Năm 1985, bài test Bechdel ra đời, đặt ra một câu hỏi: Bộ phim có ít nhất hai nhân vật nữ nói chuyện với nhau về một chủ đề gì đó ngoài đàn ông không? Tưởng chừng là yêu cầu quá đơn giản, thế nhưng trong lịch sử, số lượng tác phẩm vượt qua bài test vẫn luôn chiếm thiểu số, cho thấy điện ảnh vẫn vật lộn với việc khắc họa hình tượng của người phụ nữ chân thực và đa chiều hơn chỉ đơn thuần là “vai phụ” cho các nam chính.
Tua nhanh tới năm 2024, và hình tượng người phụ nữ trên màn ảnh đã nở rộ thành một bức tranh đa sắc. Trên khắp thế giới, điện ảnh năm 2024 không chỉ vượt qua bài test Bechdel mà đã vượt xa nó, tạo nên những tác phẩm chân thực, sâu sắc và tinh tế, nơi người phụ nữ đóng vai chính trong câu chuyện của họ.
Người mẹ: Dịu dàng và kỳ ảo
Hình tượng người mẹ từ lâu đã là chủ đề thân thuộc trong điện ảnh, và màn ảnh năm 2024 tiếp tục đem đến những góc nhìn mới về hành trình vĩ đại này. Chicken for Linda!, bộ phim hoạt hình ngộ nghĩnh và sặc sỡ của Pháp, vẽ nên một câu chuyện hài hước về sự quyết tâm tới… cuống cuồng của một người mẹ để làm chiều lòng con cái. Ở đây, việc làm mẹ mang sắc điệu nhẹ nhàng và hóm hỉnh, nhắc nhở chúng ta rằng tình yêu và sự chăm sóc không chỉ là nghĩa vụ nghiêm trang, mà là những hành động yêu thương đầy tinh nghịch.
Ở thái cực hoàn toàn trái ngược, Nightbitch khắc họa sự mãnh liệt tới hoang dại của việc làm mẹ, và những tác động tâm lý tới từ nó. Bộ phim tồn tại giữa ranh giới của sự kỳ ảo, đưa chúng ta vào những cơn ác mộng của một người phụ nữ dần mất đi kiểm soát với thực tại và dần hóa thành một sinh vật khác để tạm rũ bỏ khỏi những áp lực quá nặng nề mà xã hội đặt ra cho những mẹ.
Trong khi đó với The Wild Robot, việc làm mẹ được kể qua lăng kính của thể loại khoa học viễn tưởng, khi người mẹ ở đây không phải con người, mà là một cô robot giúp việc nhận trọng trách bảo mẫu bất đắc dĩ cho một chú vịt con. Qua mối quan hệ bất thường này, bộ phim hoạt hình đặt câu hỏi về định nghĩa thực sự của việc làm mẹ: người mẹ chỉ được xác định bởi yếu tố sinh học, hay bởi tình yêu?
Thành viên gia đình: Ràng buộc và kết nối
Mối quan hệ gia đình cũng là một nơi mà điện ảnh thường xuyên tìm đến để khai thác hình tượng của người phụ nữ. Bộ phim Mưa Trên Cánh Bướm - chủ nhân của hai giải thưởng lớn tại LHP Venice năm nay - đã thêu dệt hiện tại và kỳ ảo, hòa quyện sự hài hước và thể loại kinh dị để kể câu chuyện về mối quan hệ mẹ con trong xã hội Việt Nam hiện đại. Qua câu chuyện này, đạo diễn Dương Diệu Linh tinh tế khắc họa sự đối lập trong thế giới quan của những người phụ nữ ở từng thế hệ khác nhau, và từ đó là những căng thẳng trong hành trình đi tìm sự hòa hợp trong gia đình.
Cũng về mối quan hệ của những người phụ nữ trong gia đình Việt Nam, bộ phim Cu Li Không Bao Giờ Khóc của đạo diễn Phạm Ngọc Lân - tác phẩm từng đoạt giải Phim đầu tay xuất sắc tại LHP Berlin - kể câu chuyện về một góa phụ trung niên và người cháu gái đang mông lung trước đám cưới. Bộ phim trầm lắng và mộng mơ qua bảng màu đơn sắc, hòa quyện những chiêm niệm và suy tư về thời gian để khắc họa mối quan hệ của con người.
His Three Daughters khai thác sự phức tạp, và đôi khi là lộn xộn tới xấu xí của các mối dây liên kết gia đình. Phim vén bỏ lớp màn của sự giao tiếp lịch thiệp để phơi bày sự trần trụi phũ phàng nhưng chân thật trong mối quan hệ chị em, khi ba nhân vật chính phải đối diện với cái chết cận kề của người cha, và buộc họ phải đối diện với những nỗi đau họ đã lỡ để lại trong cuộc đời của nhau. Đối với họ, và có lẽ là nhiều khán giả, tình chị em không chỉ đơn thuần là mối liên kết, mà là một sự hòa quyện của nghĩa vụ, sự thù hằn và tình thương vô điều kiện.
Tình bạn, mối quan hệ và sự đoàn kết nữ giới
Trong nhiều tác phẩm điện ảnh năm 2024, tình bạn được sử dụng như một tấm gương phản chiếu sự phát triển và những cuộc đấu tranh nội tâm của nhân vật. Bộ phim anime Look Back vẽ nên một bức tranh thanh bình và đầy xúc động về một tình bạn trở thành nơi hai cô gái được cảm thấy bao bọc khỏi thế giới bên ngoài, nơi họ có thể thoải mái khám phá bản thân, nơi họ cùng chia sẻ một thứ liên kết sâu đậm hơn những cuộc trò chuyện hay chuyến vui chơi - một mối liên kết đến từ giấc mơ chung.
Trong tác phẩm All We Imagine as Light, bộ phim Ấn Độ đầu tiên dự thi hạng mục lớn nhất tại LHP Cannes trong ba thập kỷ, đạo diễn Payal Kapadia khám phá bản chất huyền ảo của tình bạn nữ giới, khắc họa nên một câu chuyện mà tình bạn trở thành một kết nối tâm linh vượt xa thế giới vật chất. Tác phẩm thi vị này tôn vinh tình bạn lên một tầm cao mới, như một sợi dây cứu sinh giúp đỡ người phụ nữ trong những khoảnh khắc cô đơn nhất.
Cũng tới từ Ấn Độ, Girls Will Be Girls của đạo diễn Shuchi Talati lại khắc họa một lát cắt hoàn toàn khác của tình bạn nữ giới, pha trộn giữa sự hài hước với những lời bình cay nghiệt về những kỳ vọng xã hội, để kể câu chuyện tuổi mới lớn xoay quanh sự nổi loạn và hành trình khám phá tính dục của hai cô gái trẻ.
Đối với The Room Next Door của đạo diễn lừng danh Pedro Almodovar, tình bạn là một không gian an toàn và khép kín nơi những người phụ nữ có thể trung thực và bộc lộ sự tổn thương. Còn trong bộ phim Come Closer của Israel, tình bạn nữ giới được hình thành từ những vết sẹo của sang chấn trong quá khứ, và cũng trở thành nơi để những người phụ nữ có thể tìm kiếm sự chữa lành.
Giành lại những giá trị của bản thân
Trong nghệ thuật nói chung, hiếm có hành trình nào riêng tư nhưng mang về nhiều sự thỏa mãn bằng hành trình tìm kiếm chính bản thân mình. Memories of a Burning Body - đại diện của Costa Rica tại vòng sơ tuyển Oscar phim quốc tế - kể câu chuyện của ba người phụ nữ lớn tuổi - thành phẩm của nền giáo dục từ một kỷ nguyên áp bức khi tình dục là một chủ đề cấm kỵ - dần tìm lại ý nghĩa của sự “nữ tính” qua sự yên lặng của những quy luật bất thành văn.
Anora - chủ nhân của giải thưởng Cành Cọ Vàng - chứng kiến đạo diễn Sean Baker tiếp tục khai thác chủ đề đã trở thành “đặc sản” của nhà làm phim - cuộc sống của những người phụ nữ bị gạt ra ngoài lề xã hội. Anora đưa chúng ta theo hành trình giàu cảm xúc của một cô gái trẻ hành nghề bán dâm, cố gắng tìm kiếm giá trị thật của bản thân giữa những khao khát cá nhân và sự phán xét của xã hội. Vị đạo diễn tiếp tục nhân văn hóa với những người phụ nữ trong các ngành nghề thường xuyên bị kỳ thị, để cho thấy giá trị thật của một người không thể được định hình hay ràng buộc dựa trên công việc của họ.
Trong khi đó, Emilia Pérez- một bộ phim cũng từng gây tiếng vang tại LHP Cannes năm nay, lại đem đến một góc nhìn đầy táo bạo về bản sắc cá nhân thông qua lăng kính của một nhân vật chuyển giới, khi cô phải đối mặt với sự nguy hiểm của quá khứ tội phạm để được trở thành phiên bản thật của bản thân. Bộ phim, được thực hiện bởi đạo diễn tài năng người Pháp Jacques Audiard, là một vở opera kịch tính, khắc họa nên một thế giới nơi cuộc đấu tranh để trở thành chính mình, đôi khi cũng là cuộc chiến sinh tử.
Đấu tranh và kháng cự của người phụ nữ trong xã hội
Black Box Diaries của Shiori Ito tái hiện lại đầy sâu sắc và không khoan nhượng hậu quả của vấn nạn tấn công tình dục tại Nhật Bản, một đất nước nơi mà những tội ác này thường xuyên bị che đậy trong im lặng. Ito, một người phụ nữ từng trải qua chính những trải nghiệm đó, đã sử dụng ngôn ngữ điện ảnh tài liệu không những để đòi lại tiếng nói của mình, mà còn trao cho những phụ nữ từng bị buộc câm lặng một nền tảng để họ cất lên tiếng nói.
Tương tự, bộ phim Inshallah a Boy của Amjad Al Rasheed khắc họa những áp lực xã hội mà phụ nữ phải chịu đựng, đặc biệt là trong các xã hội gia trưởng như Jordan, nơi giá trị của một người phụ nữ thường xuyên bị gắn liền với khả năng sinh một người con trai để nối dõi, bằng không sẽ phải chịu đựng những lời lẽ cay nghiệt từ cả gia đình lẫn xã hội.
The Substance của đạo diễn Coralie Fargeat tiến một bước xa hơn, sử dụng thể loại kinh dị hình thể đầy gớm ghiếc để ẩn dụ cho những tiêu chuẩn sắc đẹp đầy bất công mà xã hội tròng lên cổ những người phụ nữ, tới mức họ phải hủy hoại bản thân để làm hài lòng những ánh nhìn của dư luận. Bộ phim cũng đề cập đến việc giá trị của người phụ nữ bị gắn liền với nhan sắc, và cách xã hội nhanh chóng “hạ giá” phụ nữ sau khi họ tới độ tuổi trung niên, một vấn đề mà đàn ông hiếm khi phải đối diện.
Những nữ anh hùng hành động
Trong khi các bộ phim độc lập và nghệ thuật vẫn là “mảnh đất thân thuộc” cho những nhân vật nữ đa chiều, năm 2024 cũng chứng kiến các bộ phim bom tấn - vốn luôn “chuộng” các nam chính vạm vỡ - giờ được xây dựng xung quanh sự mạnh mẽ của người phụ nữ.
Furiosa: A Mad Max Saga mang đến chân dung của một nữ chiến binh được tôi luyện trong lửa, sức mạnh của cô được truyền từ sự hận thù và khao khát sống giữa một thế giới đầy hiểm nguy. Diễn xuất của Anya Taylor-Joy trong vai Furiosa không chỉ thể hiện sức mạnh thể chất mà còn cả sự kiên cường về mặt cảm xúc, cả sự phẫn nộ lẫn vẻ thanh thoát.
Alien: Romulus cũng chứng kiến sự trở lại của loạt phim hành động - kinh dị - viễn tưởng từ lâu đã được chèo lái bởi một nhân vật nữ chính mạnh mẽ và tháo vát, và chứng kiến họ tiêu diệt những quái vật gớm ghiếc vốn là hiện thân ẩn dụ của một trong những nỗi sợ lớn nhất của nhiều người phụ nữ: sự xâm hại tình dục.
Và nếu phải trao ngôi “nữ hoàng” cho nữ diễn viên phim bom tấn của màn ảnh năm 2024, thì khó ai ai khác xứng danh dự này hơn là Zendaya, với màn tái xuất trong Dune: Part Two chứng kiến một nhân vật Chani sở hữu nhiều đất diễn hơn, nhiều sự chủ động hơn trong câu chuyện; cùng vai chính đầy quyền lực trong bộ phim Challengers của đạo diễn Luca Guadagnino.
Tạm kết
Trong năm 2024, những người phụ nữ không chỉ được kể lại câu chuyện của họ trên màn ảnh - họ được sống trọn vẹn trong những tác phẩm đó. Mỗi bộ phim này mời gọi chúng ta bước vào tâm hồn của những người phụ nữ quanh thế giới, và thông qua những lăng kính đa chiều và đa sắc điệu đó, một lần nữa gợi nhắc chúng ta rằng cuộc sống và thế giới của những người phụ nữ bao la và đa dạng vô cùng.