Được chuyển ngữ từ bài viết "3 Reasons Why You Make Terrible Decisions (And How To Stop)", đăng tải trên blog cá nhân của tác giả Mark Manson.
Không có quyết định nào là hoàn hảo, nhưng có những quyết định rõ ràng là mất nhiều hơn được. Trớ trêu thay, chúng ta lại thường xuyên mắc kẹt trong những lựa chọn kém khôn ngoan đó.
Mọi việc bạn làm trong đời đều là một sự đánh đổi. Bất cứ lời nói, hành động hay mục tiêu nào cũng kéo theo lợi ích và tổn thất. Vấn đề là không phải lúc nào bạn cũng nhìn ra ngay được chúng.
Đôi khi, cái được đến ngay còn cái mất thì lặn mất tăm ở tương lai xa xôi nào đó. Đôi khi, tổn thất không nằm ở những thứ hữu hình như của cải, vật chất mà nằm ở khía cạnh tâm lý khó để nhận ra. Dù thế nào đi nữa, vẫn luôn có một sự đánh đổi.
Chúng ta thích tin rằng mình có thể tìm thấy một cuộc đời chỉ toàn niềm vui mà không có nỗi đau, chỉ toàn thành công mà không có thất bại, luôn được chấp nhận mà không bị từ chối.
Đừng mơ mộng hão huyền nữa, được và mất luôn song hành. Như câu nói kinh điển trong kinh tế học “không có bữa trưa nào là miễn phí", bạn đưa ra một lựa chọn đồng nghĩa phải từ bỏ vô số lựa chọn khác.
Nếu bạn đang ngấu nghiến cái bánh phô mai bít tết ngon tuyệt, bạn đang từ bỏ cơ hội ăn một cái hamburger. Nếu bạn đang ăn một cái hamburger, bạn chấp nhận bỏ qua một cái burrito hai lớp.
Và nếu bạn thực sự ăn chiếc burrito hai lớp? Oh wow, bạn vừa đạt đến đỉnh cao của sự buông thả, đến mức không còn quan tâm đến sức khỏe hay sự tự tôn của mình nữa!
Đây chính là cốt lõi của việc ra quyết định. Bạn sẵn sàng từ bỏ điều gì để đổi lấy thứ khác? Và thứ gì đáng để đánh đổi? Cái “thứ khác” đó có đáng đánh đổi không? Đây là bài toán chung của tất cả chúng ta, là câu hỏi mà ta phải giải quyết hàng ngày.
Nếu mọi thứ trong cuộc sống đều là một sự đánh đổi, thì một cuộc đời đáng sống tương đương việc biết cách trao đổi khôn ngoan. Tức là bạn phải làm sao để nhận về nhiều lợi ích nhất, với cái giá phải trả ít nhất có thể.
Điều đáng nói là, chúng ta thường tệ hại trong việc đánh giá xem mình nên từ bỏ điều gì và sẽ nhận được gì khi ra quyết định.
Nói thật nhé, tôi không biết bạn thế nào, nhưng trong cuộc đời mình, tôi đã không ít lần đâm đầu vào tường vì quyết định ngu ngốc. Chỉ bởi tôi không lường trước được cái giá phải trả cho những lựa chọn của mình.
Nhận thức rõ những gì ta đánh đổi và những gì ta thực sự nhận lại không hề dễ dàng. Trong bài viết này, tôi muốn đi sâu vào hai câu hỏi quan trọng: Vì sao ta cứ ra hoài những quyết định “đi vào lòng đất”? Và làm thế nào để đưa ra quyết định sáng suốt hơn?
Thế nào là một quyết định tốt?
Giả sử tôi rủ bạn chơi trò này: bạn đưa tôi đồng 1 đô, tôi tung đồng xu hai mặt. Nếu là mặt ngửa, bạn nhận 50 đô. Nếu là mặt úp, bạn mất trắng. Bạn có muốn chơi không?
Tất nhiên là bạn nên đập tiền vào tay tôi luôn và ngay. Rủi ro mất 1 đô là quá nhỏ so với cơ hội nhận 50 đô. Chẳng có lý do gì để từ chối cả. Vậy đó, một quyết định tốt là khi bạn mạo hiểm ít để có cơ hội thu về nhiều.
Ví dụ của một quyết định tốt: bắt chuyện với người bạn thích, đặt câu hỏi dù có thể hơi ngớ ngẩn, dành 10 phút ngồi thiền mỗi ngày, ứng tuyển công việc dù khả năng trúng không cao, mở đầu một cuộc trò chuyện khó khăn.
Ngược lại, một quyết định tồi là khi bạn mạo hiểm nhiều để đổi lấy rất ít. Chẳng hạn như lái xe ẩu, giả vờ chỉ để thu hút sự chú ý, say xỉn vào đêm trước cuộc họp hay kỳ thi quan trọng, “stalk” người yêu cũ trên mạng xã hội và gửi “sớ” giữa đêm mong đối phương quay lại, vân vân và mây mây.
Giá trị và sự đánh đổi
Trở lại với trò chơi tung đồng xu ở bài trước, bạn có thể thắc mắc, thế nào là ít rủi ro và thế nào là nhiều rủi ro? Chà, điều đó phụ thuộc vào những gì bạn coi trọng. Trên thực tế, đây là lý do tại sao tôi liên tục nhấn mạnh về các giá trị cá nhân.
Hầu hết các quyết định trong cuộc sống không đơn giản như trò tung đồng xu. Chúng thường phức tạp, mang tính chủ quan và dễ gây bối rối.
Liệu bạn có nên tiếp tục học lên cao khi biết chắc sẽ "bận sấp mặt" cả năm trời? Việc mua nhà có thực sự xứng đáng nếu nó đồng nghĩa bạn phải sống "thắt lưng buộc bụng" suốt 10 năm tới?
Bạn cần biết điều gì là quan trọng với mình để ra quyết định đúng đắn. Một quyết định hiển nhiên tốt với tôi có thể lại tồi tệ với bạn, và ngược lại.
Các giá trị cá nhân quyết định cách chúng ta đánh giá và so sánh các lựa chọn trong cuộc sống. Chúng đóng vai trò như thước đo, giúp xác định mức độ lợi ích và chi phí của mỗi quyết định. Nếu không ý thức rõ ràng về hệ quy chiếu mình đang sử dụng, bạn khó xác định được điều gì thực sự phù hợp (hoặc không) với mình.
Đây là vấn đề thực sự của những người mắc chứng do dự: họ không biết mình muốn gì. Họ không biết điều gì là quan trọng với họ. Họ chưa tìm thấy điều gì lớn lao hơn chính mình để cam kết.
Hãy tìm ra lý tưởng của bạn, tìm ra các giá trị của bạn, khám phá những gì được và mất trong mỗi việc làm. Sau đó, việc hành động sẽ trở nên đơn giản hơn gấp bội.
Có lẽ đến đây, bạn đã nhận thấy một quy luật trong những ví dụ trên: những quyết định tốt thường khó đưa ra. Ngay cả khi nhận thức rõ đó là lựa chọn đúng đắn (mà không phải lúc nào cũng dễ nhận ra), ta vẫn chần chừ, do dự và đấu tranh nội tâm để thực hiện.
Ngược lại, những quyết định tồi lại có vẻ dễ dàng hơn rất nhiều - chúng đến nhanh, hấp dẫn và đôi khi ta rơi vào đó mà không hề hay biết. Tại sao lại như vậy?
Tại sao chúng ta biết rõ mình đang làm điều rủi ro và có hại cho bản thân, nhưng lại chật vật mãi không dứt khỏi nó? Tại sao chúng ta dường như đều tệ hại trong cái trò chơi gọi là "cuộc đời" này?
Còn tiếp...