Tiếp nối bài viết "3 Cạm bẫy tâm lý khiến bạn mắc sai lầm khi ra quyết định", dưới đây là phần tiếp theo của bài viết "3 Reasons Why You Make Terrible Decisions (And How To Stop)", đăng tải trên blog cá nhân của tác giả Mark Manson.
Ta có thể làm gì để tránh mắc kẹt trong mớ thiên kiến và nhận thức sai lầm? Làm sao để đảm bảo ta quyết định đúng đắn thay vì tự đẩy mình vào rắc rối?
Như tôi đã nói, không có cách nào sửa chữa hoàn toàn bộ não lỗi thời này. Vì nó đã được lập trình sẵn từ hàng trăm ngàn năm tiến hóa. Nhưng ít nhất, ta vẫn có vài mẹo giúp tăng cơ hội đưa ra lựa chọn khôn ngoan hơn.
Viết ra giấy
Tôi biết ai cũng khuyên bạn nên viết nhật ký, ghi lại suy nghĩ, chất vấn chính mình. Nghe phát chán nhỉ? Nhưng nó có lý do đấy.
Khi bạn viết ra những ý tưởng của mình, bạn sẽ buộc phải nhìn chúng một cách khách quan hơn - như thể đó không phải suy nghĩ của chính bạn nữa.
Giả sử bạn viết về lý do mình bán hết tài sản và chuyển đến một hòn đảo xa xôi. Nhưng viết đến đoạn thứ ba, bỗng dưng một tia sáng lóe lên trong đầu: “Mình bị điên à? Ai lại làm thế này?”.
Việc viết ra những lựa chọn quan trọng trong cuộc sống giúp bạn tránh hành động theo quán tính. Thay vì để mọi quyết định diễn ra một cách vô thức, bạn buộc phải dừng lại, xem xét và đánh giá lại suy nghĩ của chính mình.
Một cách đơn giản tôi hay làm là kẻ đường thẳng chia đôi trang giấy, viết hết rủi ro và chi phí vào một bên, và lợi ích tiềm năng vào bên còn lại. Chỉ riêng bài tập nhỏ này thôi cũng đủ giúp bạn nhận ra mình đang thiên vị chỗ nào và điều gì bạn đã bỏ sót.
Học cách vượt qua nỗi lo
Hầu hết những quyết định sai lầm của chúng ta đều đến từ cảm giác thoải mái và thói quen hành động theo quán tính. Cảm xúc dẫn dắt ta đi lạc đường, nhận thức về thời gian thì méo mó, lúc nào cũng chỉ nghĩ đến cái lợi trước mắt.
Thêm vào đó, cách ta đánh giá vị thế của mình so với người khác cũng không khách quan chút nào. Trong nhiều trường hợp, lựa chọn đúng đắn nhất trông lại có vẻ ngược đời, thậm chí đáng sợ.
Đôi khi, chúng ta phải gạt linh cảm của mình sang một bên để tin vào dữ liệu, hoặc phải chấp nhận làm người khác thất vọng. Nghe có vẻ không dễ chịu lắm nhỉ? Nhưng đây là một kỹ năng, và nó cần được rèn luyện.
Có người gọi đó là bước ra khỏi vùng an toàn. Còn tôi thích gọi nó là “tập làm quen với điều không dễ chịu". Dù bạn gọi nó là gì, điều quan trọng nhất vẫn là: Hãy thử thách giới hạn của bản thân, chất vấn điều bạn luôn tin là đúng, và hành động ngay cả khi lo lắng. Quan trọng nhất, hãy học cách đưa ra các quyết định tốt hơn.
Hiểu rõ điểm yếu của bản thân
Mỗi người đều có điểm yếu riêng khi đưa ra quyết định. Có người quá cảm tính, dễ để cảm xúc lấn át. Có người lại ham danh tiếng, sẵn sàng gạt bỏ mọi kế hoạch chỉ để dự một bữa tiệc xa hoa. Cũng có người sống theo kiểu "YOLO", chỉ quan tâm đến hiện tại mà chẳng bao giờ nghĩ xa hơn ngày mai.
Vì vậy, điều quan trọng là phải hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu của bản thân và ghi nhớ điều đó trước khi quyết định bất cứ điều gì.
Tôi không dễ bị tác động bởi người khác, và cũng chẳng bận tâm đến những thứ phù phiếm xung quanh. Nhưng ngược lại, tôi lại cực kỳ bốc đồng trong nhiều chuyện, đặc biệt những thói quen liên quan đến sức khỏe. Đó là một cuộc chiến tôi phải đối mặt mỗi ngày.
Sắp xếp lại môi trường sống
Cuối cùng, cách tốt nhất để khắc phục điểm yếu trong việc ra quyết định không phải là dựa vào ý chí sắt đá hay kỷ luật thép. Thay vào đó, có một phương pháp đơn giản và hiệu quả hơn nhiều: Sắp xếp cuộc sống sao cho các lựa chọn tệ hại không có cơ hội xảy ra.
Nếu dễ sa đà vào đồ ăn vặt, thay vì cố kiềm chế bản thân khi thấy chúng, bạn không mua. Khi trong nhà không có sẵn chúng, bạn cũng chẳng có gì để ăn, vậy là xong - giải quyết từ gốc.
Tóm lại, việc điều chỉnh môi trường xung quanh sẽ giúp bạn khắc phục điểm yếu của bản thân. Bạn có thể hủy theo dõi những tài khoản mạng xã hội dễ khiến bạn nổi nóng, hoặc ngừng đọc tin tức gây lo âu. Khi nhận ra điều gì khiến mình dễ quyết định sai lầm, bạn hãy chủ động thay đổi thói quen sống để xử lý nó triệt để.
Không quyết định còn tệ hơn quyết định sai
Cuối cùng, tôi muốn nhấn mạnh một điều quan trọng: Trong vô số quyết định tồi tệ bạn có thể mắc phải, không có cái nào tệ hơn việc không quyết định gì cả.
Mỗi ngày, chúng ta đều phải lựa chọn - ăn gì, mặc gì, nói chuyện với ai, sử dụng thời gian ra sao. Nếu bạn không chủ động ra quyết định, nghĩa là bạn đang để người khác hoặc hoàn cảnh quyết định thay mình. Và khi đó bạn không thực sự sống, mà chỉ đang trôi theo dòng chảy một cách thụ động.
Như đã nói, mọi quyết định đều đi kèm với rủi ro, chi phí và sự đánh đổi. Nhưng nếu biết cách sắp xếp cuộc sống hợp lý, đôi khi ta có thể chấp nhận, thậm chí tận hưởng những rủi ro ấy.
Dĩ nhiên, không phải lúc nào mọi thứ cũng đơn giản như vậy. Có những quyết định mang đến rủi ro và đánh đổi mà ta chẳng hề mong muốn. Khi đối mặt với chúng, nhiều người chọn cách phớt lờ như chúng không tồn tại, hoặc tệ hơn là đổ lỗi cho hoàn cảnh.
Lối suy nghĩ này có thể dẫn đến một ảo tưởng nguy hiểm rằng, cuộc sống không nên có rủi ro hay mất mát. Nhưng sự thật là, suy nghĩ đó không chỉ ích kỷ mà còn đầy hoang tưởng. Và dù người khác có thể thấy phiền phức, cuối cùng chính ta mới là người chịu tổn thất nhiều nhất.
Từ chối chịu trách nhiệm cũng là một quyết định. Lẩn tránh hậu quả từ lựa chọn của mình cũng là một lựa chọn. Và có lẽ đó chính là lựa chọn tồi tệ nhất. Bởi khi từ bỏ quyền quyết định, ta không còn kiểm soát cuộc sống của mình nữa. Ta biến mình thành nạn nhân của hoàn cảnh và trao số phận mình vào tay người khác.
Tránh né trách nhiệm có thể giúp ta cảm thấy dễ chịu trong chốc lát. Nhưng về lâu dài, nó sẽ bào mòn bản thân ta từ bên trong. Vậy nên hãy quyết định và chấp nhận rủi ro đi kèm, bởi chính rủi ro mới là điều khiến mọi thứ trở nên đáng giá.
Và đừng quên, ta chỉ là một con linh trưởng biết dùng điện thoại thông minh mà thôi.
