1. Urban legend là gì?
Urban legend là những câu chuyện hay giai thoại truyền miệng, được cho là có thật, dựa trên những tin đồn ở thành thị. Để tách biệt urban legend với các truyền thuyết, hay thần thoại lâu đời trong văn hóa dân gian thì chữ “urban" (thành thị) đã được thêm vào.
Trong quá khứ, những câu chuyện kiểu này thường chỉ được biết tới bằng hình thức truyền miệng. Còn hiện đại, urban legend lan truyền rộng rãi hơn với Internet. Tuy nhiên, dù thời nào thì tính tam sao thất bản trong khi lan truyền của urban legend vẫn tồn tại, khi một câu chuyện thường có nhiều phiên bản.
2. Nguồn gốc của urban legend?
Thuật ngữ này đã được sử dụng từ năm 1968. Tuy nhiên, nó chỉ thực sự được trở nên phổ biến khi Giáo sư tiếng Anh Jan Harold ra mắt cuốn sách The Vanishing Hitchhiker: American Urban Legends & Their Meanings vào năm 1981.
Nguồn: Abebooks
Trong cuốn sách tuyển tập các câu chuyện của mình, tác giả Jan Harold đã nêu ra một vài đặc điểm của urban legend. Đầu tiên, văn hóa dân gian không chỉ tồn tại trong xã hội nguyên thủy ngày trước. Điều thứ hai đó là chúng ta có thể học được nhiều về văn hóa và xã hội hiện đại, thông qua loại hình này.
3. Vì sao urban legend phổ biến?
Chuyện ma gần nhà là một bộ phim Việt Nam mới ra mắt, gây nhiều tiếng vang khi tập trung khai thác yếu tố urban legend trong văn hóa Việt. Trong kỷ nguyên Internet, chúng ta đã quen với các câu chuyện truyền thuyết đô thị từ của Nhật Bản, hay thể loại creepypasta nổi tiếng một thời. Nhưng thực chất, các tác phẩm mang tính urban legend của Việt Nam có rất nhiều.
Nổi tiếng ở Sài Gòn chắc phải kể tới câu chuyện con ma nhà chú Hỏa, đã từng được chuyển thể thành phim, hay những chung cư ma ở đường Trần Hưng Đạo, Thuận Kiều Plaza. Tương tự, ở Hà Nội có nhà ma 300 Kim Mã. Đây là loại truyện nửa thật, nửa hư khi dựa trên địa danh hay một câu chuyện có thật. Bởi tính truyền miệng mà việc kiểm chứng sự thật cho các câu chuyện này cũng không dễ, nhưng có lẽ, đó là điều tạo nên sức hấp dẫn của urban legend.
Một kiểu truyền truyền thuyết đô thị khác ở Việt Nam có thể kể tới những lời dặn dò truyền miệng ban đêm đi ngoài đường không được gọi tên nhau, hay cây sống trăm tuổi thường có ma,...
Ở thời điểm vào những năm 2004-2005, khi mà Internet chưa phát triển, truyền thuyết đô thị nhuốm màu ly kỳ hơn. Nếu ở Nhật có người đàn bà rạch miệng thì những đứa trẻ sống ở miền Trung và Nam có câu chuyện về bà áo đỏ ăn thịt trẻ em. Câu chuyện được thêm thắt những chi tiết như người đàn bà này chỉ mất vài phút để đi từ tỉnh này sang tỉnh khác, hay bà sống lại là nhờ con mèo hoang nhảy qua người. Đây cũng là lý do mà nhiều đứa trẻ đã từng khóc thét trốn ở nhà không dám ra đường.
Tuổi thơ của chúng ta luôn tràn ngập truyền thuyết đô thị. Thậm chí, trong vài trò chơi như trốn tìm, ma lon hay nâng người bằng một ngón tay (finger lift challenge) cũng len lỏi một chút huyền bí. Có thể thấy, truyền thuyết đô thị phản ánh những lo lắng và nỗi sợ của một tập thể, gắn liền với cuộc sống.
Vậy nên, truyền thuyết đô thị cũng dần tiến hóa, phù hợp với đời sống hiện đại hơn. Khi Internet phát triển, các tin đồn và những câu chuyện về dark web và những bí ẩn trên không gian mạng cũng trở nên gần gũi với bối cảnh văn hóa hiện đại hơn.
Urban legend có thể xem như một loại thông tin sai lệch. Khi sự lo lắng, sợ hãi và mơ hồ tồn tại trong một cộng đồng, họ sẽ cố gắng tìm cách lấp đầy vào khoảng trống đó bằng những câu chuyện giả tưởng. Và cũng tương tự như cách những thông tin giả, khuếch đại và khơi gợi nhiều cảm xúc mạnh như hoảng hốt hay sợ hãi, urban legend dễ dàng lan truyền và sống mãi.
4. Cách sử dụng urban legend?
Tiếng Anh
A: When I was young, urban legends were very popular among kids my age.
B: I love and hate those stories at the same times. It's scary but I just can't stop reading it.
Tiếng Việt
A: Hồi mình còn bé, mấy cái truyền thuyết đô thị phổ biến với mấy đứa nhỏ lắm á.
B: Mình cũng vừa thích vừa ghét mấy cái chuyện đó. Kiểu nó ghê nhưng mình không ngừng đọc được.