Trung Bảo (tên thật là Nguyễn Bảo Trung), sinh năm 1997, xuất thân là một beatboxer. Ở Việt Nam, nhiều người biết đến anh khi anh trở thành quán quân thể thức solo tại World Beatbox Camp năm 2017, và từng được Forbes Vietnam vinh danh trong danh sách 30 Under 30.
Nhưng với một người không muốn vạch sẵn những giới hạn như Trung Bảo, một nghệ sĩ đa ngành, anh còn khẳng định tài năng trong vai trò một nghệ sĩ thị giác và nhà sáng tạo truyền cảm hứng. Trung Bảo là đồng sáng lập Fustic.Studio - một studio sáng tạo tại Hà Nội chuyên kết hợp nghệ thuật và công nghệ. Tại đây, anh đã cùng các cộng sự thực hiện dự án Voice Gems - thử nghiệm biến giọng nói con người thành tác phẩm, từ nghệ thuật kỹ thuật số tới điêu khắc vật lý, phá vỡ ranh giới giữa âm thanh và hình khối, giữa vô hình và hữu hình.
Ở cuộc trò chuyện cùng host Thùy Minh tại Have A Sip, Trung Bảo thừa nhận, dù ở vai trò nào, anh cũng muốn thể hiện khát vọng làm nghệ thuật không chỉ cho một cộng đồng nhỏ, mà cho tất cả mọi người trên thế giới này.
1. Dường như có một sự đảo chiều trong cách mọi người xuất hiện trước công chúng, những người vốn đứng sau như ekip sản xuất, thực hành nghệ thuật, cũng được đẩy lên phía trước nhiều hơn. Ai cũng có thể tự xuất hiện trên mạng xã hội mà không cần đơn vị truyền thông chuyên nghiệp. Trung Bảo nghĩ gì về xu hướng “mọi thứ đều đang đứng ở phía trước” như hiện nay?
Thực ra, việc “đứng trước” hay “đứng sau” không quan trọng. Điều quan trọng nhất trong quá trình làm nghệ thuật, với mình, luôn là sự sáng tạo và thực hành, dù là beatbox, âm nhạc hay visual art. Mình thích tìm tòi, thích những cuộc đối thoại và những con người mà mình gặp được nhờ sáng tạo.
Việc trở nên nổi tiếng hay xuất hiện trước công chúng, dù mang lại nhiều thuận lợi, lại không nằm trong kế hoạch của mình. Ngay cả trong đời sống, mọi thứ luôn vận hành song song và liên kết với nhau. Mình không đặt ra ranh giới rằng mình phải là beatboxer suốt đời hay phải chạy theo bất kỳ xu hướng nào cả.
2. Có một khái niệm được gọi là screenagers – chỉ một thế hệ luôn gắn với màn hình và tiêu thụ hầu hết mọi thứ qua đó. Là một nghệ sĩ thị giác, Trung Bảo nhìn nhận hiện tượng này thế nào?
Hiện tượng này có hai mặt rõ rệt. Trước hết, lượng thông tin ngày càng nhiều không đồng nghĩa với chất lượng hay sự đồng cảm mà nó tạo ra. Mình thấy không mấy vui vẻ khi mọi thứ quá tải, quá nhiều content, sóng nhiễu, khiến việc chạm tới cảm xúc của khán giả ngày càng khó.
Trong bối cảnh AI và mạng xã hội khiến tốc độ lan truyền thông tin nhanh hơn gấp nhiều lần, điều quan trọng nhất là sự chậm lại. Khi mọi thứ đều có thể “on demand” (được cung cấp ngay tức khắc), ai cũng tiếp cận trí tuệ tập thể chỉ bằng một thao tác chạm. Chúng ta cần đặt câu hỏi: vậy điều gì thật sự có giá trị?
Nhưng ở chiều tích cực, công nghệ cũng mở ra nhiều cơ hội. Bây giờ một người có thể tự làm rất nhiều thứ: quay phim, thu âm, chụp ảnh, visual art, lập trình… AI có thể hỗ trợ hầu hết mọi công đoạn sáng tạo. Lứa tụi mình hưởng lợi lớn từ nguồn công cụ, tri thức và khả năng tiếp cận chưa bao giờ rộng mở như bây giờ.
Tuy vậy, quan trọng nhất vẫn là sự chú tâm và nhận thức. Mình sáng tạo vì điều gì? Mình có dễ bị cuốn theo xu hướng, công nghệ hay dòng thông tin mới không? Nghệ sĩ có trách nhiệm suy nghĩ về điều này. Vì cuối cùng, tác phẩm được tạo ra để có người xem, người nghe. Mình muốn họ thật sự trải nghiệm, không chỉ lướt qua như một mảnh của dòng thông tin vô tận.
3. Đúng là có hai thái cực trong sáng tạo số: hoặc quá phụ thuộc vào công nghệ, AI khiến con người cảm thấy “dở” đi; hoặc phủ nhận công nghệ hoàn toàn. Nhưng rõ ràng luôn tồn tại một vùng ở giữa. Theo Trung Bảo, trong các sản phẩm sáng tạo số, điều gì thật sự tạo ra cảm xúc thật cho con người? “Điểm chạm” mà Trung Bảo nhắc đến, cụ thể là gì?
Mình nghĩ điều quan trọng nhất, đặc biệt với nghệ sĩ, là phải có góc nhìn và câu chuyện cá nhân trong tác phẩm. Một lớp “filter” riêng.
Trong các dự án của mình và đội ngũ ở Fustic.Studio, có một yếu tố mà bọn mình gọi là tính cá nhân hóa – tức là tạo ra sự đối thoại giữa khán giả và câu chuyện, góc nhìn mà mình đưa ra. Mình không muốn áp đặt, nhưng muốn mở ra những góc nhìn hay, những câu chuyện đẹp, để khán giả có thể trở thành người đồng sáng tạo trải nghiệm đó.
Mình hay tự đặt câu hỏi: không biết từ bao giờ nghệ sĩ lại trở thành “siêu sao”. Trong phần lớn lịch sử loài người, nghệ thuật và âm nhạc luôn là thứ để kết nối cộng đồng - từ nghi lễ, hội họp, tụ tập. Khi mình chơi nhạc cùng nghệ sĩ khác, mình cảm nhận rất rõ, cảm giác cộng đồng, giao tiếp, đối thoại mới là điều tuyệt vời nhất mà nghệ thuật và âm nhạc mang lại.
Nhưng rồi vì truyền thông, văn hóa đại chúng hay công nghệ, nghệ sĩ bị đặt lên một bục cao hơn. Nghệ sĩ thành những “con người kiệt xuất”, còn những người còn lại bị nhét vào những chiếc hộp mà họ không hiểu vì sao nó xuất hiện quanh họ. Trong khi ai cũng tò mò, cũng muốn khám phá, cũng có khả năng sáng tạo – điều vốn nằm trong bản chất của con người. Việc nhìn nghệ sĩ như những thực thể tách biệt vô tình tạo ra khoảng cách ấy.
Mình muốn xóa bỏ khoảng cách đó, đưa nghệ thuật trở lại với cộng đồng, tạo ra những không gian nơi mọi người có thể cùng sáng tạo, cùng đối thoại, cùng va chạm với nhau.
4. Một trong những dự án gần đây của Trung Bảo là Voice Gems, đề cập đến tính lưu trữ, sự “đóng gói”, với concept rất thú vị. Trung Bảo sẽ giới thiệu gì về Voice Gems cho những ai chưa biết nhiều về dự án này?
Voice Gems là thuật toán sáng tạo mà mình cùng Harry Yeff (Reeps 100) phát triển. Thuật toán chuyển đổi dữ liệu giọng nói thành tác phẩm điêu khắc hình đá quý độc bản.
Ý tưởng khởi nguồn rất đơn giản: có hơn 8 tỷ giọng nói trên thế giới, mỗi giọng nói đều độc bản. Giọng nói mang ký ức và bản sắc cá nhân, nhưng thường ít ai để ý đến do chúng chỉ là một dạng âm thanh. Dự án này sẽ biến giọng nói thành một thực thể để có thể nhìn thấy và chạm vào, tạo trải nghiệm kết nối với chính giọng nói của mình.
Ngoài giọng nói con người, chúng mình cũng thử nghiệm với giọng chim, giọng robot, tiếng nói tập thể của công ty, thậm chí cả thành phố. Thuật toán sẽ phân tích tần số, độ cao-thấp, tốc độ nói, ngôn ngữ… Mỗi yếu tố tạo ra hình dạng và đặc trưng riêng. Giọng nói là nhạc cụ đầu tiên của con người, dùng để kết nối trước cả khi có ngôn ngữ. Voice Gems sẽ tiếp tục khám phá âm thanh, kết nối văn hóa lịch sử với sáng tạo đương đại, mở ra cách nhìn mới về giá trị và sức mạnh của giọng nói.
5. Khi lưu trữ những giọng nói quan trọng trong dự án Voice Gems, các bạn hình dung điều gì về tương lai? Ví dụ, 100 năm nữa, hay thậm chí 1000 năm nữa, nếu mọi người truy cập kho lưu trữ này, họ sẽ thấy gì và để làm gì?
Bọn mình gọi kho lưu trữ này là 1000 năm lưu trữ. Khi ai đó gửi giọng nói của mình tới dự án, bọn mình thường hỏi: “Nếu giọng nói này được lưu trữ trong 1.000 năm, bạn muốn gửi gắm thông điệp gì?” Câu hỏi này khiến mọi người suy nghĩ rất lâu, để chọn ra điều họ thực sự muốn nói.
Việc lưu trữ không chỉ giữ lại sự độc bản của giọng nói, mà còn lưu giữ bản sắc, ý niệm và thông điệp của mỗi người. Yếu tố con người trong đó mới là điều ý nghĩa nhất.
Mình nghĩ kho lưu trữ này sẽ giúp tương lai nhìn thấy một khoảng thời gian trong lịch sử – những sự đa dạng của con người, thông điệp họ tư duy, cách họ tương tác, tất cả những hy vọng và cả lo toan trong đời sống. Nó giống như một lát cắt văn hóa và nhân sinh học, nơi mỗi giọng nói có thể kể một câu chuyện riêng.
Quan trọng hơn, việc bảo tồn này không chỉ là giữ chất liệu nghệ thuật, mà còn giữ lại những giá trị về sự đa dạng và cách chúng ta thay đổi theo thời gian. Nhìn lại sự thay đổi ấy mới giúp thấy giá trị thực sự của lịch sử và bản sắc con người.
6. Vậy dự án nào khiến Trung Bảo cảm thấy tự hào, truyền cảm hứng và ấn tượng nhất trong quá trình cùng team thực hiện?
Một dự án mà mình rất tự hào là Reimagine, làm cùng anh trai mình, nghệ sĩ violon Thiện Minh. Như mọi người thấy, nhạc cổ điển thường chỉ xuất hiện trong nhà hát, với nhiều rào cản khiến khán giả khó tiếp cận.
Vì vậy, mình và team quyết định mang nhạc cổ điển ra ngoài, đến các xưởng phim, kết hợp với công nghệ sáng tạo và nghệ thuật thị giác. Chúng mình xây dựng một hệ thống nơi các nghệ sĩ trên sân khấu vừa biểu diễn vừa tạo ra hình ảnh trực tiếp, thay đổi ánh sáng và không gian bằng âm nhạc và cử chỉ của họ. Trải nghiệm này thay đổi cách các nghệ sĩ cảm nhận biểu diễn và cách khán giả kết nối với nhạc cổ điển.
Số đầu tiên của Reimagine diễn ra ở Hà Nội cuối năm ngoái. Nhờ tư liệu chia sẻ trên mạng xã hội, đầu năm nay mình nhận được lời mời từ Liên Hợp Quốc biểu diễn mở màn cho hội nghị AI for Good ở Geneva, Thụy Sĩ. Tác phẩm kể về sự cộng hưởng giữa con người và AI, nhấn mạnh AI không thay thế con người mà hỗ trợ để sáng tạo cùng nhau. Khán giả, kể cả những người từ các ngành nghề khô khan, đều rất ấn tượng.
Một dự án ấn tượng khác là khi có một anh bạn hỏi mình: liệu anh có thể cầu hôn bạn gái bằng một tác phẩm điêu khắc từ giọng nói của họ không? Đó chỉ là khoảnh khắc hai người ngồi cười cùng nhau. Và rồi buổi cầu hôn đó đã thành công ngoài mong đợi.
Từ đó, mình nhận ra giọng nói con người có thể được hình tượng hóa để tạo ra giá trị cảm xúc sâu sắc, kết nối trực tiếp với người sở hữu. Chúng mình đã thử nghiệm từ tiếng khóc của em bé vừa chào đời đến lời nói cuối cùng của một người sắp ra đi, chứng minh rằng giá trị cảm xúc mà giọng nói mang lại là vô cùng sâu rộng.
7. Trung Bảo có từng mơ về một “công trình nghệ thuật”, một tác phẩm để đời cho sự nghiệp của mình chưa? Nếu có, đó là gì?
Ước mơ của mình là một ngày nào đó có thể tạo ra một viên Voice Gem với kích thước rất lớn, giống như một công trình vật lý mang tính trường tồn, như Rome chẳng hạn, để đứng trước giọng nói con người và cảm nhận được sự kết nối giữa âm thanh, công nghệ, nghệ thuật lẫn kiến trúc.
Hiện tại, mình đang thử nghiệm với nhiều kích cỡ và chất liệu khác nhau để dần hình thành những tác phẩm điêu khắc này. Trước đây, mình thường quan tâm nhiều hơn đến hành trình thực hành, chứ không nghĩ nhiều về đích đến, nhưng bây giờ mình nhận ra việc để lại một công trình trường tồn là một trong những mục tiêu của mình. Mình tin rằng nếu tiếp tục đi theo con đường này, với một concept rõ ràng, đơn giản, không quá cao siêu, mọi thứ sẽ khả thi.
8. Nếu sinh ra ở một thời điểm không có công nghệ số, AI hay thuật toán, Trung Bảo nghĩ con đường sáng tạo của mình sẽ như thế nào, có nghĩ mình vẫn sẽ đi tìm những giới hạn như bây giờ không?
Chắc cũng sẽ tương tự thôi. Như mình nói lúc nãy, nghệ thuật không tách rời đời sống. Cách mình sống và những gì mình tạo ra sẽ rất tự nhiên. Không có công nghệ, mình có thể sẽ vẽ tranh, tạc tượng, hay hát hò – những phương tiện sẵn có, bản năng. Con người vốn đã siêu việt, từ xưa đến nay, dù không có công nghệ hiện đại, người ta vẫn tạo ra những tác phẩm xuất sắc như nhạc cổ điển.
Theo mình, cốt lõi của nghệ sĩ là sự tò mò, dám khám phá và thử thách bản thân. Ai cũng có tiềm năng đó, vấn đề là họ có dám mở lòng và đối diện với những điều chưa biết không.
Về chuyện đa ngành, mình nghĩ không ai sống một chiều cả. Dù được gọi là nghệ sĩ, mình cũng là con, là chồng, là bạn. Xã hội hay đặt tên và phân loại, cho nên mới có khái niệm “nghệ sĩ đa ngành”, nhưng mục tiêu của mình là xóa nhòa ranh giới đó. Mọi người đều đa lĩnh vực và tò mò, chỉ là có ai nhận ra và dám thể hiện ra thôi.