống The Hunger Games, hay những địa điểm chơi game của Borderland). Điều mà các nhân vật trong thể loại này đấu tranh vẫn là làm sao để lật đổ chế độ, sắp xếp trật tự xã hội.
Đặc điểm chung của dystopia đòi hỏi phim có sự xây dựng thế giới ấn tượng, để kéo người xem vào trong một diegesis (thế giới tác phẩm) sống động và chân thật.
Squid Game mất hẳn yếu tố dystopia. Lý do mà chúng ta không thấy nó hoành tráng như những bộ phim nổi tiếng khác có yếu tố "game" là bởi vì nó được xây dựng trên một một xã hội thật.
Nhân vật bị nhốt trong một nơi được xây nên bởi những kẻ lắm tiền và mọi thứ họ trải qua đều sát với thực tế. Không có công nghệ tương lai. Không có thể chế xã hội. Props (cảnh trí) trong Squid Game xấu và giả một cách cố tình, để thể hiện rõ việc những kẻ làm nên game này không phải thánh thần hay có sức mạnh tối thượng. Họ chỉ đơn giản là có tiền để xây nên một khu nhà kho phức hợp.
Ở các thể loại chính như thriller, action, horror, drama, dystopia chúng ta có thể gặp các mẫu thức hay thấy trong cốt truyện. Game (trò chơi) là một trong số các mẫu thức đó. Bản chất khái niệm "game" đã có vô số các thể loại khác để định hình nên màu sắc, phong cách của phim và thậm chí gán cho nó một tiểu thể loại.
Có ba thể loại game chính hay được khai thác trong phim: survival, battle royale và puzzle.
Survival là thể loại game đòi hỏi sự sinh tồn. Điều cuối cùng mà nhân vật phải đạt được là sống. Đối thủ có thể là thiên nhiên hà khắc như Jungle (2017), thực thể siêu nhiên như A Quiet Place (2018), quái vật mạnh đến mức nhân vật không thể làm gì ngoài trốn đến khi tiếp viện đến như Crawl (2019) hay sát nhân máu lạnh như Ready Or Not (2020).
Nếu luật chơi survival yêu cầu một số lượng nhân vật phải đối chọi và tiêu diệt lẫn nhau để phân định "last man standing" (người sống sau cùng), thì lúc này survival đã đẩy thành một tiểu thể loại mới gọi là battle royale. Hai phần đầu của The Hunger Games hay tượng đài Battle Royale (2000, nền móng xây dựng tiểu thể loại cùng tên) là điển hình.
Ở Squid Game, yếu tố battle royale bắt đầu từ sau game thứ hai, khi người chơi nhận ra họ có thể giết nhau ngoài game để loại bỏ những kẻ mạnh hoặc kẻ yếu thế, giúp chiến thắng trở nên gần hơn.
Puzzle, như tên gọi của nó, là giải đố hoặc xếp hình. Người chơi và người xem thường được đặt vào một tình huống hóc búa, có thể dính đến chuyện sinh tử. Nếu survival là ráng sống, battle royale là giết nhau để sống, thì puzzle là tìm ra chìa khoá để được sống.
Trong tiếng Anh có câu jigsaw puzzle ám chỉ những bộ xếp hình, và từ đó ta có sát nhân Jigsaw luôn đẩy nạn nhân vào những puzzle - buộc họ phải đánh đổi để được sống. Alice In Borderland có hệ thống game tương ứng với quân bài trong bộ bài Tây, còn phân cả "hệ game" và cấp độ cho người chơi lựa chọn.
Squid Game không có yếu tố puzzle, nên việc phim không gây hack não là đúng. Chúng ta mang kỳ vọng dựa trên chuẩn mực của nhiều siêu phẩm trước đó, và vì cách marketing gây hiểu lầm với ba hình vuông, tròn, tam giác.
Squid Game không có được sự hoành tráng, không có yếu tố giết nhau xuyên suốt. Bộ phim cũng chẳng có puzzle gì để giải. Bởi vì ở gốc rễ, Squid Game vẫn đi theo hướng đi mà phim Hàn mạnh nhất từ trước đến giờ: drama.
"Đến khi nước mắt rơi lấy tiền mà lau"
Mượn một chuỗi trò chơi để khắc hoạ sự khốn cùng của những kẻ mắc đoạ trong xã hội, Squid Game khám phá bản chất con người và đặt câu hỏi rằng liệu họ sẽ trượt dài như thế nào để được tiền. Tiền là cái đích đến cuối cùng của các nhân vật này khi tham gia trò chơi. Không phải sống sót, mà là tiền. Khi nhắc đến tiền, thì phim khai thác nặng yếu tố drama, đôi khi có phần lê thê do tính melodrama của nhiều phim Hàn trước đây.
Rõ nhất chính là ở tập 2 và tập 6 của phim - hai tập khiến series này mang màu sắc riêng nhất.
Tập 2 đi ngược lại với cách mà nhiều người dự đoán. Thay vì bắt mọi người chơi tiếp, một nhân vật đã bỏ phiếu ngừng chơi, giúp tất cả được trả về thế giới thực. Sau đó, chúng ta được tạm dừng trò chơi, để các nhân vật lại nếm trải nỗi khốn cùng mà họ đang gặp phải. Nó đã góp phần xây nên động lực để họ mang tâm thế khác khi quyết định quay trở lại trò chơi.
Không như những phim khác, khi nhân vật bị mắc kẹt và không có lựa chọn, chính quyền được lựa chọn trong Squid Game đã cho nhân vật quyết định số phận của mình. Từ đó, bộ phim cũng bộc lộ sự phức tạp trong nhân cách con người
Ở tập cuối, chúng ta chứng kiến mục tiêu được hoàn thành của nhân vật Gi Hun, cũng là đại diện cho (gần như) 456 người tham gia Squid Game. Có trong tay số tiền khổng lồ, Gi Hun vẫn không thể chạm vào. Bởi anh nhận ra nó là blood money - tiền máu. Số tiền đó tương đương 456 mạng người, cũng là tiền lẽ ra có thể dùng để lo đám tang cho họ.
Gi Hun dẫu là một con nợ đầy lỗi lầm, một người đàn ông thất bại theo chuẩn mực của Hàn Quốc, thì phim vẫn xây dựng anh là đại diện của lương tâm, trái ngược với Sang Woo, cậu em thiếu thời, là đại diện của bản năng sinh tồn. Hệ giá trị của Gi Hun luôn bị thử thách bằng câu hỏi: "Anh vẫn còn tin người sao?". Đó như một thí nghiệm, để xem liệu số tiền lớn có thể định đoạt cuộc đời một người, hay sẽ thay đổi cách người đó nhìn về cuộc đời mãi mãi.
Tính cợt nhả trong Squid Game
Một điều đáng tiếc là mùi dark comedy rất triển vọng trong phim đã không được bám sát. Những trò trong Squid Game là những trò chơi con nít ở Hàn Quốc. Thứ khiến các nhân vật điêu đứng là vì không biết trò chơi tiếp theo sẽ là gì. Họ tìm đủ cách để đoán, nhưng lại không biết rằng từng game đều đã được vẽ lên trên tường khu vực ngủ nghỉ của mình.
Phim sử dụng biện pháp juxtaposition khi đặt sự ngây thơ của những trò chơi thơ ấu với sự tàn nhẫn và bạo lực của con người, tạo nên một gorefest (máu me tung toé) thực thụ.
Ở tập 1, khi gặp người đàn ông bí ẩn (Gong Yoo), Gi Hun đã chấp nhận chơi trò đập giấy. Chỉ với một phân đoạn ngắn, biên kịch đã phác họa cho chúng ta thấy concept của cả series: "Tôi là một người lạ mặt, anh hãy chơi trò con nít với tôi. Nếu thắng, anh được tiền. Nếu thua thì bị phạt tiền. Nhưng tiền được đổi bằng thân thể của anh". Chất giễu nhại của dark comedy cũng từ đó mà hình thành.
Trò đập giấy trẻ con chính là format của 5 trò chơi trong Squid Game. Nhân vật của Goong Yoo là những người kiểm soát trò chơi. Đồng tiền nhận được là cái bĩ cực và tuyệt vọng con người ta sẵn sàng có được bằng mọi giá, còn cú tát chính là việc đem thân thể của mình ra để chơi.
Tính cợt nhả của dark comedy cũng được thể hiện ở soundtrack. Mỗi lần bắt đầu một trò chơi, giai điệu được tạo nên từ tiếng sáo, với điệu thức ngô nghê, đứt quãng cũng vang lên. Giai điệu tạo cảm giác vui tươi, dễ thương và "con nít", nhưng bản chất từng trò chơi thì để lại ám ảnh tâm lý khôn lường.
Ngoài ra, màn liếm kẹo ở tập 3 cũng đầy tính cợt nhả: đứng trước nòng súng và cái chết, phim vẫn mang đến tiếng cười xuất phát từ việc con người ta sẽ có những hành động lạ lùng ra sao để đi tiếp.
Hình tượng 12h khuya
Ở cuối phim, Gi Hun và người đứng đầu tổ chức có một cuộc cá cược với nhau về lòng trắc ẩn của con người. Dẫu "cá cược" là một đề tài mạnh mẽ xuyên suốt bộ phim theo những hướng tiêu cực nhất, cú cá cược cuối cùng này lại biến phim trở thành một bài học đạo đức lỗi thời và khá cliché. Tuy nhiên, nó cũng đủ chạm được khán giả và truyền tải cái phim muốn hướng tới.
Phim sử dụng "nửa đêm", 00:00am, làm tiền đề cho sự đổi đời và cứu rỗi. Gi Hun cùng ông trùm cá cược rằng những người sa cơ bên vệ đường có được ai giúp đỡ trước nửa đêm hay không.
Ông trùm tổ chức, với sự hoài nghi về con người, đã tin rằng sẽ chẳng ai cứu giúp họ. Ông tự tay xen vào, cho họ một lựa chọn đổi đời. Những người chơi sẽ được xe đưa rước lúc 00:00am, giờ khắc chuyển giao của ngày cũ và ngày mới, như lời nhắn gửi rằng cuộc đời của họ chính thức thay đổi vào thời khắc đó.
Dù tự cho mình là người thay trời hành đạo, nhưng đến cuối cùng, chính ông trùm cũng đã không thể chứng kiến "đạo trời" thực sự - lòng trắc ẩn của con người. Tuy vậy, có lẽ, ông quyết định gặp Gi Hun bởi đâu đó trong nhân vật này tồn tại thứ mà ông nghĩ đã mất.
Đừng tìm Squid Game nếu bạn muốn sự ấn tượng
Squid Game hay hay dở có lẽ nằm ở khẩu vị của mỗi người về thể loại "game" mọi người thích chơi. Nếu đang tìm kiếm tính giải đố, sự vĩ mô với world-building kì công và hình ảnh tàn sát đẫm máu xuyên suốt thì phim này không dành cho bạn.
Bộ phim có nhiều tình tiết thừa, nhiều sub-plot tưởng như bén rễ nhưng sau đó lại không khai thác. Có lẽ đây là hạn chế khi muốn đưa quá nhiều thứ vào cùng một lúc. Dàn VIP nước ngoài cũng mang lại nhiều sự khó chịu: họ diễn không hay, lạc khỏi tone tổng thể của phim và lời thoại sáo rỗng.
Còn nếu mong chờ một phim Hàn phát huy được điểm mạnh của những bộ phim Hàn, kèm theo một chút mới lạ của thể loại survival và gorefest, thì Squid Game có thể là một trải nghiệm phù hợp.