Có không ít diễn viên mà tài năng của họ đã hiển lộ ngay từ bộ phim đầu tay, nhưng đôi khi phải đợi hàng thập kỷ mới có một cơ hội được khẳng định được vị thế ngôi sao hàng đầu thế giới. Joaquin Phoenix, Gary Oldman hay Colin Farrell, Cillian Murphy là những diễn viên như vậy.
Chàng trai tỉnh lẻ Ireland với những vai diễn dị thường
Vào đầu những năm 2000, Cillian Murphy cùng anh bạn đồng hương Colin Farrell xuất hiện chung trong một bộ phim độc lập kỳ dị của Ireland có tên là InterMission. Đó là một tác phẩm thuộc dòng “dark comedy/crime” (hài/tội phạm “đen”) vừa phóng túng vừa sắc sảo với những nhân vật có lối hành xử dị thường. Và chất “weird” đó ám vào sự nghiệp của cả Colin Farrell và Cillian Murphy theo hai cách hoàn toàn khác nhau.
Hai chàng trai Ireland “tỉnh lẻ” bắt đầu vươn ra thế giới nhờ những bộ phim của Hollywood. Với Colin Farrell là vai phản diện trong phim khoa học viễn tưởng Minority Report của đạo diễn Steven Spielberg và với Cillian Murphy là 28 Days Later, một bộ phim kinh dị “hậu tận thế” của đạo diễn Danny Boyle.
Nhưng phải đến vai tên khủng bố trong bộ phim hình sự “nghẹt thở” Red Eye của đạo diễn Wes Craven, Cillian Murphy mới định vị được “chất” của mình với hình mẫu nhân vật có vẻ ngoài hiền lành, nhưng nguy hiểm và đáng sợ bằng khả năng thao túng tâm trí kẻ khác qua ánh mắt ớn lạnh.
Anh cũng có thể đóng vai diễn bóp nghẹt trái tim của người xem trong bộ phim nghệ thuật về đề tài nội chiến Ireland có tên The Wind that Shakes the Barley của đạo diễn kỳ cựu người Anh Ken Loach. Tác phẩm giành giải Cành cọ vàng tại LHP Cannes 2005 với Vương Gia Vệ làm Chủ tịch Ban giám khảo, dù bộ phim hoàn toàn khác với phong cách và thẩm mỹ cá nhân của ông trong điện ảnh, đơn giản vì nó là một bộ phim quan trọng.
Trong bộ phim ấy, Cillian Murphy vào vai một bác sĩ trẻ có ý định rời bỏ ngôi làng nhỏ ở Ireland để đến London hành nghề trong một bệnh viện lớn; nhưng cuối cùng anh quyết định ở lại và gia nhập lữ đoàn IRA của em trai để chiến đấu chống lại sự xâm lược của quân đội Anh.
Trải qua nhiều đau thương, mất mát, bội phản trong cuộc chiến giành độc lập, hai anh em lại chọn hai chiến tuyến, hai ý thức hệ khác nhau trong cuộc nội chiến Ireland (1922-1923) và để lại một bi kịch không thể khác được do sự lựa chọn đầy cực đoan và khốc liệt của họ. Chiếm lĩnh tâm trí người xem bằng một nội tâm dữ dội qua ánh mắt u uẩn hoặc sắc lạnh, Cillian Murphy là linh hồn của bộ phim về sự phi nghĩa vô tận của chiến tranh.
Nhưng cũng là Cillian Murphy đã khiến khán giả không ngừng ngạc nhiên trước tạo hình và lối diễn xuất như nhập đồng trong bộ phim bi hài kịch Breakfast on Pluto về một người phụ nữ Ireland chuyển giới đi tìm mẹ và tình yêu của đời mình.
Chất bi hài dị thường của bộ phim, qua diễn xuất đầy năng lượng của Cillian Murphy, khiến ta yêu nhân vật lúc nào không biết. Một nhân vật vượt qua những giông bão của cuộc đời bằng một trái tim biết hát, khiến tôi nhớ đến nàng Amélie trong bộ phim cùng tên của điện ảnh Pháp ra mắt trước đó vài năm.
Xem Cillian Murphy trong những bộ phim xuất sắc thời đầu, tôi đã thấy ở anh một tài năng thiên bẩm, một diễn viên có khả năng “tắc kè hóa” những vai diễn của mình. Một tên khủng bố, một người lính vì lý tưởng dân tộc chủ nghĩa, một cô nàng chuyển giới đầu óc viển vông trên mây, một phi hành gia, nhà vật lý lý thuyết có vẻ ngoài thầm lặng nhưng luôn đưa ra những quyết định dữ dội (Sunshine, 2007), v.v. Tất cả đều là những vai diễn xuất xuất thần của Murphy, qua ánh mắt biết nói của anh.
Một ánh mắt màu xám tro nửa như ngây thơ ngơ ngác, nửa hơi ớn lạnh bởi người ta không hiểu anh ta đang thực sự nghĩ gì. Đó cũng là thứ “vũ khí” chinh phục Christopher Nolan khi đạo diễn người Anh này tìm diễn viên cho bộ phim Batman Begins.
Chàng thơ của Christopher Nolan
Trong một buổi phỏng vấn gần đây của chuyến tour ra mắt phim Oppenheimer, Nolan tiết lộ rằng chính “đôi mắt điên dại” của Murphy, đặc biệt là trong hai bộ phim 28 Days Later và Red Eye đã thu hút ông. Điều đó đã dẫn đến mối quan hệ hợp tác kéo dài 2 thập niên với 6 bộ phim, trong đó có bộ ba Hiệp sĩ bóng đêm (Batman trilogy).
Khi Cillian Murphy thử vai Người Dơi, anh đã tiếp tục gây ấn tượng với Nolan với chính đôi mắt điên dại đang hiện diện trước mắt ông. Tất nhiên ở thời điểm năm 2005, nhà sản xuất không dám mạo hiểm giao vai diễn quan trọng nhất cho một diễn viên chưa có sức ảnh hưởng lớn như Murphy. Vai diễn đó, như đã biết, thuộc về Christian Bale.
Nhưng Nolan đã không bỏ lỡ cơ hội “chọn mặt gửi vàng” của mình. Ông đề nghị Cillian Murphy đóng vai Scarecrow, một tên ác nhân xuất thân là một bác sĩ tâm lý có vẻ ngoài lý lịch lãm nhưng đầu óc biến thái nguy hiểm muốn lật đổ cả Gotham.
Tạo ra loại độc tố gây hoảng loạn rồi sau đó kiểm soát, thao túng tâm trí của đám đông, đấy là mục tiêu mà Scarecrow nhắm tới. Cillian Murphy dành nhiều thời gian phân tích tâm lý với Nolan để nhân vật bớt “kịch” đi và “đời” hơn so với truyện tranh.
Trái ngược với Joker của Heath Ledger thích thể hiện sự điên dại ra bề ngoài, Scarecrow của Cillian Murphy thể hiện sự nguy hiểm bằng một ánh mắt “thao túng tâm trí” kẻ khác. Không ấn tượng mạnh bằng Joker, nhưng Scarecrow vẫn là một siêu ác nhân không thể thiếu trong cả ba phần của Hiệp sĩ bóng đêm.
Nolan còn gửi lời mời cộng tác với Cillian Murphy với hai vai phụ khác trong hai siêu phẩm sau đó là Inception (2010) và Dunkirk (2017), trước khi giao cho anh vai chính quan trọng nhất sự nghiệp: Oppenheimer ở thời đỉnh cao của tài năng và trí tuệ, mà một diễn viên như Murphy xứng đáng được nhận!
Một thập kỷ thăng hoa với Peaky Blinders
Nhưng để có được một vai diễn để đời như Oppenheimer, Cillian Murphy phải trải qua gần một thập niên khẳng định đẳng cấp diễn xuất với một nhân vật đã trở thành biểu tượng trong lòng khán giả hâm mộ: Thomas Shelby, hay Tommy, trong loạt phim gangster kinh điển Peaky Blinders (Bóng ma Anh quốc).
Đó thực sự là một thập niên thăng hoa của Cillian Murphy, thời điểm mà người ta phải chờ đợi hàng năm để được xem một mùa mới của Peaky Blinders với vỏn vẹn 6 tập, nhưng được dàn dựng “chất” như một tác phẩm điện ảnh chuẩn mực.
Một câu chuyện mang tính sử thi đen tối về một gia đình xã hội đen với bối cảnh nước Anh sau Thế chiến thứ nhất. Vốn là một người lính trở về với chấn thương tâm lý nặng nề, Tommy đã vươn lên từ những con hẻm đầy bóng tối của Birmingham để trở thành ông trùm của một hành lang quyền lực bằng những âm mưu và thủ đoạn tót vời.
Tommy làm tất cả để xây dựng nên đế chế kinh doanh của mình và sẵn sàng ra tay diệt trừ bất cứ ai dám cản đường anh ta. Nhưng hắn không chỉ là một gã đàn ông máu lạnh trong thế giới bạo tàn, mà còn là một gã đàn ông với trái tim nóng dành cho đàn bà (thế nên có biệt danh là “máy dập Anh quốc”), là một người cha yêu thương con cái. Hắn cũng có những nguyên tắc của mình, ví dụ như không bao giờ đụng đến thường dân hay trẻ con.
Nói một cách khác, Tommy là một hình mẫu đàn ông mà phụ nữ yêu thích, vì hắn vừa nguy hiểm vừa quyến rũ, vừa quyết liệt dữ dội vừa biết cách tán tỉnh chiều chuộng họ, như một nhân vật trong tiểu thuyết cổ điển.
Tommy của Cillian Murphy, phần nào đó, cũng có thể so sánh với Michael Corleone trong kiệt tác mafia The Godfather của F.F. Coppola. Họ đều xuất thân từ người lính trong quân ngũ, đều trở thành ông trùm vì thời thế, hoàn cảnh, đều trở thành gã đàn ông máu lạnh không để kẻ khác đọc được suy nghĩ của mình, và đều tôn trọng những giá trị của gia đình.
Bàn tay của bọn họ đều vấy máu, nhiều hận thù hướng về họ. Nhưng, nói như Tommy, “người duy nhất có thể giết được Thomas Shelby, không ai khác, ngoài chính Thomas Shelby.” Tàn nhẫn nhưng không vô cảm, trái tim của Tommy luôn dằn vặt. Hơn ai hết, hắn ta chán ghét tội lỗi, chán ghét những cái chết do hắn tạo ra.
Nhưng đơn giản là không thể quay lại, bởi đó là cái giá phải trả cho quyền lực. Hắn ta tôn trọng những giá trị gia đình, nhưng đôi khi, chính gia đình lại là gót chân Achilles của hắn, như một câu thoại kinh điển của hắn trong mùa 6: “Gia đình, đôi khi nó là nơi trú ẩn khỏi cơn bão, đôi khi nó chính là cơn bão.”
Cillian Murphy đã làm nên một Tommy không thể xuất sắc hơn, với vẻ ngoài lịch lãm, luôn ngậm thuốc trên môi và ánh mắt khiến kẻ đối diện phải lạnh gáy, nhưng lúc một mình, lại luôn u uẩn với những giằng xé bên trong. Tommy của Cillian Murphy, cũng giống như Don Vito (Marlon Brando) hay Michael Corleone (Al Pacino) trong The Godfather, hoặc Tony Soprano (James Gandolfini) trong The Sopranos – những ông trùm băng đảng, được yêu thích.
Đơn giản, vì họ mang tính người và tính đàn ông nhiều hơn!
Oppenheimer và thứ nguy hiểm hơn… vũ khí hạt nhân
Tất cả những bước đệm kể trên đều rất quan trọng để chắp cánh cho Cillian Murphy bay cao với vai Oppenheimer. Đó là vai diễn đúng người, đúng thời điểm để tài năng này được công nhận rộng rãi, chinh phục cả khán giả đại chúng lẫn giới hàn lâm.
Oppenheimer qua diễn xuất của Cillian Murphy khiến ta chìm đắm trong nội tâm của một người đàn ông, một vĩ nhân trước thành tựu khoa học vĩ đại mà ông ta tạo ra, cũng là cỗ máy giết người hàng loạt có thể hủy diệt thế giới. Nội tâm phức tạp của Oppenheimer không đơn giản để diễn giải, bởi ở nhân vật này có phẩm chất của một nhân vật trong bi kịch Hy Lạp, hoặc nói như một nhà khoa học cùng thời, “đôi mắt của ông ta giống như một nhà tiên tri trong cuốn Kinh Cựu Ước.”
Và đôi mắt xuyên thấu, thứ “vũ khí” diễn xuất của Cillian Murphy (tất nhiên, kết hợp với ngôn ngữ cơ thể nữa, thậm chí nếu bạn để ý, giọng nói của anh cũng già đi theo thời gian) đã lột tả trọn vẹn nhân vật phức tạp này.
Đôi mắt của Cillian gây xao nhãng cho người khác trên trường quay, khiến Matt Damon phải thừa nhận “đôi khi tôi cảm thấy mình bơi trong ánh mắt của anh ấy.” Và nói như Nolan, “[ánh mắt ấy] có thể mạnh hơn cả vũ khí hạt nhân.”
Đó cũng thứ đọng lại sâu nhất trong tâm trí khán giả sau hơn 3 tiếng đồng hồ của một bộ phim tiểu sử mà Cillian Murphy thủ vai nhân vật trung tâm, xuất hiện gần như xuyên suốt trên hành trình đi tìm sự cứu chuộc linh hồn sau phát kiến vĩ đại của mình.