Evergrande là tập đoàn phát triển bất động sản lớn thứ 2 tại Trung Quốc, nằm trong Top 500 công ty lớn nhất thế giới do Fortune bình chọn.
Nhưng trong suốt tuần qua, họ liên tục xuất hiện trên truyền thông với những cảnh báo phá sản, cùng khoản nợ trị giá hơn 300 tỷ USD gây chấn động trên toàn cầu.
Bài viết này sẽ đưa ra 6 thuật ngữ liên quan đến nguyên nhân xảy ra sự việc, cũng như những biện pháp có thể được thực hiện để ngăn chặn hậu quả xấu nhất theo ý kiến của một số chuyên gia.
1. Lehman moment (Thời khắc Lehman)
Khi mối đe dọa vỡ nợ rình rập Evergrande, một số nhà phân tích kinh tế đã gọi đó là “thời khắc Lehman của Trung Quốc”. Cụm từ ám chỉ vụ phá sản lớn nhất trong lịch sử nước Mỹ cũng như cả thế giới. Năm 2008, Lehman Brothers, ngân hàng lớn thứ 4 của Mỹ sụp đổ với khoản nợ khổng lồ gần 700 tỷ đô la. Sự kiện tạo hiệu ứng domino, kéo theo hàng loạt định chế tài chính khác và cả cỗ xe kinh tế toàn cầu.
Nhìn bên ngoài, Evergrande và Lehman có nhiều điểm tương đồng. Thứ nhất, họ đều là các công ty tầm cỡ quốc tế. Thứ hai, họ đều mang khủng hoảng nợ liên quan đến việc sụt giảm giá bất động sản.
Tuy nhiên, khi đề cập tới nguy cơ với kinh tế thế giới, các nhà phân tích tại Bloomberg và CNBC đã chỉ ra những khác biệt cốt lõi giữa Evergrande và Lehman.
Cụ thể, về phía Evergrande, tập đoàn này nắm giữ các tài sản vật chất là các dự án nhà ở và bất động sản. Ở nước đi cuối cùng, họ có thể bán các tài sản này để bắt đầu trả nợ các khoản vay ngắn hạn (dưới 1 năm).
Về phía Lehman, họ nắm giữ các tài sản tài chính phức tạp. Khi bong bóng đầu cơ bất động sản vỡ vào giữa năm 2007, giá nhà đất sụt giảm nghiêm trọng, những người mua nhà từ vay nợ dưới chuẩn tín dụng không thể thanh toán. Lehman phải hứng chịu rủi ro thanh khoản khi chính họ cũng đi vay nợ để cho người khác vay.
Ngoài ra, chính phủ Trung Quốc đang có sự kiểm soát rất mạnh mẽ đối với thị trường bất động sản trong nước. Họ có thể có các công cụ kiểm soát tình hình.
Trong khi đó, bong bóng nhà đất vỡ tại Mỹ được cho là do sự tự điều chỉnh của thị trường. Năm 2008, Cục Dự trữ liên bang Hoa Kỳ đã không chọn cứu Lehman Brothers vì nhiều áp lực xã hội, trong đó có chỉ trích rằng gói cứu trợ của họ sẽ khuyến khích, hoặc được xem là phần thưởng dành cho cho những công ty đã quá liều lĩnh và tự chuốc lấy tai họa.
Theo nhà sáng lập hãng nghiên cứu thị trường Citron Research Andrew Left, cuộc khủng hoảng nợ của Evergrande có thể gây ra rủi ro mang tính hệ thống đối với hệ thống tài chính của Trung Quốc, nhưng sẽ không trở thành “thời khắc Lehman”.
2. Black swan (Thiên nga đen)
“Thiên nga đen” là phép ẩn dụ cho một biến cố hy hữu, khó lường, nhưng lại gây ra những tác động nặng nề đến nền kinh tế. Thuật ngữ này được giới thiệu bởi tác giả Nassim Nicholas Taleb trong cuốn sách cùng tên (The Black Swan) năm 2007.
Với bảng báo cáo tài chính vẫn báo doanh thu tăng vào cuối năm 2020 của Evergrande, nhiều người cho rằng cơn khủng hoảng hiện tại của tập đoàn này là một thiên nga đen.
Tuy nhiên, nếu xét theo bối cảnh chung của chính sách “thịnh vượng chung” và “3 lằn ranh đỏ” của chính phủ Trung Quốc vào tháng 8/2020, nhiều khả năng các nhà hoạch định đã thấy trước việc siết chặt giá nhà và thị trường đất sẽ gây khó khăn cho Evergrande.
Theo Tiến sĩ Phạm Sỹ Thành, giám đốc Chương trình Nghiên cứu Chiến lược Mekong - Trung Quốc, có thể nói Evergrande không phải là một thiên nga đen. Thay vào đó, nó có thể là một “tê giác xám” (mối đe dọa hiển nhiên nhưng bị phớt lờ).
Theo một nguồn tin vào tháng 9/2020 cho thấy, giới chức Trung Quốc đã từ chối cho Evergrande niêm yết cửa sau (back-door listing) để huy động vốn. Điều này càng đẩy thanh khoản của tập đoàn đi nhanh đến bờ vực.
3. Leverage (Đòn bẩy tài chính)
Đòn bẩy tài chính là sự kết hợp giữa nợ phải trả và vốn chủ sở hữu trong công việc điều hành chính sách tài chính của doanh nghiệp. Nói đơn giản hơn, nó là việc đi vay vốn để đầu tư thay vì sử dụng hoàn toàn vốn tự có để đem lại lợi nhuận cho mình.
Ngành bất động sản luôn được xem là ngành kinh doanh nặng vốn. Vì vậy, các doanh nghiệp hầu như đều phải sử dụng đến đòn bẩy tài chính một cách linh động, thậm chí là liều lĩnh.
Với Evergrande, họ đang rơi vào tình trạng công ty có đòn bẩy quá cao. Theo báo cáo tài chính vào cuối tháng 12/2020, tổng tài sản của tập đoàn này là 350 tỷ USD, nhưng tổng nợ phải trả đã lên đến 300 tỷ. Trong đó, các khoản vay ngắn hạn lại chiếm gần 50% tổng cơ cấu tiền vay.
4. Bond (Trái phiếu)
Trái phiếu là loại chứng khoán xác nhận doanh nghiệp hoặc chính phủ có nghĩa vụ nợ với người nắm giữ.
Tức là, người mua (trái chủ) cho đơn vị phát hành trái phiếu ứng một khoản vay. Đơn vị này sẽ phải trả một khoản lợi tức cố định và thường kỳ cho trái chủ và hoàn trả khoản tiền vay khi trái phiếu đáo hạn. Lợi tức từ trái phiếu không phụ thuộc vào tình hình kinh doanh của đơn vị phát hành.
Khi công ty bị giải thể hoặc phá sản, trái chủ được ưu tiên thanh toán trước người nắm giữ cổ phiếu (cổ đông).
Với những đặc tính đó, trái phiếu thường được giới thiệu là hình thức đầu tư “ít rủi ro” cho những người có tiền nhàn rỗi. Mặt khác, đôi khi trái phiếu doanh nghiệp duy trì lãi suất khá cao, có thể gấp đôi, gấp ba lãi suất tiền gửi ngân hàng, rất hấp dẫn với các nhà đầu tư.
Tuy nhiên, chính loại chứng khoán này đang là một trong các nguyên nhân khiến hàng ngàn nhà đầu tư của Evergrande điêu đứng.
Rủi ro nằm ở việc trái phiếu được phát hành mà không có tài sản đảm bảo, hoặc tài sản đảm bảo có tính thanh khoản dao động mạnh. Chẳng hạn như đảm bảo bằng cổ phiếu của chính tập đoàn. Khi doanh nghiệp khó khăn, giá cổ phiếu đi xuống thì giá trị tài sản đảm bảo cũng sụt giảm theo.
Trong trường hợp này, người dân, các nhà đầu tư nhỏ lẻ chưa có kinh nghiệm thị trường trái phiếu vẫn đặt lòng tin, vì thấy bóng dáng của ngân hàng đứng sau mà nhầm tưởng trái phiếu được các ngân hàng bảo lãnh.
5. Debt restructuring (Tái cấu trúc nợ)
Tái cấu trúc nợ là quá trình tổ chức lại toàn bộ vốn vay nợ, được các công ty sử dụng để tránh rủi ro vỡ nợ.
Quá trình tái cơ cấu thường được thực hiện bằng một, hoặc kết hợp nhiều các đàm phán nhằm mục đích sau:
- Giảm lãi suất các khoản vay
- Kéo dài ngày đáo hạn
- Hoán đổi nợ thành vốn cổ phần, nghĩa là các chủ nợ đồng ý hủy bỏ một phần hoặc tất cả các khoản nợ tồn đọng của họ để đổi lấy vốn chủ sở hữu trong công ty
- Cắt lỗ dự kiến (haircut), nghĩa là các chủ nợ đồng ý một phần của các khoản thanh toán lãi chưa trả sẽ bị xóa, hoặc một phần tiền gốc sẽ không được trả
Trên tờ Financial Times, giám đốc bộ phận quản lý tài sản của Evergrande nói rằng công ty đã đệ trình các kế hoạch tái cơ cấu lên chính phủ từ tháng 2/2021, nhưng không có kế hoạch nào được chấp nhận.
Những người đứng đầu Evergrande đề xuất một “phương án cuối cùng”: chính quyền địa phương và các doanh nghiệp sở hữu nhà nước sẽ tiếp quản hoạt động của tập đoàn theo từng khu vực.
Cách tiếp cận này được cho là kịch bản khả thi nhất, bởi tại Trung Quốc, đất đai phải được chính quyền địa phương cấp phép. Các nhà chức trách địa phương có thể can thiệp để bình ổn giá bất động sản. Trong trường hợp xấu nhất, các địa phương có thể mua lại đất như cách họ đã làm trong năm 2014-2015.
6. Reverse repurchase agreement (Thỏa thuận mua lại nghịch đảo)
Ngày 23/09, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC, ngân hàng trung ương) đã bơm 120 tỷ NDT, khoảng 19 tỷ USD, vào hệ thống ngân hàng quốc gia thông qua các thỏa thuận mua lại nghịch đảo. Nghĩa là PBoC mua chứng khoán của các ngân hàng đang thiếu tiền, nhằm tạo tính thanh khoản cho thị trường, sau đó sẽ bán lại chúng với giá cao hơn cho chính các ngân hàng này vào một thời điểm thoả thuận trong tương lai.
Động thái này được cho là nhằm mục đích xoa dịu tâm lý các ngân hàng đầu tư vào Evergrande trong bối cảnh thị trường lo sợ. Còn về công cụ can thiệp trực tiếp đến Evergrande, đến nay Bắc Kinh vẫn chưa có tuyên bố chính thức. Thậm chí, nhà chức trách Trung Quốc còn tránh nhắc đến tên doanh nghiệp này trong các cuộc họp trong tuần qua.
Theo nhà kinh tế Larry Hu, các nhà hoạch định chính sách sẽ chọn phương án chờ đợi trước khi ra tay để đảm bảo việc tái cơ cấu diễn ra một cách trật tự.