Joel thức dậy vào một ngày lễ tình nhân xám xịt, cái ngày mà anh nghĩ, được sáng chế ra để bán thiệp mừng. Vừa bước xuống phố, anh nhìn thấy chiếc xe của mình bị hỏng, đổi ý định đi đến công ty bằng tàu hoả. Khi đến nhà ga, Joel bất ngờ đưa ra một quyết định táo bạo: cáo bệnh cúp làm rồi nhảy tàu xuôi về Montauk.
Joel không biết nguyên do gì đưa anh đến cái bãi biển lạnh cóng người giữa tháng Hai không một “bóng ma” này. Khi đi dọc theo bãi bờ, tâm trí anh lại nhảy về đoạn tình cũ đã có vài năm với Naomi. Dòng tự thuật của Joel tiếp tục bằng việc thú nhận anh ghét cát như thế nào, rằng “chúng chỉ là những hòn đá li ti.”
Rồi ở đó chuyện không ngờ đã xảy ra, Joel gặp Clem.
Nếu chỉ xem những phân cảnh đầu tiên này của Eternal Sunshine of the Spotless Mind, khán giả sẽ dễ nhếch mép mà bảo rằng, lại một màn Manic Pixie Dream Girl khác trên màn ảnh. Rằng Clem - cô gái có mái tóc xanh dương có vẻ nổi loạn, mặc chiếc áo khoác màu cam chói chang đó sẽ mang đến luồng sinh khí mới, cứu rỗi cuộc đời nhàm chán của Joel.
Nhưng chúng ta đã nhầm, bộ phim của đạo diễn Michel Gondry không đi theo hướng đó. Sau 20 năm ra đời, và sau nhiều năm xem lại, chúng ta (hoặc riêng tôi) vẫn bất ngờ về những điều đã diễn ra tiếp theo.
Nỗ lực quên đi cũng giống như nỗ lực níu giữ, nó đồng thời mang đến hạnh phúc lẫn khổ đau
Bạn chớ quên rằng, việc Eternal Sunshine of the Spotless Mind đã “ăn” tượng vàng Oscar cho giải Kịch bản gốc xuất sắc một năm sau ngày ra mắt là có lý do của nó. Đoạn tình vừa chớm của Joel và Clem thực ra giấu đi lịch sử mối quan hệ yêu đương lâu dài của cả hai trước đó. Bằng chứng là “mỗi lần dọn nhà là bao nhiêu kỷ vật bày ra”; mỗi lần đi sâu vào tâm tưởng là ký ức về tình yêu với Clem lại dội về trong Joel.
Câu chuyện không đặt góc nhìn ở Clem mà qua lần xoá ký ức của Joel. Để rồi, cái lần mà Joel đã nặng lời với Clem khiến cả hai chia tay nhau hiện lên rồi mất đi. Để rồi, những khoảnh khắc hạnh phúc trong tình yêu xen lẫn những cuộc cãi vã của cả hai hiện lên nhưng mờ khuất. Họ thậm chí, đã tranh luận về chuyện sinh con đẻ cái với nhau.
Joel và Clem đã yêu nhau và họ đã quên nhau, tuyệt không dấu vết của người còn lại. Họ đã lần lượt sử dụng dịch vụ xoá bỏ ký ức bằng liệu pháp khoa học của một công ty có tên Lacuna Inc. Joel và Clem tin rằng, để thôi dằn vặt về tình yêu đã mất, họ nên tiêu huỷ kỷ vật, xoá bỏ ký ức của người còn lại. Clem làm trước, Joel lội bước theo sau. Nhưng kỷ niệm đâu phải cứ xóa thì sẽ mờ rồi biến mất.
Eternal Sunshine of the Spotless Mind không phải là bộ phim dành cho những người đang phơi phới lúc mới yêu (như đầu phim) mà đau khổ lúc thất tình (trong gần cả bộ phim.) Nó mang đến một sự đồng cảm mãnh liệt cho những kẻ đang ở ngưỡng cửa bước ra khỏi một cuộc yêu đương, muốn xin lỗi làm hoà nhưng không thể; muốn cắt đứt nhưng không đành; muốn xoá đi mọi dấu vết của người còn lại nhưng lại tiếc rẻ những ký ức sẽ bị lãng quên.
Cái thế lưỡng nan, bỏ thì cũng dở mà ở cũng không xong đó trong Joel khiến người ta đồng cảm một cách sâu sắc. Tình yêu là trò chơi của con tim nhưng tâm hồn và trí óc là nạn nhân chịu đau khổ. Hậu chia tay, ai cũng muốn vừa nắm vừa buông chút kỷ niệm cuối cùng. Nhưng ký ức luôn là "liều thuốc độc" không có "thuốc giải" cho sự thất tình trên đời.
Khi người ta yêu chỉ còn sống trong tâm trí và giấc mơ mỗi đêm
Nỗ lực quên đi cũng giống như nỗ lực ghi nhớ, chúng đều đồng thời mang đến cả hạnh phúc lẫn khổ đau. Joel muốn quên đi Clem (bằng việc xoá ký ức tình yêu với Clem) nhưng chính anh cũng muốn níu giữ lại trong giấc mơ. Và Joel tỉnh giấc, quên sạch giấc mơ quái đản tối hôm qua, lại bắt một chuyến tàu đến Montauk mà chẳng hiểu lý do tại sao.
Với những kẻ thất tình, hiện thực ảm đạm một cách trớ trêu còn giấc mơ thường sống động hơn nhiều. Vì thế, Eternal Sunshine of Spotless Mind là một cuộc thăm dò tiềm thức của những trái tim tan vỡ. Cả bộ phim dường như diễn ra trong giấc mơ của Joel, nơi những ký ức bị giật giây bằng nỗi sợ của sự lãng quên.
Yếu tố viễn tưởng mang đến một trải nghiệm thú vị và mới mẻ cho Eternal Sunshine of Spotless Mind, kể cả 20 năm sau khi bộ phim ra mắt khán giả. Nó cho thấy cả một xã hội đầy rẫy những kẻ thất tình và tan vỡ vì yêu. Không chỉ có Joel và Clem, mà Frank, Mary cùng nhiều người khác đã từng đau khổ vì tình (và muốn quên đi.) Bộ phim không chừa chỗ cho ngọt ngào, thay vào đó là đầy rẫy sự bẽ bàng.
Nếu tạm bỏ qua yếu tố viễn tưởng, sự lãng quên đã bắt đầu kể từ khi Joel và Clem thực sự chia tay. Clem đã có bạn trai mới còn Joel vẫn mắc kẹt. Chi tiết trước cái đêm Joel tiến hành xoá ký ức, anh phải viện đến thuốc an thần để rồi bất tỉnh trước khi kịp lao lên giường.
Nhưng khán giả sẽ nhanh chóng nhận ra, họ nên trở lại với tính chất viễn tưởng của bộ phim. Bởi chỉ ở những trạng huống đó, khán giả mới nhìn thấy được “tia nắng vĩnh cửu" của tình yêu chiếu vào trái tim, khơi dậy những sống động trong tình yêu, để tận hưởng nó trước khi hoàn toàn biến mất.
Eternal Sunshine of the Spotless Mind giống như nghệ thuật kintsugi của Nhật Bản, phải vỡ tan thì ánh nắng mới có thể chiếu vào. Và những tan vỡ cũng có thể được hàn gắn bởi chất keo và vàng ròng nóng chảy để tạo nên một thứ mới mẻ, dù không giấu đi những vết nứt trong quá khứ.
Tạm Kết
Nếu Eternal Sunshine of the Spotless Mind ra mắt vào năm 2024 thay vì 20 năm trước, có thể tác phẩm của đạo diễn Michel Gondry sẽ không tạo nên được chiều kích vĩ đại như thế. Bởi ngày nay, nếu rơi vào trường hợp của Joel và Clem, người ta sẽ nghĩ ngay đến Tarot dẫn đường, nhờ tham vấn tâm lý (therapy) chỉ lối tìm cách chữa lành.
Eternal Sunshine of the Spotless Mind đã đặt một “cái bẫy” hoàn hảo vào tâm trí khán giả, những kẻ thích xem trò yêu đương tan vỡ trên màn ảnh. Miếng mồi rất ngon nhưng kẻ sập bẫy cũng rất đau. Phim thì kết thúc 20 năm rồi, nhưng chúng ta lại là những kẻ mắc kẹt trong đó. Đúng là những kẻ thân lừa ưa nặng.
Nhưng… “ổn thôi”, Clem và Joel cùng nói trước khi cả hai cười thành tiếng. Tiếng nhạc vang lên. Beck cất giọng hát. Cảnh chuyển đến bãi biển tuyết trắng xoá, hai người khuất dạng trong màn tuyết trắng. Eternal Sunshine of the Spotless Mind kết thúc ngay ở đó nhưng lại đặt ra một ngàn câu hỏi khác nhau.
Joel và Clem chấp nhận rời xa nhau hay hai người sẽ quay lại? Và nếu thế, mối quan hệ của cả hai liệu sẽ hạnh phúc? Cả hai sẽ tránh được những sai lầm trong quá khứ? Và còn nhiều câu hỏi khác nữa. Có lẽ, sức mạnh của điện ảnh nằm ở chỗ đó, cũng giống như tình yêu, không cho ta thôi nghĩ ngay cả khi mọi thứ đã kết thúc.