Ngày 6/10 vừa qua, Viện Hàn Lâm Thuỵ Điển đã gọi tên Annie Ernaux cho giải thưởng Nobel Văn học 2022. Bà là một nữ nhà văn Pháp "dòng dõi công nhân" với những dấn thân mạnh mẽ trong lĩnh vực của riêng mình.
Sau nhiều tác phẩm hư cấu, bà chuyển hẳn sang tự truyện, đặc biệt là hồi ức tuổi thơ và đạt được những thành công vang dội toàn thế giới. Những tác phẩm kiểu tự truyện của bà phát hiện một điều căn cốt của đời sống nhân loại, đó là số phận cá nhân không thể tách rời số phận cộng đồng.
Trung thực và không ngại đối mặt với sự thật khó khăn
Ernaux sinh ra và lớn lên trong một thôn làng ở Normandy, miền Bắc nước Pháp, với một gia đình bình thường có cha mẹ làm công việc bán tạp hóa. Bà học tại Đại học Rouen, và sau đó dạy ở trường trung học. Năm 1977 đến 2000, bà là giáo sư tại Trung tâm Quốc gia về giáo dục từ xa.
Các tác phẩm của Ernaux được truyền cảm hứng từ cuộc sống của chính bà, đặc biệt là việc hòa giải giữa gia đình, giai cấp, chính trị và giới tính. Cách Ernaux được nuôi dưỡng và giáo dục cũng như những trải nghiệm trong độ tuổi thanh xuân và trưởng thành được thể hiện rất nhiều trong các tiểu thuyết của bà.
Văn chương của Ernaux bất chấp những định nghĩa thể loại. Nó không chỉ khám phá nội tâm sâu sắc khi kể lại những câu chuyện hư cấu, mà còn cung cấp một tính xác thực đầy nhức nhối qua sự tiết lộ rất dũng cảm mà phần lớn chúng ta gọi là những "sự thật muốn quên."
Được ví như một "biên niên sử" về cuộc sống hằng ngày ở Pháp, văn chương của Ernaux đưa ra góc nhìn phê phán về cấu trúc xã hội và những cảm xúc phức tạp của chính bà.
Viện Hàn lâm Thuỵ Điển năm nay đã dành rất nhiều sự ca tụng về kỹ thuật văn chương của bà: sáng rõ và gợi cảm. Đó là tiếng nói chỉ xoay quanh vấn đề của phụ nữ, nhưng nói theo cách văn chương, cách của lao động thẩm mỹ. Điều này cũng đồng nhất với những tuyên ngôn của bà trong nghệ thuật sáng tạo nói chung và văn học nói riêng:
“I started to make a literary being of myself, someone who lives as if her experiences were to be written down someday.”
“Tôi đã bắt đầu tạo ra một hiện thân văn chương của riêng mình, một người sống như thể những trải nghiệm cá nhân rồi sẽ được viết ra vào một ngày nào đó.”
Văn chương không đến từ những điều lớn lao mà bắt đầu với cuộc sống ngày thường
Thông qua những tác phẩm của mình, Annie Ernaux cho thấy rằng bà luôn tin vào sức mạnh của việc viết. Bằng chứng là suốt sự nghiệp của mình, bà không ngừng thăm dò những trải nghiệm và cảm xúc cá nhân sâu sắc như tình yêu, tình dục, phá thai và sự xấu hổ trong một xã hội bị chia rẽ bởi sự phân chia giới tính và giai cấp.
Cả cuộc mình, Annie Ernaux khao khát viết để lý giải bản thân, đồng thời truyền cảm hứng cho nhiều phụ nữ khác. Bà từng nói trên tờ AFP: "Tôi chỉ là một người đàn bà viết."
Trong tác phẩm Một chỗ trong đời, Annie Ernaux thể hiện tài năng hiếm có của một nhà văn khi viết về chủ đề gia đình. Làm sao để có thể tường tận được những giằng xé của người bố về xuất thân của mình. Hoặc ám ảnh hơn, là về nỗi khao khát được trở thành một người trong cộng đồng đã chối bỏ ông, mà không có sự quan tâm đến những điều nhỏ nhặt đối với người mà mình yêu thương?
Mặc dù, Annie Ernaux cố gắng che giấu những tình cảm dạt dào qua mỗi trang sách, nhưng người đọc vẫn nhận ra những thổ lộ của người con dành cho người cha - có vẻ khô khan, xa cách về tình cảm của mình.
Ngòi bút của Annie Ernaux thường không tuyên thệ về những điều vĩ đại, lớn lao. Bà kể câu chuyện của mình giống như những đối thoại thường nhật của chúng ta với bạn bè, bằng một giọng văn đều đều, dễ đọc, như là sáng nay đã ăn một tô phở, trên đường đi làm kẹt xe, chiều mua một cốc cafe, rồi tối về nằm đọc sách.
Văn chương của bà có lẽ sẽ dành cho những ai không biết ngồi ở đâu, hoặc là ngồi đâu cũng được trong cuộc đời này.
Giống như hình ảnh cửa hiệu tạp hoá, hình ảnh một chỗ trong đời đầy thiết thực của người cha trong tác phẩm Một chỗ trong đời, thật giống với chiếc chăn ghép trong Cân bằng mong manh (Rohinton Mistry).
Đó là tập hợp những khổ đau, bi ai nhưng cũng tràn đầy hạnh phúc. Mà cuộc sống ngày thường, đâu có gì giản dị hơn thế.