Nghịch lý tài khoản “ẩn danh”
Việc sử dụng tài khoản ẩn danh trên mạng đã xuất hiện kể từ khi World Wide Web ra đời (1989) và trở thành xu hướng vào những năm 1990 với sự phát triển mạnh mẽ của máy tính. Ngày nay, tài khoản ảo trở thành một “ngăn bí mật” của không ít người dùng mạng xã hội. Nhiều app ẩn danh để trò chuyện với hàng trăm triệu người dùng cũng xuất hiện nhiều hơn như Discord, Chill Pill… Có người dùng nick ẩn danh để âm thầm lướt web, người ẩn danh để đi gây chiến với người khác. Có người mở các tài khoản không lộ mặt để chia sẻ những nội dung 18+ hay tham gia vào ngành công nghiệp tình dục.
Vậy điều gì thôi thúc chúng ta hăng hái tạo nên nhiều cuộc đời rất kịch tính đằng sau những nick ẩn danh này?
John Suler, giáo sư tâm lý học lâm sàng tại Đại học Rider cho biết việc dùng ẩn danh chứa đựng nghịch lý. Ông nói: “Một mặt, bạn cảm thấy được bảo vệ và an toàn vì người khác không biết danh tính của bạn nhưng sau đó bạn lại muốn tiết lộ tất cả những điều thầm kín về bản thân mình.”. Điều này lý giải vì sao cảm giác “chẳng ai biết được tôi” này trở thành cái gật đầu cho vô số việc mà đời thật ta không dám thể hiện.
Trong một bài báo trên trang Khoa học Tâm lý năm 2011, hai nhà tâm lý Jacob Hirsch và Chen-Bo Zhong viết rằng những người ở trong môi trường ẩn danh có xu hướng hành động theo khuynh hướng tự nhiên của họ. Điều này còn được thể hiện qua bộ phim Celebrity thịnh hành trên Netflix với một nhân vật mang biệt danh bbbfasmous. Người này chuyên bóc phốt người nổi tiếng, thao túng và nâng lên hay hạ xuống người mình không thích. Lý do cho sự ngông cuồng này là vì chủ nhân nick bbbfamous cho rằng không ai truy ra được thân thế thật của cô - nhân viên bình thường tại một cơ sở làm đẹp.
Ẩn danh có phải là tự do hoàn toàn?
Câu trả lời dường như là không. Bởi trên không gian mạng, những gì chúng ta làm đều để lại một “dấu chân” – digital footprint. Mọi thứ chúng ta làm trên mạng xã hội đều được ghi nhận lại bởi một cách nào đó ví dụ như chụp màn hình chẳng hạn. Chưa kể, các công ty quản lý mạng xã hội có không ít bê bối lộ dữ liệu người dùng thì quả thật, việc ẩn danh xem ra chỉ là một khái niệm nửa vời. Điều kế tiếp, tài khoản ẩn danh trên mạng nhưng vẫn được điều khiển bởi chính chúng ta. Nhiều người nghĩ rằng những gì xảy ra trên mạng chỉ là trên mạng, thực tế không phải thế.
Các thử nghiệm và nghiên cứu đăng trên Psychological Science cho thấy rằng các mối quan hệ được bắt đầu và duy trì trực tuyến cũng ổn định và sâu sắc như các mối quan hệ ngoại tuyến. Tài khoản ẩn danh giúp chúng ta che đậy thân phận thật với thế giới bên ngoài. Thế nhưng chính nó lại là nguồn cơn của những ảnh hưởng tiêu cực mà người dùng chính chủ (là chúng ta) đang phải chịu đựng.
Minh chứng cho điều này là những cảnh báo về việc bắt chước các hành động nguy hiểm khi xem các video trên TikTok. Ngoài ra, bạn cũng có thể bị vướng vào một tình huống dở khóc dở cười hơn là bị mạo danh. Hãy tưởng tượng một ngày bạn thấy cơ thể của mình, căn phòng hay bài hát mình thu âm bị ai đó lấy và nói rằng đó là của họ. Vì không ai biết những thứ trên thuộc về ai nên cũng không thể bảo vệ bạn. Vì vậy, đã đến lúc chúng ta có cái nhìn khác đi về đời sống “ẩn danh” của mình.
Vì sao ta cần yêu thương đời sống ẩn danh?
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng nhiều người dùng internet ngày càng gặp khó khăn trong việc giải mã con người “thực” của họ khi ngoại tuyến với tính cách kỹ thuật số. “Những cái tôi” khác nhau của chúng ta thậm chí có thể trở nên rạn nứt hơn thông qua internet, nơi chúng ta có thể tạo ra những hình đại diện có hình dáng, hành động và cách nói chuyện không giống chúng ta. Hóa ra, sự tách biệt sống ảo - sống thật không rõ ràng như ta nghĩ.
Chúng ta nhận ra rằng bất kì cuộc sống nào do ta dựng nên cũng cần được tôn trọng, yêu thương và “vận hành” một cách có trật tự. Ta không nên xem tài khoản ẩn danh là một cuộc đời phụ, và sẵn sàng vứt bỏ đi nếu ta không còn hứng thú bởi đã hiểu những tác động lên đời thật mà nó có thể gây ra. Bên cạnh đó, yêu thương đời sống ẩn danh còn có nhiều lợi ích mà có thể bạn chưa nhận thấy.
Trong đó, bạn sẽ thực hành đúng mục đích ban đầu của tài khoản ẩn danh là bảo vệ quyền riêng tư thay vì dùng nó để tiết lộ quá nhiều thứ về mình. Khi bạn không để lộ thông tin cá nhân như tên, địa chỉ, hay hình ảnh của mình, bạn có thể giữ cho cuộc sống riêng tư ngoài tầm với của mọi người và tránh những rủi ro về việc lạm dụng thông tin cá nhân.
Kế đến, thực hành “ẩn danh” một cách tích cực, chúng ta còn tránh được không ít áp lực xã hội và cảm giác lo lắng. Có lẽ bạn sẽ bớt vui khi biết rằng đều có cách để truy vết những ai đứng sau tài khoản ẩn danh. Nhiều người tung những tin đồn, thông tin sai đều phải chịu những hình thức xử lý trước pháp luật. Khi xem tài khoản ẩn danh là một phần thuộc về mình, ta sẽ biết cách tiết chế những gì mình nói và chia sẻ.
Tương lai của ẩn danh
Phát biểu trên tờ Atlantis, Zeke, một nhà sinh vật học 21 tuổi và là người thường xuyên tán gẫu trên Discord nói “Có vẻ như Gen Z đang thực sự mệt mỏi với văn hóa làm gì cũng phải thể hiện bản sắc cá nhân”. Zeke cho biết anh ở trong những group trò chuyện của Discord và tìm thấy niềm vui khi những người bạn (cũng ẩn danh khác) chia sẻ những thứ hài hước hoặc những meme có phần “vô tri”. Với nhiều người trẻ, ẩn danh là một cách sống thú vị khi không cần phải gồng gánh việc xây dựng hình tượng trên mạng.
Ngay cả trên Instagram, văn hóa người có ảnh hưởng theo cách truyền thống (nhiều follower, xây dựng cuộc sống theo lối phô trương) đang không còn hợp thời. Trong số những tài khoản nổi tiếng, hiện có hàng nghìn tài khoản meme do chủ sở hữu ẩn danh điều hành. Thậm chí những tài khoản ẩn danh còn được đánh giá là… chân thật bởi không cố gắng bán thứ gì đó hoặc mong muốn trở thành một ngôi sao nổi tiếng.
Sự phát triển của lối sống “ẩn danh” chắc chắn sẽ còn nhiều biến chuyển trong tương lai. Nó mở ra cho chúng ta nhiều góc nhìn mới về việc không tiết lộ danh tính cũng như những mặt tốt - xấu mà nó mang lại. Tuy vậy, suy cho cùng dù tiết lộ danh tính hay ẩn nó đi cũng không quan trọng bằng những thứ chúng ta làm trên mạng là vì mục đích gì. Còn việc bạn lộ diện hay không, cũng thật sự không còn quan trọng giữa một thế giới mà mọi thứ đều đã kết nối với nhau. Sẽ chẳng có vùng đất nào đủ "hoang vu" để bạn có thể thật sự ẩn danh cả.