1. Chuyện gì đang xảy ra?
Tình trạng thiếu điện cục bộ diễn ra ngày một trầm trọng tại Hà Nội - điểm nóng tiêu thụ điện của nước ta trong mùa hè này. Từ nhà tới trường, từ đường tới phố, và ngay cả trong các khu sản xuất, việc mất điện làm gián đoạn sinh hoạt của mọi người.
Trong nhiều ngày vừa qua, nhiều hộ gia đình tại Hà Nội thường xuyên mất điện. Tình trạng mất điện liên tục trong nhiều giờ thường xuyên diễn ra ở các quận, huyện ngoại thành như Thạch Thất, Chương Mỹ, Hoài Đức, và đôi khi là cả một số quận nội thành.
Hình ảnh cả khu phố hay làng, xóm đổ ra đường để hóng mát hay chen chúc trong các trung tâm thương mại để tránh nóng đang trở nên quen thuộc. Một số bạn học sinh đang chuẩn bị thi cấp 3 hay đại học phải chiếu đèn pin để ôn thi.
Không chỉ cắt điện hộ gia đình, Hà Nội còn tiến hành tắt các hệ thống chiếu sáng trên đường, trong các vườn hoa, hay trên vỉa hè. Tại các tuyến phố trong khu vực phố cổ hay thậm chí là khu vực Hồ Gươm, hầu hết các thiết bị chiếu sáng cùng biển quảng cáo không hoạt động.
2. Tại sao miền Bắc lại thiếu điện?
Thời tiết nắng nóng khiến cho mức độ tiêu thụ điện của người dân tăng cao - đây là nguyên nhân mà Bộ Công thương và đại diện công ty EVN đưa ra để lý giải cho tình trạng thiếu điện. Tổng công ty Điện lực Hà Nội cho biết lượt tiêu thụ điện bình quân trong tháng 5 là hơn 75.4 triệu kW, và tới ngày 4/6 đã lên tới 88.5 triệu kW.
Cái nóng gay gắt cũng gây ảnh hưởng tới các hồ thủy điện, chiếm khoảng 43% nguồn cung ứng điện tại miền Bắc. Điều này khiến cho lượng điện huy động bình quân giảm mạnh ở khoảng 12-15% công suất so với cùng thời điểm năm ngoái.
Bên cạnh đó, nguồn nhiệt điện than cũng bị giảm công suất hoặc gặp sự cố. Đây là một nguồn cung quan trọng bởi nó chiếm tới 48% cơ cấu nguồn điện ở miền Bắc.
Tuy nhiên, nắng nóng không phải là lý do duy nhất. Lý do lớn hơn là hệ thống điện tại miền Bắc không có những nguồn cung mới, phụ thuộc nhiều vào thủy điện và điện than, cũng như một số nguồn cung ứng điện từ Lào và Trung Quốc. Các dự án cấp điện mới triển khai chậm chạp, và tăng trưởng nguồn điện không đủ nhanh để bù đắp lại cho mức tăng trưởng tiêu thụ điện.
Bên cạnh đó, hệ thống truyền tải điện không ổn định đang đặt sức ép lớn lên thị trường điện tại miền Bắc. Ở nhiều khu vực, hệ thống lưới điện quá tải gây ra nhiều rủi ro cho việc vận hành lưới điện.
3. Thế còn miền Nam và miền Trung thì sao?
Hiện tượng thiếu điện chỉ xảy ra tại miền Bắc, không hề xuất hiện tại hai miền còn lại. Lý do là bởi công suất tiêu thụ điện ở miền Trung và miền Nam thấp hơn, nguồn điện sinh ra ở hai khu vực này nhiều hơn số lượng tiêu thụ. Đồng thời, tại đây sử dụng một số nguồn điện tái tạo như điện mặt trời, điện gió.
Đây là một điều đáng mừng, nhưng cũng phản ứng một thực trạng: phân bổ nguồn điện không đồng đều. Trong khi nguồn điện tái tạo chiếm gần 27% công suất toàn hệ thống vào cuối 2022, nguồn điện này không tới được khu vực miền Bắc và chỉ tập trung ở miền Trung và miền Nam.
Nguyên nhân của thực trạng này là việc các lưới điện của những dự án cấp điện khác nhau không tương thích với hệ thống điện của toàn miền hay toàn khu vực. Điều này dẫn tới việc nghẽn mạch điện cục bộ khiến lượng điện tái tạo buộc phải giảm đi để lưới điện không chịu quá nhiều áp lực.
4. Tại sao điện tái tạo không thể tới miền Bắc?
Mặc dù nguồn năng lượng điện tái tạo tại miền Trung và miền Nam có thể lấp đầy khoảng trống cung ứng cho miền Bắc, nhưng thị trường điện miền Bắc vẫn phải mua điện từ Lào và Trung Quốc.
Nguồn điện tái tạo không thể hòa vào lưới điện quốc gia bởi tất cả các dự án điện mặt trời hay điện gió đều ở miền Nam. Thế nhưng đường truyền tải điện Nam-Bắc đã hoạt động hết công suất và không thể tải thêm điện.
Để có thể tận dụng nguồn điện tái tạo, cần phải sửa chữa đường truyền tải điện hiện tại để nâng công suất, cũng như xây thêm những đường truyền mới. Công việc này đòi hỏi một quãng thời gian kéo dài tới vài năm nên không thể là phương án cho khủng hoảng điện ở thời điểm hiện tại.
5. Chuyện gì đang xảy ra với các hồ thủy điện tại nước ta?
Tính đến ngày 8/6, có 11 hồ thủy điện trên cả nước đã phải ngưng hoạt động và dừng phát điện vì lưu lượng nước quá thấp, mực nước trong hồ không đảm bảo. Nhiều hồ tại Bắc Bộ, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ có mực nước ở dưới mực nước chết - tức mực nước thấp nhất đảm bảo việc khai thác và vận hành điện.
Đặc biệt, Thủy điện Thác Mơ tại Bình Phước và Thủy điện Sơn La gần như cạn trơ đáy - một cảnh tượng chưa bao giờ có. Nhiều đơn vị thủy điện khác cũng báo cáo rằng mực nước trong hồ chỉ còn đủ để vận hành trong vài ngày tới, sau đó mực nước sẽ xuống thấp tới mức không đủ để vận hành các máy điện.
Điều này xảy ra bởi hiện tượng El Nino tăng cường đang diễn ra trên toàn cầu, khiến cho nhiệt độ tăng ở mức kỷ lục tại nhiều nơi trên thế giới. Thời tiết nắng nóng khắc nghiệt khiến nhu cầu dùng điện gia tăng, đặt áp lực lên ngành điện trong nước cũng như toàn cầu.